Quand òm a l’astre d’aver un pauc de léser, l’estiu es per maitas personas lo temps de lecturas. Ansin ai pogut legir la traduccion catalana d’un obratge en benda dessenhada del basco de Navarra Asisko, Els eusclaus feliços. Lo nom eusclaus es la contraccion de la raiç basca eusk-  “ basco”  e del nom esclaus,  e parla doncas dels esclaus bascos, en o fasent a partir d’una transposicion del mite de Robinson Crusoé. Robinson representa lo colonizaire francoespanhòl e Divendres lo basco colonizat. 

E s’apondèm a aquestas donadas que la prefacièra es Mireille Fanon-Mendès-France, la quita filha de l’escriveire anticolonialista Franz Fanon, comprenèm de qué se tracta: l’universalitat de la question coloniala.

D'efièch, nos representam de costuma çò de la colonizacion coma un afar entre los occidentals e las populacions africanas, americanas, asiaticas o oceanianas. Vertat es que la civilizacion occidentala se pòt e mai se deu sentir responsabla de fòrça crimes, chaples, etnocidis, genocidis que ne constatam encara las òrras consequéncias. Quin democrata e quina umanista o gausariá contestar?

Pasmens, coma o mòstra fòrt plan lo libre, los mecanismes d'opression d'un pòble per un estat que l'umília, son los meteisses: metòdes d'alienacion, confiscacion de l'istòria, negacion dels dreches politics e culturals, etc.

Es per aquò que l'autodeterminacion es un drech, e o es pertot, car en nom de qué un pòble quin que siá auriá pas drech de se liberar d'una estructura estala s'aquesta estructura lo respècte pas, l'oprimís, lo vòl assimilar per l'avalir, s'opausa per totes los mejans a sa volontat d'èsser liure e de decidir al país? E en nom de qué, al contrari dels escoceses e quebequeses, los catalans o los bascos aurián pas drech de votar lor emancipacion, mas las colònias francesas d'Africa e la Nòva Caledònia si? I auriá un critèri ierarquic entre los pòbles?

Me pensi que dempuèi los celèbres Catòrze Ponches del president Woodrow Wilson, prononciats davant lo Congrès dels Estats Unis, avèm pas avançat, e crenhi quitament qu'ajam reculat. En 1918, se reconeissiá lo drech d'autodeterminacion de nacions "pichonas e grandas": e de fach de "pichonas nacions" que i a accediguèron a l'independéncia, après la casuda dels empèris alemand, otoman e austroongrés, o la recobrèron, coma Polonha. En 2019, en plena Union Europèa, se met en preson o s'exília de ciutadans que lor solet crime es d'aver fach votar per que lor pòble s'autodetermine.

De verai, pensatz que s'un jorn los occitans volguèssem nòstra libertat, nos deuriam calar de paur de las represalhas?

"Lasciate ogne speranza, voi ch'intrate",  çò disiá Dante. Volèm que los estats sián nòstres infèrns?