E, puèi qu’avèm començat per las meravilhas, anam contunhar l’examen segon l’òrdre. La mai granda es una causa que pòt nàisser e viure sens raices. Son çò que lor dison trufas; son completament enrodadas de tèrra e s’apièjan pas ni sus de fibras, ni mai sus un pel; l’endrech ont naisson presenta pas, generalament, ni protuberàncias ni fendas. Aderison pas tanpauc a la tèrra e se tròban barradas dins una rusca, de tala manièra que podèm pas assegurar que siá de tèrra o que siá res mai qu’una calositat de la tèrra. Naisson generalament dins de terrens eissuts, sabloses e cobèrts d’arbrilhons. Despassan sovent la grossor d’un codonh e arriban quitament d’aténher lo pes d’una liura. N’i a doas espècias: l’una, plena de sable, es enemiga de las dents; l’autra es neta. Se distinguisson tanben per la color: la roja, la negra e la qu’es blanca dintre; las mai presadas son las d’Africa. Se desvolopan o aquela malautiá de la tèrra (i a pas cap d’autra explica, en fach) pren dempuèi la debuta la forma arredonida e lo volum amb los quals òm las va trobar? Son vivas o pas? Aquò es, çò cresi, un ponch de mal discernir.

Creisson tanben espontanèament en tèrra, sustot dins los luòcs sabloses. Legissèm en Teofrast: «La trufa, que qualques unes nomenan geraneion, es una autra causa que creis dins la tèrra». Ditz alhors: «Tala es la generacion e la natura de las causas que son produchas dins la tèrra, coma la trufa, e çò qu’òm apèla misy [una autra sòrta de trufa] e que creis als environs de Cirene. La sabor es de las mai agradivas, e l’odor ten de l’odor de la carn: tala es tanben la generacion e la natura de l’iton [una autra trufa], que creis en Tràcia».

Se rapòrta una causa particulara amb las trufas, çò es que se produson pendent las grandas pluèjas de tardor, e quand i a de grandas tronadas, quand i a de tempèstas, que son çò mai convenent per las produire: que la trufa passa pas l’annada, mas que la cal prene dins la meteissa annada e per la prima per çò qu’es quand es melhora.

Malgrat çò que venèm de veire, d’unes supausan que i a una sòrta de semença que vendriá lo principi de la trufa, e es per aquela rason qu’arriba pas a la còsta de Mitilene abans que las grandas pluèjas n’ajan portat las semenças als versants de Tiares, per çò qu’es un luòc ont se’n tròba fòrça. La trufa creis mai que mai long de las zònas de còstas e dins los terrens sabloses, doas circonstàncias que ne favorisson tanben la siá produccion. Las melhoras venon dels environs de Lampsac, dins lo territòri de la region d’Acarnania, d’Alopeconnés, e d’Elida.