Opinion
Los pescajons (III)
Maria Roanet, qu'es besierenca, ne parla dins son Petit traité romanesque de cuisine:
La Candelièra commemòra la Purificacion de la Verge e s'instituiguèt coma fèsta dins lo sègle V, de la man del papa Gelasi Ir; en realitat l'engana consistiguèt a remplaçar las Lupercalas romanas, qu'èran tanben de fèstas de purificacion, de preparacion de las femnas que desiravan èsser fecondas.
En Lemosin tanben los fan a aquela data, e la costuma sembla fòrça estacada al desir de fecondacion. Joan Anglada ne faguèt doas linhas dins La vie quotidienne dans le Massif Central au xixe siècle:
Un provèrbi bordalés fa aital: Tornar la crespa a Candelor pòrta bonaür.
En Val d’Aran, segon lo Costumari català de Joan Amades, ne fan per Totsants:
Mas en realitat los araneses ne fan pendent tota l’annada, sustot s'es una granda fèsta. Dins una narracion infantila de l’erudit aranés Jusèp Condò (Era net de Nadau ena Val d’Aran) son mençonats coma tipics de Nadal:
De Val d’Aran es tanben aquela dicha: Dijaus lardèr, es pastères peth cendrèr e ethvin peth dornèr. Lo cendrèr, segon çò qu’explica Coromines dins l'òbra mençonada adès, es un depaus o pichon forn que i a la paret, a la drecha del fuòc e près del fogal, e Manèl Zabala me ditz qu'òm los estrema ailà benlèu per tal que refregiscan pas.
En Carcin i a la costuma de ne far per Sant Antòni, segon lo provèrbi: Per Sent Antòni, fau los pescajons amb d’òli.
En Lengadòc n’i aviá que trantalhavan pas per far tantara amb los pescajons, al dire de Maria Roanet dins La cuisine amoureuse, courtoise & occitane:
Son una manja presada pertot, un lepetitge qu'agrada a totes; crei que ié plòu de crespèus, dison en Provença d'aquel qu'es un pauc optimista o nèci.
Aquelas pascadas se dison crespèls (del latin crispare: ondular, ratinar, rafir) per la siá tendéncia a demorar rufes o amb los bòrds dentats, que anticament, per çò qu'òm los fregissiá amb fòrça grais, deviá èsser fòrça mai accentuada. Dins l'encastre de las lengas occitana e catalana aquela denominacion s’emplega tanben per designar d'autras preparacions de pastissariá de l'ostal, coma de bonhetas o galetas en forma d’estela, que, evidentament, an pas res a veire amb los crespèls, mas las revèrtan vagament per la forma.
Pertot en Occitània i a la costuma de far d'autras pascadas de farina, fòrça tradicionalas tanben, de la meteissa familha que los crespèls: las jaques, los borriòls, los tortons, la farinada, la pascada, los parèus, los sanciaus e d'autras variantas, doças e saladas. D'unas son fòrça espessas, e malgrat que s'aprèsten amb los meteisses ingredients e de la meteissa manièra retrason pauc als pescajons. Tant qu’i sèm, ne contarai totas las recèptas.
Candelièra, fèsta de la lutz, mas d’una lutz tremolosa e brèva, freja encara e sentida coma malsegura. Tanben la celebracion crestiana s’illumina amb un ciri de cera d’abelha, atal se celèbra pas lo solelh, radiant, mas la luna, qu'a l'ora de uèi se manja jos la forma de pescajons.
La semblança del pescajon e del disc lunar es evidenta: los meteisses cratèrs, la meteissa color. A mai, puèi qu'òm la rotla o la plega sus sa farça de sucre cristallizat, de confitura o de crèma —ieu vos conselhi un colís de mandarina—, lo pescajon representa la luna plena e las siás fasas, e, quand es consumada, la luna novèla. E se recomença. Las lunasons s’encadenan dins l’engranatge tot simbolic de la golardisa. Èsser capable de far virar lo pescajon en l’aire es afirmar lo poder suls astres, donc sus l'astre, sus la fortuna. Es per aquò que se pretend que, se s'i capita ben, aurem de sòus tota l’annada, o de bonaür. Es plan d'aver a l'ostal un loís d’aur e de lo metre dins la palma dels convidats abans qu'eles ensagen de comandar a la luna. La pèça d’aur es a l'encòp inalterabla coma l’eternitat del temps e redonda coma tot astre. Aquela pèça dins la palma simboliza l’ambicion umana d’eternizar çò fugidís e de comandar a las esfèras inaccessiblas del cèl.
La Candelièra commemòra la Purificacion de la Verge e s'instituiguèt coma fèsta dins lo sègle V, de la man del papa Gelasi Ir; en realitat l'engana consistiguèt a remplaçar las Lupercalas romanas, qu'èran tanben de fèstas de purificacion, de preparacion de las femnas que desiravan èsser fecondas.
En Lemosin tanben los fan a aquela data, e la costuma sembla fòrça estacada al desir de fecondacion. Joan Anglada ne faguèt doas linhas dins La vie quotidienne dans le Massif Central au xixe siècle:
D'unes paisans donan en pastura de pescajons de la Candelièra a lors polas per las far pondre; d’autres, amb una palheta n'estacan un bocin a cada arbre fruchièr per fin que produsisca abondosament
Un provèrbi bordalés fa aital: Tornar la crespa a Candelor pòrta bonaür.
En Val d’Aran, segon lo Costumari català de Joan Amades, ne fan per Totsants:
Dins los vilatges araneses de Gausac e Casau, mentre las campanas sonan los classes, las gents pastan a l'ostal de bonhetas de forma plana, ar l’estil d’una còca, amb de farina de forment, que fregisson amb d'òli o de lard. Ne dison “crespèths”, “pescajons” o “pastères”. Semblan aver un sens cultural e son manjats amb cèrta ceremònia e oncion religiosa pendent lo repais solemne del sopar, a l’estil de las bonhetas de quaresma.
Mas en realitat los araneses ne fan pendent tota l’annada, sustot s'es una granda fèsta. Dins una narracion infantila de l’erudit aranés Jusèp Condò (Era net de Nadau ena Val d’Aran) son mençonats coma tipics de Nadal:
Quantot siguec prest, es gojats comencèren de hèr es crespèths. Untauen tot just era padena tamb ua rosteta ath cap d'ua forquilha; i tirauen ua bona lossada de pasta; la dishauen còder un shinhau, e despús virauen eth crespèth en tot hèr-lo a sautar en aire...
De Val d’Aran es tanben aquela dicha: Dijaus lardèr, es pastères peth cendrèr e ethvin peth dornèr. Lo cendrèr, segon çò qu’explica Coromines dins l'òbra mençonada adès, es un depaus o pichon forn que i a la paret, a la drecha del fuòc e près del fogal, e Manèl Zabala me ditz qu'òm los estrema ailà benlèu per tal que refregiscan pas.
En Carcin i a la costuma de ne far per Sant Antòni, segon lo provèrbi: Per Sent Antòni, fau los pescajons amb d’òli.
En Lengadòc n’i aviá que trantalhavan pas per far tantara amb los pescajons, al dire de Maria Roanet dins La cuisine amoureuse, courtoise & occitane:
Per far rire, un o dos còps dins la serada, s’esquilhava un fil d’una vintena de centimètres dins la lausa de pasta e lo que se manjava lo pescajon se'n botava pertot, per çò que se manja lo pescajon en lo tenent entre los dets e aquel totjorn baveja de confitura o de burre fondut, o de siròp, o qualque gran de sucre cristallizat. Del mai òm ne tiralha, per çò qu’es tombat sul fil, del mai a de possibilitats de s'embrutir. Aquò fa rire totes, la vièlha galejada de l’embochardit.
Son una manja presada pertot, un lepetitge qu'agrada a totes; crei que ié plòu de crespèus, dison en Provença d'aquel qu'es un pauc optimista o nèci.
Aquelas pascadas se dison crespèls (del latin crispare: ondular, ratinar, rafir) per la siá tendéncia a demorar rufes o amb los bòrds dentats, que anticament, per çò qu'òm los fregissiá amb fòrça grais, deviá èsser fòrça mai accentuada. Dins l'encastre de las lengas occitana e catalana aquela denominacion s’emplega tanben per designar d'autras preparacions de pastissariá de l'ostal, coma de bonhetas o galetas en forma d’estela, que, evidentament, an pas res a veire amb los crespèls, mas las revèrtan vagament per la forma.
Pertot en Occitània i a la costuma de far d'autras pascadas de farina, fòrça tradicionalas tanben, de la meteissa familha que los crespèls: las jaques, los borriòls, los tortons, la farinada, la pascada, los parèus, los sanciaus e d'autras variantas, doças e saladas. D'unas son fòrça espessas, e malgrat que s'aprèsten amb los meteisses ingredients e de la meteissa manièra retrason pauc als pescajons. Tant qu’i sèm, ne contarai totas las recèptas.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari