Desmembram sovent una curiositat de nòstre continent: es lo qu'a mens de republicas, e en consequéncia lo mai de monarquias: Mónegue, Belgica, Luxemborg, los Païses Basses, lo Reialme Unit, Norvègia, Suècia, Danemarc, Liechtenstein e Espanha, coma monarquias ereditàrias, e los cases particulars del Vatican e d'Andòrra, coma monarquias non ereditàrias, amb l'originalitat del país catalan d'aver coma coprince lo president d'una republica.  De segur, en general, sèm luènh de l'epòca de l'absolutisme anterior a la revolucion de 1789, e aquelas monarquias son sovent mai democraticament avançadas que fòrça republicas, coma o demòstran especialament los reialmes escandinaus.

Pasmens, se dins lo país catalan paradoxalament escaissat "principat" fòrça cèrcan ara la realizacion d'una republica, aquela revendicacion se deu comprene coma reaccion a una estranha monarquia, l'espanhòla. Durant de decennis dins tota Euròpa se lausava la monarquia espanhòla coma un modèl de reüssida: Joan Carles, totun eiretièr d'un dictator reaccionari e putschista, avián salvada la dicha "Transicion" en rebutant lo còp d'estat de 1981; sa familha pareissiá mai tranquilla que la britanica marcada per de conflictes intèrnes; aviá plan capitat lo passatge de la sorna dictatura nacionalcatolica sostenguda pel nazifaissisme a una democracia plena banhada del solelh de Castelha.

Pauc a cha pauc, ça que la, se fendasclava lo risolent imatge de la carta postala del país de las vacanças etèrnas: lo rei escandalizava en caçant d'espècias protegidas, suspreniá e mai trucava son enriquiment personal espectaclós a còps de comissions internacionalas de transaccions comercialas, se sospechava d'escàndols sexuals a son entorn e se metiá en dobte son onestetat; e lo rei aflaquit finiguèt qu'abdiquèt en favor de son filh. Prenguèt lo títol insolit de "rei emerit", coma l'èx-cardenal Ratzinger, un an abans, èra vengut "papa emerit"; aquò bastèt pas per far calar las rumors totjorn que mai precisas de corrupcion. S'anonciava una tempèsta.

Ièr-delà, l'auratge crebèt. Per fugir la justícia, mai la soïssa que l'espanhòla, l'èx-rei "se sacrificava" en partissent en exili per ajudar a son filh Felip, e aqueste non solament lo condemnava pas mas lo mercejava! Encara de pièger comprene: lo govèrn espanhòl, "lo mai progressista de l'istòria", coma o dison de longa sos partisans, coneissiá aquela partença, l'aprovava e saique n'aviá participat als preparatius. Tot un regim aparava sens autocritica un rei corromput e fugitiu! Ont an passat las valors democraticas d'egalitat davant la lei? Quin seriós pòt pretendre davant la comunautat internacionala un estat que son cap protegís la corrupcion? Se deu recordar que dins lo meteis temps se secuta per terrorisme de rapaires trufandièrs, s'enseguís d'independentistas catalans per aver fach un referendum, se daissa en preson l'èx-presidenta d'un parlament colpabla d'aver organizat un debat, dos presidents d'associacions que lor crime es d'aver cridat a manifestar, e se considèra coma los piègers enemics d'Espanha tot un govèrn regional exiliat o encarcerat?

Espanha es la sola monarquia europèa ont un rei emerit visiblament corromput a drech a las aclamacions, mentre que son filh, en octòbre de 2017, prenguèt lo poder, inadmissible dins una monarquia constitucionala modèrna, de cap de la repression, en atacant amb duresa un partida del pòble que n'es sobeiran e en refusant d'obrar per lo dialòg democratic. Estranha monarquia, l'espanhòla; estranha Espanha que, mentre qu'escrivi aquesta linhas, tròba normala aquela situacion. Estranha Euròpa, que refusa pr'amor de sos interèsses economics, d'èsser lucida sus un de sos sòcis.

Me desesperarai pas, totun. Desiri als espanhòls que comprengan la natura poirida del regim d'aquela Transicion qu'a pas jamai existit; desiri als europèus democratas qu'agachen en consciéncia çò que se passa en Espanha; desiri a mos fraires e mas sòrres de Catalonha que ganhen lèu-lèu la libertat meritada.