Opinion
Es la tèrra que hè la cultura?
Nascut a Rysel (en flamenc) o Lile (en picard), Lilla en occitan, d’un pair chtimi-bèlga valon e d’una mair catalanopiemontesa, èi seguit mons pairs quan estón mudats a Tolosa, ende s’apressar deus grands mairaus.
I tornavam cada estiu ende véser mon grand (min taïon), los oncles (ches mononkes), las tantas (ches matantes) e los cosins (ches couss). Los paisatges de la Hauta Deûle (Flandras romanas) e deu Enaut estón doncas mon lòcs de vacanças estivencas pendent las annadas setanta, a l’ombrèra d’una centrala termica.
A Allennes-les-Marais, hasèvi au balon dambe los dròlles deu barri que parlavan lo picard, que comprenguèvi pas brica, au punt de prénguer l’expression “Va’l kèr” (Va-t-en lo quèrre) peu nom deu pichon gafet qu’èra sistematicament “designat volontari” end’i anar quan la bala s’escampava au camp. Mes pas besonh de’s comprénguer quan ètz dròlles ende s’amusar amassa.
Puèi lo taïon trespassèc e los oncles se n’anèn endacòm mès. Passèi annadas sense d’i tornar.
L’azard de la vida hascoc qu’a la debuta de las annadas nauanta descobriscoi Hauta Silesia (a l’entorn de Katowice, Polonha), lo país de mon esposa. Estoc ende jo una suspresa de tornar trobar acerà exactament la plana deu Nòrd de mon enfança, un paisatge identic, dinc a una populacion que semblava d’un biais incresible mons Chtimís d’un còp èra.
Me soi longtemps demandat com, a 1300 km de distància, dus paises podèvan estar tan parièrs. La responsa m’estoc balhada un jorn per una mapa geologica que muishava los perhons d’Euròpa. Traçava una linha discontinua de paises carboèrs que partissèva de Lila end’arriba a Katowice en passar per Ruhr e Bohèmia. La tèrra i es la medisha.
Se la tèrra es la medisha, aquò vòu díser que las activitats economicas seràn tanben las medishas. Dens aquestes dus cases, es pro evident, l’extraccion deu carbon èra l’industria màger. Los putzes de las minas dambe lor grana ròda, tanvau los crassièrs, marcan d’un medish biais los dus paisatges.
Mes es pas tot. Se lo sòu es lo medish, las medishas plantas qu’i van créisher, es a díser lo medish legumatge. Aquiu serà lo blet rotge per exemple. Se lo legumatge es parièr, la cosina risca hòrt d’estar la medisha. A l’entorn, l’auberon creish plan milhor que non pas la vit, los òmis beveràn de cervesa e non pas de vin.
Haràn vénguer lo medish bestiar, pr’amor que minjan las medishas plantas. Pas nada aulha, que’s pòdon trobar sus un sòu meslèu calcari.
Ende bastir ostaus, utilizaràn lo medish materiau e atau trobaratz bòrdas de teulas rotjas. La lenha de la menuseria serà tanben la medisha, que’s tribalha deu medish biais, es a díser que los piquets de las barralhas son talhats deu medish biais. Ende pintrar la lenha, lo monde utilizaràn tradicionalament los medishes pigments disponibles e lo torn de las finèstras de las duas regions son sense fauta encolorits de blanc (o de rotge, mes mens sovent.
Lo trabalh a la mina a durablament marcat la vida sociala d’aquestas duas regions, e dambe era l’organizacion de la societat, per exemple lo ròtle de las hemnas dens los corons. La duretat d’aqueste trablah èra l’encausa deus medishes problèmas, de las medishas malautias (silicòsi solide), d’un taus d’alcoolisme haut per exemple e doncas explica la creacion de las numerosas organizacions esportivas o culturalas qu’avèvan la tòca de’n sauvar lo joenèr.
Cresi que poderém trobar autes exemples shens de fin.
Aquò que’m hascoc realizar que la cultura es estretament ligada a la tèrra mes que non pas a d’autes elements. Es benlèu au moment quan la persona se’n va a la vila e se trenca de sa tèrra (parli aquí de l’element) que trenca tanben a de bon dambe sa cultura.
Sèm doncas los hilhs de la tèrra, e compregoi lavetz lo sens de l’expression deus pòbles purmèrs: “Tèrra Maira”.
I tornavam cada estiu ende véser mon grand (min taïon), los oncles (ches mononkes), las tantas (ches matantes) e los cosins (ches couss). Los paisatges de la Hauta Deûle (Flandras romanas) e deu Enaut estón doncas mon lòcs de vacanças estivencas pendent las annadas setanta, a l’ombrèra d’una centrala termica.
A Allennes-les-Marais, hasèvi au balon dambe los dròlles deu barri que parlavan lo picard, que comprenguèvi pas brica, au punt de prénguer l’expression “Va’l kèr” (Va-t-en lo quèrre) peu nom deu pichon gafet qu’èra sistematicament “designat volontari” end’i anar quan la bala s’escampava au camp. Mes pas besonh de’s comprénguer quan ètz dròlles ende s’amusar amassa.
Puèi lo taïon trespassèc e los oncles se n’anèn endacòm mès. Passèi annadas sense d’i tornar.
L’azard de la vida hascoc qu’a la debuta de las annadas nauanta descobriscoi Hauta Silesia (a l’entorn de Katowice, Polonha), lo país de mon esposa. Estoc ende jo una suspresa de tornar trobar acerà exactament la plana deu Nòrd de mon enfança, un paisatge identic, dinc a una populacion que semblava d’un biais incresible mons Chtimís d’un còp èra.
Me soi longtemps demandat com, a 1300 km de distància, dus paises podèvan estar tan parièrs. La responsa m’estoc balhada un jorn per una mapa geologica que muishava los perhons d’Euròpa. Traçava una linha discontinua de paises carboèrs que partissèva de Lila end’arriba a Katowice en passar per Ruhr e Bohèmia. La tèrra i es la medisha.
Se la tèrra es la medisha, aquò vòu díser que las activitats economicas seràn tanben las medishas. Dens aquestes dus cases, es pro evident, l’extraccion deu carbon èra l’industria màger. Los putzes de las minas dambe lor grana ròda, tanvau los crassièrs, marcan d’un medish biais los dus paisatges.
Mes es pas tot. Se lo sòu es lo medish, las medishas plantas qu’i van créisher, es a díser lo medish legumatge. Aquiu serà lo blet rotge per exemple. Se lo legumatge es parièr, la cosina risca hòrt d’estar la medisha. A l’entorn, l’auberon creish plan milhor que non pas la vit, los òmis beveràn de cervesa e non pas de vin.
Haràn vénguer lo medish bestiar, pr’amor que minjan las medishas plantas. Pas nada aulha, que’s pòdon trobar sus un sòu meslèu calcari.
Ende bastir ostaus, utilizaràn lo medish materiau e atau trobaratz bòrdas de teulas rotjas. La lenha de la menuseria serà tanben la medisha, que’s tribalha deu medish biais, es a díser que los piquets de las barralhas son talhats deu medish biais. Ende pintrar la lenha, lo monde utilizaràn tradicionalament los medishes pigments disponibles e lo torn de las finèstras de las duas regions son sense fauta encolorits de blanc (o de rotge, mes mens sovent.
Lo trabalh a la mina a durablament marcat la vida sociala d’aquestas duas regions, e dambe era l’organizacion de la societat, per exemple lo ròtle de las hemnas dens los corons. La duretat d’aqueste trablah èra l’encausa deus medishes problèmas, de las medishas malautias (silicòsi solide), d’un taus d’alcoolisme haut per exemple e doncas explica la creacion de las numerosas organizacions esportivas o culturalas qu’avèvan la tòca de’n sauvar lo joenèr.
Cresi que poderém trobar autes exemples shens de fin.
Aquò que’m hascoc realizar que la cultura es estretament ligada a la tèrra mes que non pas a d’autes elements. Es benlèu au moment quan la persona se’n va a la vila e se trenca de sa tèrra (parli aquí de l’element) que trenca tanben a de bon dambe sa cultura.
Sèm doncas los hilhs de la tèrra, e compregoi lavetz lo sens de l’expression deus pòbles purmèrs: “Tèrra Maira”.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Acò qu'éy plâ bertat ! La terrà, lo còr e l'enfança fan la vida...
Chanut vòstre article ! Coërent. Es completament aquò.
Perquò, quand faguère, fai un mes, un comentari a un article a perpaus de la devisa de l'AOF, "Un país, una lenga, un pòple", en disent que "Lo País" es de'n prumièr "una Tèrra" e qu'es ela que fai lo pòple, pièi son biais de nommar totes los elements que li fan son liòc de vida e li compàuson son biais de viure, bien de monde me pocegèron de roge...
Dins "Atlas de l'Humanité" (Solar 1983, obratge collectiu) la partida del territòri que correspond a l'Occitania (ambe Grenoble çaquelà) es classada "L'Europe du Sud" e lo rèsta de l'Estat francés "L'Europe du Nord".
Me sembla remembrar que ja Pau Castela dins "Occitanie Histoire d'une aliénation", aviá ja expausat aquestas constatacions que fa aquí l'autor de l'article, significant qu'amb doas mars e tres montanhas per territòri especific, la cultura occitana non podiá semblar la de França (al nòrd de Leire).
E tanben Robèrt Lafont, dins son manual d'istòria d'occitania tot en occitan, aviá, me sembla, aterstat d'aquela mena d'observacion. Tot l'enjòc antropologic de la Geografia jai dins aquela mena de consideracion, non ? R. Lafont parlava, me sembla de doas Euròpa, una essent la granda plana nòrd-europèa que fasiá córrer fins a l'Oral, e l'autra, una Euròpa de Sud, amb de montanhas clinant cap a la mar, gaireben pertot. Lo determinisme geologic, non solament afrairava catalans, basques, aragoneses, occitans e italians, mas destriava "naturalament" los occitans dels franceses, sense ajuda de cap mena d'ideologia.
Una mena d'occitanisme objectiu (objècte imaginari, mas objectiu pensable, de luènh) — amb o sense lenga…
Aquò dit, per demorar dins las consideracions naturalistas, d'apòrts exteriors coma lo de J.M. Lecercq son culturalament sanitaris, e biologicament indispensables a la bona santat d'una populacion, quina que siá. E país antropologicament en fòrma es un caireforc d'encontras divèrsas, e una font d'emission linguïstica fòrta. Non mancam del primièr punt, mas lo segond nos manca letalament.
Que lo monde dau nòrd gardan lòr terra e que fajan l'Euròpe dau nòrd de Londres a Mosco mas que laissan la terra occitana aus occitans.
Per colonisar una terra, sufis de copar la populacion de sas raiç terrienas e transformar lo monde en consomators. Lo mond van tresqu'en-z-a oblidar la lenga que los vielhs parlavan.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari