Mercés a l’Esperanto (mes shens que), encontri fòrça estrangèrs, que sovent aprenguen lo francés. Lavetz les parli de l’occitan e les balha un complement de formacion suu biaish de parlar au nòrd o au sud de l’Estat francés. Aquò me mièc doncas a m’interrogar sus justament aqueras diferéncias de prononciacion, ende balhar pas informacions tròp aproximativas.
 
Las diferéncias son apeadas màgerment sus las vocalas. La purmèra es evidentament la “e” dita “muda” que l’es pas brica en çò nòste. Quitament se Muriel Gilbert, dens son deu obratge sus la lenga francesa Un bonbon sur la langue (Vuibert), compta vert e verre coma omofònes (!), es complètamehnt faus en Occitània, e me cau tostemps explicar aus aprenents qu’es fòrça mès clar quan aquesta letra es prononciada. Sovent ne son plan contents.
 
La dusau es un son qu’am nosautes dens nòsta “fonotèca” mes que los Parisencs ausissen pas o saben pas prononciar. Es lo son “un”, qu’es un œ o un eu nasau. Atau me soi tostemps demandat perqué l’eslogan electorau Y en a qu’un, c’est Jospin rimava pas, lavetz que rimava endeus Franceses. O perqué en picard In brin ed gva significava “un cagalh de cavau”, abans de saber que s’escriu normalament Un brun. Atau l’imatge es mès clar, se pòdi díser …
 
Puèi arriba lo problèma de las vocalas barradas o daubèrtas. Gilabèrt Nariòo, dens son excellentissim “Parlar plan” (ed. Per Noste), apèra “ètacisme” lo fenomèn mauescadut de daubertura de las “e” en occitan devath l’influéncia deu francés. M’es arribat de n’estar victima, me’n brembi.
 
Mes se lo francés influéncia l’occitan, l’occitan tanben influéncia lo francés e la resulta s’apèra “francitan”. Se soscam a la daubertura de las vocalas, vesèm los tres sistèmas:
 
Lo francés marca la diferéncia entre vocalas barradas e daubèrtas per règlas ortograficas que son d’aprénguer de memòria. Coneishi pas aqueras règlas e èi pas enveja de m’enbestiar a las aprénguer. Entre patte  et pâte, hèi pas nada diferéncia e aquò m’a pas jamès geinat dens la vita vitanta. Sabi que dens la poche gauche i a una “ò” daubèrta e una auta barrada, mes sabi pas quina. E entre je parlerai e je parlerais, vai-te’n saber çò que cau barrar. Se compreng de tot biaish.
 
Per çò de l’occitan, l’escritura es fonetica e nos podèm pas enganar en prononciar, gràcias aus accents. Mes nos podèm enganar en escríver. Lo mot “nuèit” es mès lengadocian que “nueit” que serà mès gascon.
 
Lo francitan aubedís a règlas que son las mès simplas e regularas, pr’amor qu’es un biaish de parlar vengut d’un usatge popular, doncas fonetic. Es aisit: 1/ pas nada “a” daubèrta 2/ sillaba daubèrta = vocala barrada 3/ sillaba barrada = vocala daubèrta. Una sillaba es dita barrada quan es seguida d’una consonanta sola o acompanhada d’un “e mut”.
 
E doncas, un francitanofòne vos diserà beau  dambe una “ò” barrada e la botte dambe una “ò” daubèrta. Es tot.
 
Es pr’aquò que, quan i a monde que daubrissen en occitan lo “e” dens una finala en “-et”, soi pas segur que sia devath l’influéncia deu francés, mes benlèu deu francitan.
 
Lo francitan es pas tan qu’aquò un divertiment folcloric mes pòt estar estudiat coma una mena de creòle, tanvau lo pataoète (francés deus Patanegras) o lo francés de banlèga populara qu’a un usatge fòrça especiau, eth, de las consonantas dentalas per exemple, que passan de “d” e “t” a “dj” e “tch”.