Opinion
Er aranés ena Lua
Òc ja i e!
Ac condàuem en Jornalet, era nòsta lengua s’acabarie parlant ena Lua.
Ara hè un parelh d’ans que presentàuem a Tintin parlant aranés per prumèr còp en album Es Jòies dera Castafiòre, er album numèro 21 dera colleccion de 24 títols. Alavetz ja avertíem qu’er aranés acabarie ena Lua.
Eth prumèr album siguec revirat deth francés ar aranés pera Associacion Es Paums[1] de Vilamòs, per encargue des coeditors Zephyrum e Trilita. Es madeishi coeditors qu’encarguèren a Es Paums era traduccion de dus títols mès, Objectiu era Lua e Auem Cauishigat ena Lua, dues òbres que ja son prèstes e a disposicion des tintinaires e des lectors aranesi. Tant des uns (tintinaires) coma des auti (lectors d’aranés) que n’i a a milèrs.
Ac descorbirem damb jòia tanlèu coma Es Jòies dera Castafiòre sigueren en mercat. Que i a per tot eth mon milèrs de tintinaires colleccionistes des comics de Tintin. Arribèren comandes deth reportèr deth peu quilhat de Euròpa e de toti es païsi dera planeta. Per quauquarren deu èster qu'es Aventures de Tintin ei eth cincau libre mès viatges tradusit dera istòria. Segons diuèrses hònts eth ranking serie aguest, guarda:
Non ei d’estonar donques que i age associacions damb milèrs de tintinofils per tot eth mon.
Tanben ei estonanta era grana quantitat de lectors que vòlen apréner aranés. Ac auem podut constatar ena grana quantitat d’alumnes matriculadi en aguest Cors academic enes Corsi d’aranés deth Conselh Generau d’Aran, dera Generalitat de Catalonha , deth CAÒC…, mès sustot enes corsi en linha deth Club Aranés[2] qu'en aguesti moments ne son mès de mila e que son esbarricadi pes lòcs des païsi mès aluenhats deth mon: auem alumnes en São Paulo, Tòquio, Tennessee, Toronto, e…tiò!!! tanben ena Lua se parle aranés.
Ara es lectors aranesi an ara sua disposicion dues òbres mès en aranés: Objectiu era Lua e Auem cauishigat ena Lua.
Ta nosati ena Associacion qu’a estat un autentic plaser méter es dialògs en aranés en boca de Tintin e dera rèsta des personatges que romen pera Lua e era rèsta der espaci siderau. Uns personatges qu'es sòns nòms s’an adaptat ara grafia aranesa entà que sonen coma auie pensat Hergé: per exemple eth Milou francés s’a revirat coma Miló en aranés.
Ath delà des nòms des personatges tanben s’an adaptat ara grafia aranesa es onomatopèies, es crits, es exclamacions e es insults. Atau donques es exclamacions Ah!, Oh! en aranés pèrden era h e viren a A!, Ò!.
Era toponimia aranesa tanben ei molt presenta enes nauèri albums, atau ua exclamacion utilizada plan soent peth mauparlat deth Capitan Haddock, Tonnerre de Brest s’a adaptat ena version aranesa coma Trons deth Montlude un tuc plan coneishut ena Val.
Quauqui personatges coma es inspectors Dupond e Dupont campen en comic coma Bertranon e Bertranet dus nòms de cases autentics que i a ena Val d’Aran.
En tot revirar ar aranés auem profitat tà includir expressions genuines araneses entà que se coneishen e non se desbremben; …non vo’n hètz…, Moria!, expression de suspresa molt presenta en lenguatge orau o Tiò!!!, expression afirmatiua que ei un “òc” reforçat, çampar; que vò díder seguraments. O es vèrbs gandiar, desmangoriar…
Ena traduccion auem sajat d’èster çò mès fidèus possible tradusint directament dera edicion francesa de Casterman de 1962. Mos auem apuiat ena Gramatica der occitan aranés e en Diccionari der aranés(varianta occitana) dues òbres der IEA-AALO, Institut d’Estudis Aranesi – Acadèmia aranesa dera lengua occitana.
Entà nosati, revirar a Tintin ar aranés non a estat pas un trabalh, se non qu’a estat un divertiment pr’amor que mos a hèt a tornar as tempsi en qu’èrem uns mainatges quan liegíem es sues aventures.
Convidam a liéger aguestes nauères aventures de Tintin en aranés. Es lectors de tot eth mon traparàn qu’era nòsta ei ua beròia lengua.
Era Associacion que volem reivindicar era beresa der aranés tant com lengua literària, com lengua deth carrèr, deth pòble, com tà uns divertidi comics de Tintin. I creiguem talament qu’ac auem en nòste lèma[3]…tà promòir era musica, era lengua e era cultura…
Zephirum e Trilita damb era publicacion d’aguestes dues òbres ajuden a qu’er aranés sigue mès coneishut per tot eth mon, des de Vilamòs, per méter un exemple, enquia Madagascar. Çampar qu’enes dus lòcs i a lectors de Tintin e der aranés.
Ac condàuem en Jornalet, era nòsta lengua s’acabarie parlant ena Lua.
Ara hè un parelh d’ans que presentàuem a Tintin parlant aranés per prumèr còp en album Es Jòies dera Castafiòre, er album numèro 21 dera colleccion de 24 títols. Alavetz ja avertíem qu’er aranés acabarie ena Lua.
Eth prumèr album siguec revirat deth francés ar aranés pera Associacion Es Paums[1] de Vilamòs, per encargue des coeditors Zephyrum e Trilita. Es madeishi coeditors qu’encarguèren a Es Paums era traduccion de dus títols mès, Objectiu era Lua e Auem Cauishigat ena Lua, dues òbres que ja son prèstes e a disposicion des tintinaires e des lectors aranesi. Tant des uns (tintinaires) coma des auti (lectors d’aranés) que n’i a a milèrs.
Ac descorbirem damb jòia tanlèu coma Es Jòies dera Castafiòre sigueren en mercat. Que i a per tot eth mon milèrs de tintinaires colleccionistes des comics de Tintin. Arribèren comandes deth reportèr deth peu quilhat de Euròpa e de toti es païsi dera planeta. Per quauquarren deu èster qu'es Aventures de Tintin ei eth cincau libre mès viatges tradusit dera istòria. Segons diuèrses hònts eth ranking serie aguest, guarda:
— Era Biblia, que ja ei tradusida ar aranés, aumens eth Nau Testament e es Psalms revirat tot per Mossen Amiell.
— Eth Petit Prince tanben editada en aranés en 2005 per Parangona Edicions.
— Pinocho editat en aranés per Teide en 2016
— Alicia en País des Meravilhes tradusida enguan ar aranés per Associacion Es Paums de Vilamòs e editada peth Departament de Lengua deth Conselh Generau d’Aran.
— Es Aventures de Tintin, Es Jòies dera Castafiòre en 2018 e Objectiu era Lua e Auem cauishigat en Lua coeditadi per Zephyrum e Trilita en aranés a compdar d’aué.
— Eth Petit Prince tanben editada en aranés en 2005 per Parangona Edicions.
— Pinocho editat en aranés per Teide en 2016
— Alicia en País des Meravilhes tradusida enguan ar aranés per Associacion Es Paums de Vilamòs e editada peth Departament de Lengua deth Conselh Generau d’Aran.
— Es Aventures de Tintin, Es Jòies dera Castafiòre en 2018 e Objectiu era Lua e Auem cauishigat en Lua coeditadi per Zephyrum e Trilita en aranés a compdar d’aué.
Non ei d’estonar donques que i age associacions damb milèrs de tintinofils per tot eth mon.
Tanben ei estonanta era grana quantitat de lectors que vòlen apréner aranés. Ac auem podut constatar ena grana quantitat d’alumnes matriculadi en aguest Cors academic enes Corsi d’aranés deth Conselh Generau d’Aran, dera Generalitat de Catalonha , deth CAÒC…, mès sustot enes corsi en linha deth Club Aranés[2] qu'en aguesti moments ne son mès de mila e que son esbarricadi pes lòcs des païsi mès aluenhats deth mon: auem alumnes en São Paulo, Tòquio, Tennessee, Toronto, e…tiò!!! tanben ena Lua se parle aranés.
Ara es lectors aranesi an ara sua disposicion dues òbres mès en aranés: Objectiu era Lua e Auem cauishigat ena Lua.
Ta nosati ena Associacion qu’a estat un autentic plaser méter es dialògs en aranés en boca de Tintin e dera rèsta des personatges que romen pera Lua e era rèsta der espaci siderau. Uns personatges qu'es sòns nòms s’an adaptat ara grafia aranesa entà que sonen coma auie pensat Hergé: per exemple eth Milou francés s’a revirat coma Miló en aranés.
Ath delà des nòms des personatges tanben s’an adaptat ara grafia aranesa es onomatopèies, es crits, es exclamacions e es insults. Atau donques es exclamacions Ah!, Oh! en aranés pèrden era h e viren a A!, Ò!.
Era toponimia aranesa tanben ei molt presenta enes nauèri albums, atau ua exclamacion utilizada plan soent peth mauparlat deth Capitan Haddock, Tonnerre de Brest s’a adaptat ena version aranesa coma Trons deth Montlude un tuc plan coneishut ena Val.
Quauqui personatges coma es inspectors Dupond e Dupont campen en comic coma Bertranon e Bertranet dus nòms de cases autentics que i a ena Val d’Aran.
En tot revirar ar aranés auem profitat tà includir expressions genuines araneses entà que se coneishen e non se desbremben; …non vo’n hètz…, Moria!, expression de suspresa molt presenta en lenguatge orau o Tiò!!!, expression afirmatiua que ei un “òc” reforçat, çampar; que vò díder seguraments. O es vèrbs gandiar, desmangoriar…
Ena traduccion auem sajat d’èster çò mès fidèus possible tradusint directament dera edicion francesa de Casterman de 1962. Mos auem apuiat ena Gramatica der occitan aranés e en Diccionari der aranés(varianta occitana) dues òbres der IEA-AALO, Institut d’Estudis Aranesi – Acadèmia aranesa dera lengua occitana.
Entà nosati, revirar a Tintin ar aranés non a estat pas un trabalh, se non qu’a estat un divertiment pr’amor que mos a hèt a tornar as tempsi en qu’èrem uns mainatges quan liegíem es sues aventures.
Convidam a liéger aguestes nauères aventures de Tintin en aranés. Es lectors de tot eth mon traparàn qu’era nòsta ei ua beròia lengua.
Era Associacion que volem reivindicar era beresa der aranés tant com lengua literària, com lengua deth carrèr, deth pòble, com tà uns divertidi comics de Tintin. I creiguem talament qu’ac auem en nòste lèma[3]…tà promòir era musica, era lengua e era cultura…
Zephirum e Trilita damb era publicacion d’aguestes dues òbres ajuden a qu’er aranés sigue mès coneishut per tot eth mon, des de Vilamòs, per méter un exemple, enquia Madagascar. Çampar qu’enes dus lòcs i a lectors de Tintin e der aranés.
[1] Associacion Es Paums ei ua entitat associatiua, sense ànim de lucre, damb sedença en Vilamòs (Val d’Aran) que promò accions culturaus a compdar de 1974.
[2]Club Aranés ei era plataforma d’aprendissatge d’aranés en linha der Institut Aranés, ua entitat sense ànim de lucre. Es Corsi que son gratuïti e i participe era Associacion Es Paums en tot hèr eth tutoratge.
 | HERGÉ. Es aventures de Tintin. Objectiu era Lua. Zephyrum, Ed., 2020. 16,50 èuros.  |
 | HERGÉ. Es aventures de Tintin. Auem cauishigat ena Lua. Zephyrum, Ed., 2020. 16,50 èuros. |
 | HERGÉ. Es aventures de Tintin. Es jòies dera Castafiòre. Zephyrum, Ed., 2018. 16,50 èuros. |
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Felicitats e fòrça gràcies per aguest trebalh Tònho e es Paums !
#2
Companhs de Les e de Bossòst,
De Salardú, de Vilamòs...
Òsca als araneses e en particular a Es Paums per lo trabalh.
Aunor e gran tutet
Tau bon Tòni Castèth
Qui vira en aranés
Òbras tà la joenessa !
Las bendas d’imatges
Tà la lenga son màtgers
Atau los petitons
Egau com los pairs sons
Que’s pòden asolar
Com en hont deu solar
En tot léger dab gai
torns beròis com l’arrai
deu só cauhant la luda
deu penent de Montlude.
E que vivi Gasconha
Shense met ni vergonha !
Felicitats Tònho e gràcies peth ton trebalh! Atau podam aprene era nosta lengua aqueri que no l'auem jamais estudiat.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari