Fai un brave temps qu’ai pas publiat d’article d’opinion. Vei-te-quí que quò me ‘trapa l’énvia d’escriure, e donc, entau zo fau auei. Ma fe, queraque que vau bramar quauqu’un pauc mai benleu dins lo desert, mas pas tant tanpauc, vos ne’n fajatz pas. Benleu que vos fará ren çò que vos vau contar mas pertant quò suert de ma budalha e qu’es important per me, ne’n dobtatz pas.
 
Per ben dire, fai mai de vint ans aura que sei occitanista. Comencei de venir a l’occitanisme gràcias a mos beus-parents —segur qu’eran pas occitanistas mas parlavan lemosin e qu’es perque coneiguei dins lor parlar de Charanta lemosina lo lemosin de mos grands-parents dau sud de Limòtges, que comencei de m’interessar a çò que podiá ben èsser que queu “patois”— entau ‘pelavan lor linga tot coma mos grands-parents e tot lo monde per lo país, segur. Ieu compreniá gran çò que disiàn puei que, quand èria pitit, ‘navam en familha, lo pair, la mair e me, far visita a ma memet mai mon pepet e tota la familha a la campanha los diumencs e que qu’èria mas per quelas enchaisons qu’auviá quela linga curiosa que l’i compreniá gran ren o belament, mas quauques mots e expressions que disiàn mos parents a maison. Afen, totparier, quò me conhet dins l’aurelha la musica de la linga e quò fuguet d’importància. Donc, qu’es mas quante virei mos vint ans, en far la coneissença de ma molher, que comencei de descubrir l’occitanisme nonmàs perque mon pair aviá quauques libres a maison e que se-mesma aviá fossinat dins quela viá dins las annadas 70. Entau, tombei sus “Lo lemosin regde e ben”, metòde Omnivox. E ben, fuec de Diu, quò fuguet ‘na revelacion, comencei d’estudiar lo lemosin e mai sos sosdialectes que son a la fin dau metòde, e puei, subretot, comencei de questionar a tots pas moments ma mair, mon pair e mos beus-parents (qu’eran tots dos locutors natius mai qu’aprengueren lo francés a l’escòla dins las annadas 30 – mon beu-pair muriguet fai dos ans a l’atge de 84 ans) e mai un pauc ma granda-mair (mon grand-pair aviá mòrt dempuei un moment). E quò punhet pas per que puesche tot compréner mai parlar. Aviá benleu quauquas facilitats per ‘mor que fasiá daus estudis d’anglés e que l’i aviá un bon pauc de linguistica dedins e puei, la linga me fasiá desjà coma un resson familhier dins l’aurelha.
 
E me fauguet pas mai longtemps per saubre conéisser los differents parlars dau Lemosin e, pauc per pauc, de tot lo domeni occitan. Afen, qu’es entau que quò se passet. Descubrei maitot las chançons dau Joan-Pau Verdier mai dau Jan dau Melhau e dau Claudi Marti que mon pair aviá denguera los vinils a maison.
 
Quò fuguet donc una revelacion puei rescontrei lo pitit monde de l’occitanisme lemosin, sabetz, Ives Lavalada, Jan dau Melhau, Jan-Marc Simeonin (artista illustrator), Jan-Glaudi Rolet (lo paubre que nos quitet antan) e Jan-Francés Vinhau que començava mas, e puei pus tard Joan Ganhaire, Joan Ros e Micheu Chapduelh dau Peirigòrd. Fau ben dire que l’occitanisme lemosin es totjorn estat quauqu’un pauc a despart dins l’occitanisme perque, de facto, som sus la tauvera e quò te balha un biais de veire diferent. Fai qu’ai totjorn ‘gut l’impression, e mai m’interesse beucòp a tots los dialectes e a la variacion de la linga, ai totjorn ‘gut l’impression que lo lemosin èria mauconegut per los Occitanistas dau Miegjorn e mai que, daus còps, lo visavan de naut, vesetz çò que vòle dire?! L’i aguet una annada, me suvene, una assemblada generala de l’IEO federau a Limòtges, me fasiá plaser de puescher far clapeta coma la gent daus autres país d’Occitània, ai totjorn cregut dins l’intercompreension dialectala e dins l’unitat de la linga. Autanben, m’èria ‘vís que la grafia classica de l’occitan èria una bona espleita per puescher se compréner l’un l’autre interdialectalament. E puei, ‘chabei per desvelopar una competéncia activa en lengadocian au mins.
 
‘Laidonc, èria un occitanista convençut mas lemosin totparier, qu’es a dire de la tauvera, minorizat permieg los minorizats per ben dire, que, totparier, l’occitan centrau es totjorn estat plan mai dotat e reconegut que non pas lo dialecte lemosin. Ai jamai reniat l’unitat de la linga mai pus tard quante l’ai aparada tant que podiá fàcia a daus pseudo-provençalistas maugrat que qu’èria pena perduda que son convençuts que lo meschant occitanisme los vòu minjar. Ben, qu’es a dire, que ieu, cresiá dins lo pluridialectalisme e li crese totjorn. Totparier, descubrissei que daus uns voliàn far un estandard unic a basa de lengadocian a la mòda de çò qu’aviá començat d’aviar Alibert, e perqué pas… puei que vesen quò-quí coma la sola solucion per sauvar nòstra linga.
 
Òc-es, benleu, mas, me fie que sei tròp estachat au parlar lemosin e que pòde pas totjorn tornar conéisser mon lemosin (qu’es divers tanben) dins l’estandard, fuguessa pluricentric, mai me plase beucòp l’idéia d’estandardizacion pluricentrica finalament mas, ai plan paur que, de pluricentric, ne’n sòbra gran ren, perque la part bela es subretot facha au lengadocian estandard e nòstre paubre lemosin, finalament, degun ne’n vòu. Lo Lemosin, qu’es un endrech, tot coma l’Auvernha plan sovent mauconegut, maurepresentat, ente la linga pertant se parla denguera lo mai, plan mai que non pas dins quauqu’uns ranvers dau Lengadòc, afen, quante la gent an mai de 70 ans aura. Mas l’i a pas ‘gut de politica linguistica per desvelopar lo lemosin per chas nos, e pieg denguera, lo rectorat de Limòtges a tot fach per pas enginjar de cors d’occitan en degun luec e puei, la gent dau Miegjorn, ai plan paur que s’en foten, me sembla, de sòrta que lo lemosin es probable condemnat.
 
Veiquí, çò que vòle dire, qu’es que lo lemosin (e lo nòrd-occitan) es pas pro vesible sus la tela ni mai dins Jornalet e que podriá téner una plaça mai fòrta benleu – me diretz que si degun escriu en lemosin daus articles, qu’es per quela rason que l’i a pas pro lemosin dins Jornalet o alhors mas, dijatz-me, qu’es pas per criticar mas sei segur que dau monde dau Miegjorn saubriàn escriure en lemosin mas zo fan pas perque las chausidas editorialas deçai-delai son subretot en favor d’un estandard lengadocian. Per me, la distància dau lemosin au lengadocian estandard es tròp bela per que la gent dau Lemosin pueschan l’i se tornar conéisser, desjà que la grafia es soventas vetz un obstacle, ‘laidonc si la distància linguistica es tròp bela, qu’es tot coma un espauralh, manca per las gents occitanistas, segur.
 
Vòle subretot pas condemnar lo trabalh dau monde de Jornalet que prese mai que tot, trabalh mai que bon, mai que, segur, triman coma daus diables, mas vos ne’n prege, podriatz far una plaça mai granda au lemosin, ieu vòle pas que crebe lo lemosin e n’am mestier de vòstra aida o ajuda per lo sauvar.
 
L’i a de la gent dau costat de Gasconha que tròban tanben en dire sus lo fach que l’i àia pas pro gascon dins Jornalet e tròban en dire sus l’estandard a basa lengadociana, dau monde pòden dire que son ren mas daus tròls mas lor sentit es entau e me sembla plan legitime, crese pas se puesche disqualifiar entau, crese pas que siàn fondamentalament antioccitanistas per la majoritat d’entre ilhs mas vòlen mas mai de pluralitat tot coma me, me plairiá mai de pluridialectalitat. Sei ben conscient que çò qu’escrisse fará pas plaser a tot lo monde mas, si’us platz, comprenetz, vos ne’n prege, que, dempuei la tauvera occitana, en Lemosin o en Auvernha, n’am lo sentit d’èsser ignorats mai daus còps mespresats (podriá balhar daus exemples concrets mas zo farai pas). ‘Laidonc, vos ne’n prege, monde de Jornalet e d’en quauqu’un luec mai, vos damande de publiar mai en lemosin e subretot de vos far mai inclusiu rapòrt aus autres dialectes, e cresatz pas que lo lemosin siá de l’occitan francizat/afrancesat coma daus uns cresen daus còps, si’us platz, setz nòstra sola possibilitat per aver una visibilitat e sabetz queraque ben que lo lemosin a balhat de las òbras de granda valor a l’occitan (Marcela Delpastre, Jan dau Melhau, Gisela Chrétien, Jan-Glaudi Rolet, Joan Ganhaire, Micheu Chapduelh, Rogier Ténèze, Josep Ros, Albert Pestour, Richard e Foucaud…).
 
Segur que ne’n i a que me diràn que qu’es dau campanilisme çò que vos conte mas ieu vòle creire que l’occitanisme vuelhe e puesche inventar un autre biais de far que lo mòde centralisator e vòle creire que podram sauvar tots los dialectes de nòstra linga. Ai pas l’intencion de crear una polemica, pas mai que çò que faguet l’Eric Fraj emb son “Qual occitan per deman?” per exemple, mas vòle mas damandar que la preséncia dau lemosin e daus autres dialectes siá mai frequenta dins los articles, subretot dins los articles d’actualitat de Jornalet per exemple. L’idéia pluricentrica me semblariá bona mas que fase pas la part bela au solet lengadocian.
 
Mercés de vòstra lectura e vive l’occitan dins sa pluralitat.