Lo catalan es dempuèi longtemps una granda lenga de traduccion
Gerard Joan Barceló
Lingüista, professor agregat de gramatica e director de la revista electronica universitària Lingüistica Occitana. President de l'associacion Los amics de Jornalet
Fa mai de vint ans que me toquères lo còr. Abans, aimavi ta rivala que se crei encara ta sobeirana, la lenga castelhana qu'a la pretension de voler èsser espanhòla. De tu coneissiái pas res, ni mai lo nom, qu'a l'escòla francesa m'avián ensenhat que la lenga espanhòla èra la sola d'Espanha, e mai lo basco tenguèsse un pauc mai de reconeissença. A l'escòla, pasmens, un cambarada del collègi se lanhava qu'a Barcelona una dòna semblava de li aver reprochat d'aver parlat amb ela castelhan e non pas catalan: durant un instant, prenguèri consciéncia qu'existissiás, mas lèu i pensèri pas pus. Benlèu èri d'acòrdi amb aquel cambarada, e mon cervèl d'adolescent se n'anèt abelhonar endacòm mai. Ignorantàs, longtemps la lenga de mos ancessors malhorquins foguèt per ieu ta rivala sobeirana... Mon pairegrand pènegre defuntat tròp jove t'aviá pasmens dins la boca, lo còr e la ment...
E fa mai de vint ans, la vida enfin me dobriguèt los uèlhs: saupèri qual èras; qu'aviás de grands territòris, una longa istòria, que fòrça libres, que fòrça cants, que fòrça voses encara te celebravan. Per fin que me perdones mon ignorància e ma longa indiferéncia, o volguèri aprene tot de tu. Cada matin, dins la freja Francfòrt, me desvelhava una cançon de Lluís Llach que me fasiá viatjar qualques minutas devèrs tu, e la vista sul jardin de mos proprietaris alemands se tresmudava sul pic en "una finestra al mar".
Pasmens, me deuràs tornarmai perdonar, que te foguèri pas gaire fidèl. Qualques ans puèi, t'abandonèri qualque temps per ta granda sòrre malauta, la lenga occitana. Te voliái pas quitar, sonque m'avisèri que patissiá fòrça mai que tu los meteisses mals: lo mond que los aviá tant aimats, ara la mespresavan; ela tanben aviá una lenga rivala e sobeirana, mas tan tiranica que la daissava pas pus alenar. La coneisses fòrt plan, quita pas de t'umiliar en Rosselhon e dins la rèsta de ton nòrd. Alara, cerquèri de prene suènh d'ela, en comprenent qu'a l'escòla tanben m'avián mal parlat d'ela; la creguèri defuntada dempuèi de generacions, mentre que qualques unes s'afanan de li tornar tota la vida perduda.
Uèi, es en aquela lenga que t'es encara de bon comprene que t'escrivi. Defòra, mistraleja amb una violéncia qu'udola dins ma chaminada, e la tempèsta te menaça. Se ditz que te parlan mens, e ja se nòta en qualques ciutats ont còsta de t'ausir; de politicians te negligisson, e mai d'independentistas; a la television catalana sès pas tostemps primièra; dins los cinèmas existisses a pena; a l'escòla totun immersiva s'encapa tròp sovent que te respècten pas. Te transmetes encara d'una generacion a l'autra, mas fòrça se demandan amb ànsia se son pas los darrièrs parlaires actius: ta rivala que se vòl sobeirana es la lenga pus abituala.
Uèi, doncas, t'escrivi en occitan, e t'expliqui perqué. D'en primièr, vòli pas que non siás qu'una ombra o un remembre sus tas tèrras. Refusi que lo pòble catalan aja lo meteis destin que lo pòble occitan. D'en segond, paradoxalament, me sembla que tot es encara possible: ja es un miracle, al sègle XXI, après tant de mesprètz, après tantas umiliacions, après tantes actes repressius, que se pòsca escriure amb la lenga de ta granda sòrre malauta. Los occitans sèm pas tan fòrts coma voldriam mas resistissèm, e per tant perqué los catalans resistiriatz pas?
T'aimi, lenga catalana, e coma totes e totas qu'aimi, te vòli benananta. Qu'en 2021 s'escriga mai en catalan, que la lenga recobre las carrièras, que degun non càmbie pas pus de lenga quand parla amb un forestièr o quand se vòl impausar lo castelhan. Que s'oblide la premsa espanhòla, que l'escrich catalan tòque totes los publics e totes los genres, e mai los assages, e que se legisca fòrça mai en catalan en totes los Païses Catalans. Que totes los independentistas entendan que i a pas de sens de voler una republica catalana se sa lenga deu èsser espanhòla. Que se d'unes impausan lo castelhan coma "lenga internacionala", que se'n prenga una que menace pas ton existéncia, lenga catalana. Es una guèrra, lenga catalana, e te la cal ganhar. Se ganhas pas tu, cossí ta granda sòrre occitana la poirà ganhar un jorn?
Tostemps tieu.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Totas las lengas son bèlas e los pòbles que las parlan transmeton los sieus sentiments, las siás vivéncias, las siás idèas, las siás alegrias e de penas a travèrs de la siá lenga. Totas las lengas cal las protegir mai que mai las que per las circonstàncias politicas o socialas son mai afeblidas.
Una lenga es pas melhora qu'una autra, mas desparièra e totas nos cal las aimar e pas menysprear-las. Aimar lo catalan e menysprear lo castelhan es absurd e fruch d'un complèxe de inferioritat.
Las lengas parladas a Espanha: galhèc, eusquera, castelhan, valencian, aranés, aragonés, bable ... Son una granda riquesa per lo nòstre pais, totas lor cal èsser protegidas e aimadas per totes los espanhòls. Coma valencian que soi, amo la miá lenga valenciana, sens exclure la castelhana, ni la catalana, ni la basca qu'aprenguèri quand visquèri unes ans en Sant Sebastian. La lenga occitana la coneguèri a Tolosa, èra alavetz ieu estudianta en l'universitat Le Mirail ... M'interessèri fòrça per ela e descobriguèri qu'èra la maire de la catalana e valenciana ... Jaume I èra de Montpellier e parlava occitan, el estendèt la lenga romanç (la disiá aital çò) a totes los sieus territòris.
Sonham totas las lengas e pas menyspreem cap, après elas i a de parlantas, personas amb dignitat, dreches e devers.
Ieu, ai descobèrt l'occitan (e la legenda fantasiosa de sos dialèctes) e lo catalan al meteis moment, coma se la doas non foguèssen estada qu'una sola e meteissa lenga, per un sol e meteis pòble.
Puèi lèu partiguèri encontrar gents del mieu temps, a l'òrle dels darrièrs detz ans del sègle XX, qu'èran escrivans coma ieu. Los noms e las amistat foguèron nombroses : Manel Zabala, Dala Català, Jòrdi Valls, Helena Porteros, Senti Queralt, e de grands militants coma Ferriol Massip e Jaumes Figueres, tantes autres. Abans eles, ja, dins ma quita Tolosa, mentre que fasián encara genetician, aviái simpatizat puèi frairejat amb un autre biologista, Joan Montserrat, que veniá estudiar "en França" per parlar "francés", e que parlèt catalan amb ieu que li parlavi occitan !!! Èrem e sèm demerats faires.
Mon amistat amb lo catalan, sa literatura, sas idèas e, mai que tot, sas gents, es a pauc près tant longa e anciana coma o es mon camin d'escriptura : gaireben trenta ans. Non ne cambairiái pas ni un minutet. Politicament seperats (per de pretencions francocastelhanas), sèm un meteis pòble. La diferéncia principala entre un e l'autre, es qu'un dels dos, dirigit despuèi longtemps per un estat periclitant (al sud) non vegèt perqué continuariá de dependre d'el, mentre que l'autre, dirigit per un país que li demorava encara un pauc de temps per far bèl bèl e bracejar coma un mariòl important internacionalament (al nòrd), de daissèt aconsomir, sense resisténcia màger que decisiva, dins una cançon fallaciosa de superiora universalitat complètament bufèca, xenofòba e segregacionista…
Despuèi qu'ai compresa aquesta nuéncia, per ieu, un Catalan es un Occitan que non se daissa far, mercés a una consciéncia civica plan superiora e exemplària - experiéncia que foguèt, pel melhor, exemplificada entre 1936 e 1938, dins la capacitat catalana a se consituïr e s'organizar "pòble libertari" per salvar la republica, contra un fascisme que domina encara, d'un biais o d'un autre.
La ressistensia de la lenga catalana per la supervivencia mentre no tingui la independencia, és un exemple per la ressitencia de la lenga fraire occitàna.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Quin plaser, de legir aqueste article! Un grand mercés!
No estracta d´estimar mès una lenga que un altre, es tracta de la supervivencia de les minories dels Estatsnació.
Totas las lengas son bèlas e los pòbles que las parlan transmeton los sieus sentiments, las siás vivéncias, las siás idèas, las siás alegrias e de penas a travèrs de la siá lenga. Totas las lengas cal las protegir mai que mai las que per las circonstàncias politicas o socialas son mai afeblidas.
Una lenga es pas melhora qu'una autra, mas desparièra e totas nos cal las aimar e pas menysprear-las. Aimar lo catalan e menysprear lo castelhan es absurd e fruch d'un complèxe de inferioritat.
Las lengas parladas a Espanha: galhèc, eusquera, castelhan, valencian, aranés, aragonés, bable ... Son una granda riquesa per lo nòstre pais, totas lor cal èsser protegidas e aimadas per totes los espanhòls. Coma valencian que soi, amo la miá lenga valenciana, sens exclure la castelhana, ni la catalana, ni la basca qu'aprenguèri quand visquèri unes ans en Sant Sebastian. La lenga occitana la coneguèri a Tolosa, èra alavetz ieu estudianta en l'universitat Le Mirail ... M'interessèri fòrça per ela e descobriguèri qu'èra la maire de la catalana e valenciana ... Jaume I èra de Montpellier e parlava occitan, el estendèt la lenga romanç (la disiá aital çò) a totes los sieus territòris.
Sonham totas las lengas e pas menyspreem cap, après elas i a de parlantas, personas amb dignitat, dreches e devers.
Ieu, ai descobèrt l'occitan (e la legenda fantasiosa de sos dialèctes) e lo catalan al meteis moment, coma se la doas non foguèssen estada qu'una sola e meteissa lenga, per un sol e meteis pòble.
Puèi lèu partiguèri encontrar gents del mieu temps, a l'òrle dels darrièrs detz ans del sègle XX, qu'èran escrivans coma ieu. Los noms e las amistat foguèron nombroses : Manel Zabala, Dala Català, Jòrdi Valls, Helena Porteros, Senti Queralt, e de grands militants coma Ferriol Massip e Jaumes Figueres, tantes autres. Abans eles, ja, dins ma quita Tolosa, mentre que fasián encara genetician, aviái simpatizat puèi frairejat amb un autre biologista, Joan Montserrat, que veniá estudiar "en França" per parlar "francés", e que parlèt catalan amb ieu que li parlavi occitan !!! Èrem e sèm demerats faires.
Mon amistat amb lo catalan, sa literatura, sas idèas e, mai que tot, sas gents, es a pauc près tant longa e anciana coma o es mon camin d'escriptura : gaireben trenta ans. Non ne cambairiái pas ni un minutet. Politicament seperats (per de pretencions francocastelhanas), sèm un meteis pòble. La diferéncia principala entre un e l'autre, es qu'un dels dos, dirigit despuèi longtemps per un estat periclitant (al sud) non vegèt perqué continuariá de dependre d'el, mentre que l'autre, dirigit per un país que li demorava encara un pauc de temps per far bèl bèl e bracejar coma un mariòl important internacionalament (al nòrd), de daissèt aconsomir, sense resisténcia màger que decisiva, dins una cançon fallaciosa de superiora universalitat complètament bufèca, xenofòba e segregacionista…
Despuèi qu'ai compresa aquesta nuéncia, per ieu, un Catalan es un Occitan que non se daissa far, mercés a una consciéncia civica plan superiora e exemplària - experiéncia que foguèt, pel melhor, exemplificada entre 1936 e 1938, dins la capacitat catalana a se consituïr e s'organizar "pòble libertari" per salvar la republica, contra un fascisme que domina encara, d'un biais o d'un autre.
La ressistensia de la lenga catalana per la supervivencia mentre no tingui la independencia, és un exemple per la ressitencia de la lenga fraire occitàna.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari