Totun com lo celtic, l’aquitanic ne s’escrivè pas, mes com dens lo cas deu prumèr, entau segond que percebem, mercés a las inscripcions, ua resurgéncia en aquera tempsada de la fin deu sègle II^au e deu començament deu sègle III^au. Aquiu com a las zònas celticas que constatam un abonde de noms de persona autoctònes. Mes aqueth desvelh “identitari” aquitan que’s manifèsta subertot per la renaishença deus cultes locaus, dab inscripcions qui citan los noms deus dius autoctònes e’ns permeten de conéisher lo panteon pirenenc.
 
Aqueras inscripcions de caractèr religiós que’s tròban quasi totas en Bigòrra, Comenge e Coserans, çò qui permet de pensar que hòra de la zòna pirenenca la romanizacion èra hèra avançada, e l’aquitanic, en consequéncia, avè reculat hèra – ja que’s preténdia sovent lo contrari –.
 
Mes la manifestacion mei clara d’aqueth “regionalisme aquitan” qu’ei ua pèira quilhada descobèrta a Hasparn (País basco), qui ns’assabenta de la creacion d’ua navèra província, la Novempopulania, suu territòri deus aquitans, a l’excepcion deu Medòc, de Bordèu, deu Labrit e de la Gasconha tolosana, qui devèn estar territòris pregonament celtizats – cèltas que i èran dejà presents au moment de la conquista romana – e romanizats.
 
Segon lo tèxte d’aquera pèira quilhada, un Verus, delegat peus abitants au près de l’emperador, qu’obtiengó d’aqueste la creacion d’aquera província. Ne’n coneishem pas la data precisa, mes que puja haut o baish a la fin deu sègle III^au, qu’ei donc posterior au periòde de renaishença de las lengas provinciaus. Que cau d’aulhors relativizar lo sens d’aqueth acte: que s’inscriu dens l’encastre d’ua reorganizacion administrativa totau de l’Empèri, basada sus províncias mei petitas e mei nombrosas que non pas au davant, reünidas en “diocèsis”, eras medishas gropadas en “prefecturas deu pretòri”. Atau, la Novempopulania que hasè partida de la diocèsi de Viana, era medisha gropada dab autas quate diocèsis au sen de la Prefectura deu Pretòri de las Gàllias.
 
Lo tèxte de la pèira quilhada qu’enumèra los títols d’aqueth Verus: qu’èra flamin (prèste), duumvir (magistrat) e questor (encargat de las finanças). Aqueths títols que son tots títols romans e Verus qu’èra donc un ciutadan roman de haut reng (lo son nom n’a pas arren d’aquitan, d’aulhors). Lo tèxte de la pèira quilhada qu’ei en latin, com lo de las inscripcions religiosas pirenencas. Atau, se la renaishença deus cultes locaus, la navèra vòga deus noms de persona aquitans e fin finala, decennis après, la creacion d’ua navèra província e son las mustras d’ua renaishença “lingüistica” e mei qu’aquò “regionalista”, que cau compréner aquera renaishença qu’ei lo fèit de las elitas romanizadas, non de las massas ruraus (mutatis mutandis, qu’ei un situacion qui podem comparar dab la de la renaishença felibrenca e occitanista). En despieit d’aquera renaishença, l’aquitanic ne suberviverà pas qu’en çò qui apèran uei lo dia lo “País basco nòrd” o Iparralde.
 
 
 

---

Tà l’aute dimenge: la renaishença de las lengas provinciaus a l’Orient roman.