Cent ans. Aquò’s la soma de las penas que prenguèron los responsables politics catalans per aver organizat, dos ans i a, lo referendum dau prumièr d’octòbre de 2017. Cent ans. Me recòrde d’aquel jorn, lo prumièr d’octòbre tombava un dimenge. Aviái tot seguit escandalizat tota la jornada. Ère sus Facebook a l’epòca, e aviái partatjat, tot lo jorn tantes imatges e comentaris qu’acabère per faire enrabiar un cèrt nombre de “contactes” que me l’avián assenhalat. Nos fas cagar amb ta Catalonha. Ben, deve dire que desempuòi aquel moment, lo regrete pas de l’aver quitat, lo Facebook, mès aquò son figas d’un autre panièr.
 
Desencusatz, qu’ai pas grand causa a dire de diferent de çò que publiquère modestament sus aqueste blòg a l’epòca dels “eveniments”: poiriá recordar lo xoc de trens, lo tust de legitimitat entre la votz dau pòble catalan e la “volontat generala” constitucionala, l’estrategia dau poiriment, que fai part dau projècte de recentralizacion autoritària menat pel PP desempuòi la crisi de 2008, projècte majoritari demèst los electors de drecha en Espanha que Vox, Ciutadans, lo PSOE seguigèron puòi (òc, lo PSOE es de drecha, non pas?) se poiriá parlar dau franquisme qu’acaba pas de morir, coma la ceremoniá d’exumacion de las rèstas dau dictator nos o mostrèt fòrt clarament, atanben se poiriá remembrar l’interpretacion que ne baila lo regretat Bartolomé Benassar[1], de la dictatura franquista, que s’èra evidentament aliada als totalitarismes feissistas en son temps compartissiá pas amb eles, delà de la simbologia e dau sieu folclòre gestuau, sos raives fòls de revolucion e de transformacion totala de l’òme e de la societat. Lo franquisme en fach a pas d’ideologia, ni mai d’idèa precisa, fòra lo deliri nacionaucatolic de l’unitat sagrada de l’estat, de que l’armada en Espanha es totjorn estada lo garant e mai la colona vertebrala amb la glèisa, le glaive et le goupillon, coma disiá l’autre, pas mai.
 
Fin finala, la referéncia als nazis e au feissisme en generau faussa tròp sovent l’analisi de la realitat e de la persisténcia d’una forma de franquisme dins la societat espanhòla actuala, bòrd qu’es estada de son temps en quauque sòrta lo reglament militar d’una casèrna, aplicat a un país, desseparant la societat civila de tota iniciativa politica, destrusent e repriment tota possibilitat qu’un pòble, un demos se constituïsca en  subjectivitat politica, en tot botar los individús sota lo contraròtle morau de la glèisa e glorificant l’ethnos castelhan jols traches de l’Espanha, eternament medievala e imaginària dels reyes católicos e del Cid (que ben segur, ven de l’arabi al-sayyid السَّيِّد “lo Senhor”). Lo franquisme es mai que mai l’expression d’una despossession politica, lo refús e la crenta absoluda de tota evolucion democratica e institucionala. Son raive es ras e cort, la fin de la politica, la gestion dels pòbles coma de ramats d’ovelhas bonas per trabalhar, pregar e guerrejar quora es lo moment. Es precisament aquela manca d’una ideologia revolucionària de la fabricacion d’un òme novèu qu’èra pròpria au totalitarisme feissista que fai venir a mon vejaire lo franquisme una realitat politica concrèta mai pervèrsa e mai solubla dins lo liberalisme economic o “l’ordo-liberalisme” que çò que podèm pensar. En fach, a aqueles que fan repròchi a d’unes discors que i a de passar l’òsca en dire que l’Espanha es encara franquista etc., ieu respondriái qu’es pas talament l’Espanha actuala qu’es “franquista”, s’aquò vòu dire, demofobia, despossession politica, repression e paur absoluda de tota evolucion politica, es plan l’Union Europèa tota.
 
Pr’amor que lo franquisme coma realitat sociopolitica, amb son ideari medievau e nacionaucatolic, los Americans de l’après-guèrra se ié pas enganats, seguèt plan soluble dins  lo capitalisme de combat de la Guèrra Freja e mai dins l’”ordoliberalisme” egemonic que conquistèt la planeta dempuòi las annadas 80-90, basta que se maquilhèsse un bricon en full democracy amb sa constitucion que laissava pr’aquò todoatado y bien atado, per s’obrir als capitals europencs cobejoses de nòus mercats e venir enfin un país “normal”. Mès Espanha es pas un país normal, pr’amor qu’aquò existís pas. Çò segur es qu’es un país jove, en contradicion entre una tradicion democratica e autonomista pauc enrasigada e un atavisme nacionaucatolic eiretat de son passat, contradiccions que la Constitucion de 78 capita pas de susmontar.
 
D’autre part, m’agradariá de vos ramentar çò qu’ausiguère au subèjcte d’un istorian ongarés de qu’oblidère lo nom (desencusatz), que fariá remarcar dins un libre recent qu’una de las grandas diferéncias istoricas que dessepara los Europèus de l’oèst amb los de l’èst es qu’en generau, los Èsteuropèus (Polònha, Ongria, etc.) èran de nacions abans d’aver un estat, puòi qu’aguèron sovent de s’emancipar de la tutèla d’Empèris plurinacionals (Rus, Austro-ongarés, Otoman, Sovietic etc.), mentre que los Oèsteuropèus en generau (França, Espanha, Anglatèrra, etc.) èran puslèu d’estats abans que d’èstre de nacions definidas, d’Empèris plurinacionals que capitèron (o pas) posteriorament, per l’efièch d’un aparelh d’estat mai o mens eficaç, mai o mens centralizat, de dissòlver mantun pòble en una sola nacion modèrna. Evidentament, aquò’s esquematic que non sai, de nuançar etc., mès me sembla un bon ponch de partença per una reflexion que cercariá de comprene lo tractament diferenciau dels independentismes entre oèst e èst. A l’èst, l’avèm vist au moment de la casuda de l’Union Sovietica, puòi de Iogoslàvia, o au moment de la creacion de Kosovo, los independentismes nacionals son aplaudits, que son la pròva d’un progrès de la democracia etc. A l’oèst, en Euskadi, Corsega, Catalonha, son lo fach de maissants egoïstas que vòlon rompre los pactes nacionals, son d’ideologias “nacionalistas” perilhosas, vòlon la guèrra, las frontièras, etc. L’istorian ongarés en question, se servissiá d’aquel fach diferenciau per explicar l’incompreneson mutuala entre oèst e èst au jorn d’uòi a respièch de la question dels migrants. Mès es pas per aquel camin que ieu voudriái passar.
 
Notariá puslèu, per çò tocant los independentismes oèsteuropèus, se prenèm los cases que fan l’actualitat, en Escòcia e Catalonha, qu’eles me semblan pas tanpauc fòrça comparables amb los pichons païses de l’èst e sos nacionalismes diches “etnics” de que los mals son sempre agitats per las crentas de “balkanizacion” de França o d’Euròpa de l’oèst. Se los nacionalismes escocés e catalan son puslèu considerats “civics” pels observators, es lo moment de dire, contra aquela marrida distinccion, que totes los nacionalismes son etnics e civics a l’encòp, que se lo “civisme” e la democracia son la tòca desirabla de totes los “nacionalismes” diches etnics, totes an d’en prumièr mestièr d’una basa minimala “d’etnicitat” (lenga, cultura, país) per existir e poder s’afirmar coma subjècte politic, sens la quala tombarián dins çò folcloric e apolitic (seguissètz mon agach) es a dire la dominacion dau nacionalisme d’un subjècte politic pus fòrt qu’eles.
 
 Amai, s’aquesta basa minimala d’etnicitat es inexistenta dins la societat civila, lo nacionalisme “civic” majoritari qu’aviá per tòca de limitar los efièches negatius (reals) de l’etnicitat prumièira, emai que siá artificiau e supranacionau, aquel nacionalisme civic “s’etnicizarà” a la perfin, coma se vei amb l’ideologia republicana francesa que maudespièch sos racontes “civics” e universalistas, que nos deguèsse desliurar de la fanga etnica d’ont sortiguèrem occitans, bascos, bretons, guianeses etc., impausa en realitat una etnicitat implicita a totes pel mecanisme de dominacion sociala o se volètz, per la lucha de las classas, que fai que l’etnicitat dominanta s’identifica tanben a l’egemonia culturala de la borgesiá - s’exprimiguent fins qu’a nòstra lenga e dins las nòstras bocas, coma va sabèm plan.
 
Antau, la vertadièra distinccion, coma va recòrda l’especialista Jorge Cagiao y Conde[2], seriá de cercar entre “nacionalisme democratic” e “nacionalisme nondemocratic” e aquí evidentament, vesèm de bèlas diferéncias entre d’un latz lo Vlaams Blok o la Lega Nord, de que lo caractèr “civic” es quasi nul, quand l’”etnic” es tròp fòrt, e d’autre latz lo movement escocés de l’SNP o de l’independentisme catalan en majoritat, ont es just lo contrari que se pòt observar, que lo sieu caractèr “civic” supera la dimension purament “etnica” de l’identitat afirmada sensa abandonar pr’aquò lo gra d’etnicitat necessari a la sieuna (pretencion a l’)existéncia coma subjectivitat politica. Ajustarai qu’es tanben aquela dialectica o aquel equilibri democratic complèxe entre etnicitat e civisme qu’es au fiau de se passar en Còrsega e mai en Euskadi dempuòi quauques annadas, o aumens dins la màger part dels movements independentistas d’en cò nòstre que fan l’actualitat.
 
En conclusion, ieu gausariái dire que son dins aqueles pichons païses, dins sos vilatges, dins sas vilas, dins sos barris, que l’avenidor democratic reau d’Euròpa tota se jòga. S’apren a nosautres de saber se volèm mai d’una Euròpa autoritària e imperiala, d’un Imperium europèu que seriá l’eiretièr dels sòmis dau passat o lo de dictators de mai funèsta memòria, de Carlemanhe a Hitler, en passar per Napoleon, que fai de son identitat imaginària e introbabla un esplech d’explotacion economica, de violéncia sociala e de guèrra a l’exterior de sa fortalesa, o ben se volèm d’una autra Euròpa, d’una Euròpa que creguèsse au poder constituent e politic dau demos per cambiar sas institucions e sa vida, a la fòrça de l’esperit per anar mai luònh dins l’aprigondament de las valors democraticas e socialas de que son discors oficiau ne fai l’aparaira e que faguèsse d’aquelas valors quicòm mai qu’un recit convengut e ipocrita, ras e cort, se volèm d’una Euròpa tala coma los Catalans l’an somiada e qu’existís pas encara.