Vaquí una formula dambe la quala m’empòrti totjorn un succès màger dens una charradissa, sustot dambe monde que son pas amics pròches e que’m coneishen pas tròp plan (los autes son acostumats a mas frascas verbalas):
 
França es pas una Nacion.
 
Lo monde de per aquí an talament popat, deu temps de mainat estant, de l’adjectiu “nacionau” ende parlar de quicòm de “francés” (Lo Rassemblement National, per exemple o l’Assemblée Nationale), que comprenguen pas çò que vòli díser, levat una personas cultivadas. Las autas ne caden de la luna. Ne coneishen pas la diferéncia entre “Estat” e “Nacion”. Doncas me cau tostemps explicar:
 
França es un Estat, o tanben una comunautat de destins, mes pas una Nacion.
 
Puèi contunhi dambe l’exemple: los Sioux o los Bascos son una Nacion, mes pas França.
 
Me demandatz pas pr’amor causissi aquestes dus exemples, sabi pas, mes benlèu son exemples que pòden mès aisidament convéncer un interlocutor franchimand. Me demandan totun de balhar exemples pr’amor que son tostemps pensatius suu subjècte. Donc demandi:
 
Me podètz explicar las caracteristicas de l’arquitectura “francesa”? Vesètz un rapòrt entre los ostaus bretons de las chuminèas a cada cap deu teulat e las colanas rotjas tradicionalas deu Bascoat? Me podètz explicar las caracteristicas de la cosina “francesa”? Entre l’òli d’oliva provençala e lo boder normand, la basa es complètament diferenta, i a pas nat rapòrt. Las especialitats ditas “francesas” tradicionalas an rarament un nom francés, que sia lo Kouign-amann breton, les Sniderpätzle, la Flammenküche e lo famós Kugelhopf alsacians, o la Bolhabaissa e lo Cassolet occitans.
 
Me podètz citar un estile musicau tradicionau que sia comun a l’Estat francés tot, coma lo Csárdás es aus Hongreses, lo Flamenco aus Andaloses, lo Fado aus Portugueses, la Giga aus Irlandeses, lo Sirtaki aus Grècs (la lista es longassa) o la Biguina deus Antilheses? Una dança?
 
Lavetz l’interlocutor vòu citar exemples istorics que, segon eth, poderén muishar l’existéncia de França coma una entitat culturala compacta, mes cad totjorn sus pròvas de la creacion artificiala d’un espaci de destins comuns, aperat tanben Estat.
 
E arriba lo moment de las lengas. Disi que, à la Révolution française, lo moment fondator istoric (mes tanben “psicologic”) d’aqueste Estat modèrne, una enquista a muishat que sols 10 despartaments parlavan lo francés lavetz que 30 parlavan occitan. Dètz despartaments, aquò nos hè un detzau deu territòri (quitament se benlèu mès en populacion), podèm pas parlar d’una grana omogeneïtat culturala e lingüistica.
 
E acabi en tot disi que coneishi fòrça plan quauqu’un que tribalha a l’aeropòrt de Tolosa-Blanhac (ara “Dominique Baudis”), e que’m digoc recentament qu’entre lo comportament deus passatgèrs d’un vòl de cap a Marselha e un vòl de cap a Estrasborg, la diferéncia culturala es incresibla.
 
Los Alsacians son presents mieja ora abans l’embarcament, en linhon regular, la carta d’embarcament a la man, corteses, lo sorríser aux pòts, parlan pas fòrt, atenguen dambe paciéncia e disen mercés en capejar.
 
Los Marselheses se honhan en una sorra-borra rambalhosa que sembla una “mesclanha daubèrta” de rugbí, se pelejan, parlan fòrt, ne manca la mitat, les cau aperar au microfòne, arriban en retard e en sudor, se cèrcan lo ticket dens las pòchas que troban pas, un còp dens l’avion, i a pas degun sietat a sa plaça, cambian de sièti après longs marcandatges, au punt on, dens lo sistèma informatic d’Air France, es pervist mès de temps ende los embarcaments ende Marselha que non pas ende los autes (!).
 
Aquesta diferéncia d’agís culturau es au mensh tan importanta que non pas aquesta que pòt existir dens divèrsas situacions entre Europencs, Africans o Asiatics.