Opinion
Lo chat rostit (II)
N’i aviá que caçavan los gats per los vendre, segon Amades çai jos, dins la meteissa òbra: Costums i creences.
Alavetz, los albergaires cosinavan los cats, e benlèu los vendián pas coma tals mas coma lèbres o conilhs, per çò que s’aguèsson prepausat de cats al menut podèm supausar que la màger part de la practica se’n seriá esglasiada. Segurament èra pas una practica generalizada, mas las gents o sabián, e o devián comentar e exagerar, coma sòl èsser la costuma, e i deviá aver diversitat d’opinions, fins que la question generèsse una locucion en catalan: quora, en far qualque transaccion, nos sentèm enganats, avèm per costuma de dire que nos an balhat de cat per de lèbre. Dins lo setmanièr Lo Nunci del 14 de julhet de 1878 publiquèron la poesia Gat per llebre:
Çò que sabèm pas d’una font segura es cossí los cosinavan, los libres de recèptas d’aquela epòca mençonavan pas la cosina del cat, mas las formulas, de segur, devián èsser las meteissas que las emplegavan pel conilh, o la lèbre. I a una corranda (corta cançon populara) que fa aital:
La costuma de manjar de cat, totun, nos cal dire qu’èra fòrça civilizada per çò qu’abans de lo cosinar lo tuavan. Lo baron de Maldà ditz dins son Calaix de sastre que lo 6 de febrièr de 1803 se presentèt a Barcelona un personatge de fièra que manjava d’animals vius, compreses los cats:
Lo Pelagats. Un tòni que se consagrava a caçar de gats; los escortegava e vendiá la carn per una peceta als albergaires de la Carrièra d’En Sadurní e de la Barceloneta, e la pèl, per dos sòus, als blanquièrs de la Carrièra dels Tiradors, que l’adobavan e que servissiá per far d’espolsetas. Aquel simplet aviá la tissa d’èsser assistit a totes los accidents e desgràcias que se produsián dins la vila; los contava a totes fins al detalh al mai pichon e totjorn disiá que se’n manquèt pauc que foguèsse estada el la victima. S’un fadrin tirava un còp de pistolet a una domaisèla, el i èra e la bala li aviá fregat lo vestit; s’un que se suicidava se ronçava pel balcon, li èra tombat als pès e gaireben al subre; s’un caval embalat assautava qualqu’un, aguèsse solament fach un pas de mai l’auriá agantat a el, que passava per ailà just a aquel moment; quand se botava fuòc dins qualque ostal, justament el veniá de ne sortir, e tot pel meteis estil.
Caçar de gats dins de la vila e los tuar per ne profechar, coma o avèm explicat, constituiguèt una sòrta de mestièr que s’i consagrèron per fòrça paures e pigres. Los prèses qu’avèm indicats subsistiguèron pendent fòrça annadas dins lo mercat catièr.
Alavetz, los albergaires cosinavan los cats, e benlèu los vendián pas coma tals mas coma lèbres o conilhs, per çò que s’aguèsson prepausat de cats al menut podèm supausar que la màger part de la practica se’n seriá esglasiada. Segurament èra pas una practica generalizada, mas las gents o sabián, e o devián comentar e exagerar, coma sòl èsser la costuma, e i deviá aver diversitat d’opinions, fins que la question generèsse una locucion en catalan: quora, en far qualque transaccion, nos sentèm enganats, avèm per costuma de dire que nos an balhat de cat per de lèbre. Dins lo setmanièr Lo Nunci del 14 de julhet de 1878 publiquèron la poesia Gat per llebre:
Dins una certana albèrga de canton,
balhèron de cat per lèbre a un sénher,
lo qual, en se vesent enganat:
—Es pas de lèbre, —diguèt al rital[1].— aquò’s es un cat.
—O agachetz pas, monsen Rafel;
se ditz ja que lèbre e cat, totes son d’un pèl.
—Cèrtas; mas los confondre es pas just:
tots son d’un pèl, mas son pas d’un gost.
Del pèl vos en fagatz pas,
si que non, auràn de cat per lèbre a cada pas[2].
lo qual, en se vesent enganat:
—Es pas de lèbre, —diguèt al rital[1].— aquò’s es un cat.
—O agachetz pas, monsen Rafel;
se ditz ja que lèbre e cat, totes son d’un pèl.
—Cèrtas; mas los confondre es pas just:
tots son d’un pèl, mas son pas d’un gost.
Del pèl vos en fagatz pas,
si que non, auràn de cat per lèbre a cada pas[2].
Çò que sabèm pas d’una font segura es cossí los cosinavan, los libres de recèptas d’aquela epòca mençonavan pas la cosina del cat, mas las formulas, de segur, devián èsser las meteissas que las emplegavan pel conilh, o la lèbre. I a una corranda (corta cançon populara) que fa aital:
Se volètz venir a la cosina
trobaretz un grand requist
trobaretz de cat amb de patanas
que vos en lecaretz los dets[3].
trobaretz un grand requist
trobaretz de cat amb de patanas
que vos en lecaretz los dets[3].
La costuma de manjar de cat, totun, nos cal dire qu’èra fòrça civilizada per çò qu’abans de lo cosinar lo tuavan. Lo baron de Maldà ditz dins son Calaix de sastre que lo 6 de febrièr de 1803 se presentèt a Barcelona un personatge de fièra que manjava d’animals vius, compreses los cats:
Puèi que tot çò que pòt far tirar de sòus de la pòcha perven a Barcelona, es comparegut dins aquesta vila un jove de dètz e nòu ans, que dins los papièrs publicats e meses pels cantons li dison lo «hombre sin igual y gigante voraz[4]»; de nacion aràbia, que serviguèt en Egipte del temps qu’i anèron los franceses; e [en] lo far presonièr, lo menèron en França. Fa sèt pès e quatre poces, que son onze palms aperaquí. [...] D’una condicion e feresa singulara per çò dels aliments que devòra, puèi qu’arriba de se manjar quinze liuras de carn crusa; e en Egipte, secutat per la fam, viviá de la caça de lops, d’orses, de rainals, de cats, de rats e d’autres animals immonds, parièr coma se foguèsse un leon o un tigre. E se ditz d’el que, en se trobant dins l’ostal dels animals e dels bèstias fèras de París, se mangèt en dètz e nòu jorns un elefant. [...] Se sap d’el que fa pas las foncions dels excrements mai que cinc còps l’an, en o dirigissent tot per la via de l’urina, amb una continua sudor qu’espelís de son còrs; e, coma pròva de son ventre fòrt, arriba de digerir qualques pèiras menudas.
Ièr de ser se presentèt dins las arenas de Barceloneta, abilhat en ussard, sa figura d’un òme plan fach, de la cara un pauc galanta e del pel blond. Aviá en fàcia una taula plena de carns crusas, coma se foguèsse un boquièr, e copèt fòrça ben una cuèissa de buòu crusa; mangèt una galina viva amb las plumas, que tanben engoliguèt; aprèp mangèt tanben de sang calhada, en avent a son entorn un ors, dos camèls, una monina e un monard. E, coma i aviá fòrça public, pensi qu’agradèt pas fòrça aquel espectacle. E aquesta serada manjarà, demest d’autras viandas crusas, un cat viu; e serà pas gaire agradiu d’entendre los miauladisses d’un animal qu’a de bonas onglas; totun, i mancarà pas d’agachaires, per çò que dins aquesta vila i a de gènis que lor agrada d’o veire tot, e mai siá a carga d’agradar pas a la vista, e còste qualque argent.
Ièr de ser se presentèt dins las arenas de Barceloneta, abilhat en ussard, sa figura d’un òme plan fach, de la cara un pauc galanta e del pel blond. Aviá en fàcia una taula plena de carns crusas, coma se foguèsse un boquièr, e copèt fòrça ben una cuèissa de buòu crusa; mangèt una galina viva amb las plumas, que tanben engoliguèt; aprèp mangèt tanben de sang calhada, en avent a son entorn un ors, dos camèls, una monina e un monard. E, coma i aviá fòrça public, pensi qu’agradèt pas fòrça aquel espectacle. E aquesta serada manjarà, demest d’autras viandas crusas, un cat viu; e serà pas gaire agradiu d’entendre los miauladisses d’un animal qu’a de bonas onglas; totun, i mancarà pas d’agachaires, per çò que dins aquesta vila i a de gènis que lor agrada d’o veire tot, e mai siá a carga d’agradar pas a la vista, e còste qualque argent.
[1] D'aquel temps, a la debuta del sègle XIX, lo chafre dels emigrants italians a Barcelona èra beco. Un bon equivalent es l’argotic rital.
[2]
En una certa fonda de recó, / donaren gat per llebra á un senyò, / lo cual, vehentse enganyat: / —No es llebra, — / digué al beco.— aixó es un gat. / —No ho miri, don Rafel; / ja’s diu que llebra y gat, tots son d’un pel. / —Es cert; pero’l confóndrels no es pas just: / tots son d’un pel, pero no son d’un gust. // Del pel no’n fassin cas, / sino, haurán gat per llebra á cada pas.
En una certa fonda de recó, / donaren gat per llebra á un senyò, / lo cual, vehentse enganyat: / —No es llebra, — / digué al beco.— aixó es un gat. / —No ho miri, don Rafel; / ja’s diu que llebra y gat, tots son d’un pel. / —Es cert; pero’l confóndrels no es pas just: / tots son d’un pel, pero no son d’un gust. // Del pel no’n fassin cas, / sino, haurán gat per llebra á cada pas.
[3] Si voleu venir a la cuina / trobareu gran requisit: / trobareu gat amb patates / que us en llepareu els dits.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari