II) D’oposicions creaas, de realitats nuançaas e ligaas
 

A. De faches transdialectals
 
Mas per aquò cal ren aver paur de se confrontar a la realitat dal terren quora existe ancara. Cu saup per exemple que en rodanenc los vèrbs acabats dal 1^er grop se dison [E]: caminar [kami’nE] e que lo provençal mistralenc es una aisina literària diferenta dal provençal rodanenc. Cu saup que lo “u” es prononçat [œ] da caval entra lengadocian e provençal (mai exactament entra Marselha e Seta). Es coma l’article “so” utilizat en vivaroalpenc maritme coma en provençal grassovencenc e ancianament en gascon pirenenc de Comenges. Alora belèu d’autres diràn que veire los ancians que pàrlan fa ren la classa, mas al mens elos sàbon parlar la lenga. E se cal despachar perqué un jorn ò l’autre, i aurà plus gaire d’ancians per saupre ben parlar.
 
Clavarían l’argumentacion falaciosa dals provençalo-niçardistas sus las lengaS d’Òc e al meme temps sus la faussa apartenença e la vista condescendenta sus lo gavòt coma simple parlar provençal de 3 vielhs perduts de la montanha, qu’es inutil d’estudiar, ecc.
 
 
B. De justificacions
 

a) Lo respect mas non per totes
 
Ce qu’ajua a justificar una vision exagerament pan provençalista, si sèrvon de còups:
 

— sigue de l’istòria: la “Provença istòrica” de la regina Joana. Mas seria coma impausar lo lengadocian al monde de vivarés perqué siguèron dins la provinça de Lengadòc e presentar lo vivarés coma de lengadocian dal nòrd.
 
— sigue si sèrvon de l’accepcion anciana de Provença/ provençal (coma avant per lemosin ò gascon) desinhant Occitània tota, en dire “en PACA, lo terme provençal serve per recampar tot un ensèm de parlars de la mema familha”. Mas aüra vesem ren perqué aquèl sens marcharia que per englobar Gavotina (ò Païses alpins) amb Provença e non per integrar lo resta dals Païses d’Òc. E après ronhan quora explicatz qu’occitan es diferent dal lengadocian ò dal guianés e que l’apelacion occitan provençal es acceptabla sensa problèma...

 
b) Pretextes istorico-politics
 
Los politics non fan totjorn l’istòria dins lo sens dals pòples. Dal temps dals senhors ò d’aüra, lo poer militari, las aliganças e autras impausèron sempre la volentat d’una minorança a la majorança.
 
La situacion se retròba parier en Occitània. Lo niçard en rapòrt dal provençal es la mema causa que lo bearnés en rapòrt dal gascon. L’istòria faguèt que la lenga occitana siguèt parcialament/ totalament dinhificaa e/ ò lenga d’estat. Per lo niçard, i aguèt la subrevivença coma lenga d’unos notaris fins al sègle 17 e, l’emplec escrich coma oral per lo clergat fins a l’anexion dal 1860. E subretot per lo bearnés siguèt lenga oficiala dal Reialme de Navarra e de la Sobeirania de Bearn (lenga de la legislacion: Fors de Bearn, ecc.) e l’emplec escrich e oral per lo clergat protestant meme après l’anexion dal 1620 fins a la revolucion francesa. Aquèla fisança dins la lenga siguèt diferenta en Gasconha ò Provença rapidament francisaas intellectualament.
 
Al revenge, lo concèpt Comtat de Niça es semblable a aquèl de Peiregòrd. Una circonscripcion istòrica mas mai d’una realitat linguistica: vivaroalpenc e niçard per l’occitan (e genovés roiasc), limosin peirigordan en cha e guienés peirigordan en ca. A prepaus, existe degun emblèma pròpre al Comtat de Niça. Lo blason n’es autre qu’aquel de la vila de Niça. A la manièra dal lògo de la metropòli basat sus aquel de Niça. A la diferença d’aquel de Provença ò de Bearn que son de blasons regionals e non tanben d’una comuna.
 
Segon las regions, dal fach de l’especificitat politica dins l’istòria de territòris fòra de l’esfèra dals estats opressaires e de la tardiva integracion a aquelos estats, avèm tanben d’espacis a fòrta identitat politica ò culturala ò religiosa, coma lo Marquesat de Saluces (istòria), Republica dals Escartons (istòria), lo Comtat Venaissin (religion), lo Velai (istòria), las Cevènas (protestants), lo Carcin (istòria), lo Comtat de Foish (istòria)... las ancianas provinças sota importanta dominacion estrangièra coma lo Peirigòrd (angleses, franceses), la Marcha, lo Borbonés ò l’Angolemés. Aquela situacion transposaa actualament fa qu’avem sigue l’Occitània francesa, sigue la Val d’Aran (Occitània espanhòla), las valaas occitanas alpencas (Occitània italiana).
 
c) Estructuracions associativas
 
Totun si ve que de còups dins l’istòria Provençals/ Felibrige e Lengadocians/ IEO cerquèron d’aver lo “leadership” sus l’ensèm occitan e sus la lenga occitana. E donèron de presentacions diferentas: “lenga de cap d’òbra” ò “dialècte central”. Mas dins la màger part dals cases, lo gavòt era quasi jamai vist a egal dal provençal, de l’alvernhat, ecc. Dal ponch de vista expansionista provençal per lo gavòt apelat “provençal alpin”, “nòrd provençal” es coma se diguessiam que lo lengadocian èra de “provençal de l’oest” ò que l’alvernhat èra de “lengadocian dal nòrd”. Un autre faus argument es aquel: lo vivaroalpenc evoluaria vers lo provençal e/ ò lo niçard, ò despareisseria. Al revenge, lo provençal ò lo niçard evoluarian ò despareisserian ren? N’en seria una de fatalitat.
 
Un regret es que dins lo darrier redecopatge mantenencial i ague ancara ren de mantenença Gavotina ò ancara Dalfino-alpenca (ò Vivaroalpenca). Lo Felibrige a 6 mantenenças en foncion de las regions administrativas: Aquitània, Alvèrnhe, Gasconha- Naut Lengadòc, Lengadòc-Rossilhon, Lemosin e Provença. L’airal vivaroalpenc es restacat a la Mantenença de Provença. Recordam pasmens los trabalhs de l’Abat Moutier per aver una estructuracion pròpra a l’espaci vivaroalpenc e lo sieu diccionari de referença per lo vivaroalpenc entièr “Dictionnaire des dialectes dauphinois”.
 
L’Institut d’Estudis Occitans es decopat en foncion de las regions administrativas. IEO Alvèrnhe, IEO Ròse-Alps, IEO Valaas occitanas, IEO Miegjorn/ Mieidia-Pirenèus, IEO Lengadòc, IEO Provença-Alps-Còsta d’Azur, IEO Lemosin e IEO Aquitània.

 
 
III) L’unitat occitana
 
Dins los mèdias, n’i a sempre per comparar lo picard-cht’i a l’occitan. Mas d’un primier s’agisse d’un dialècte de la lenga francesa, que lo sieu estandard es lo parlar reial de l’Ísola de França (una part es sonaa lo País de França). A l’invèrs seria comparar lo provençal al francés.
 
 

A. Per lo futur, l’afortiment d’una union necessària
 
Urosament qu’avem l’union de las fòrças felibrencas e de l’IEO, es una avançaa fondamentala dins una Occitània ont esperam que lo motor provençalo-lengadocian s’alargarà tanben al nòrd occitan e serà tolerent devers los dialectes mai originals (gascon, vivaroalpenc). E a l’image de l’ancian president de l’IEO regional Provença-Alps-Còsta d’Azur Joan Saubrement, incito lo monde aver la dobla apartenença. Senon seria se copar una man per gardar l’autra.
 
Dins aquel cadre clarificat e apasimat, la creacion e la transmission son de vectors per que l’occitan sigue sempre present dins l’avenir. Tot en vesent que la realitat legala francesa es còntra nosautres: ges de ratificacion de la Carta Europèa de las lengas minoritàrias prinicpalament…
 
 
B. De la diversitat, l’union
 
Una fausa question es la variacion. Existe da pertot, en zònas anglofònas, francofònas coma occitanofònas. En Provença linguistica entra provençal Grassenc, provençal Canenc, provençal de Freiùs, provençal de Tolon…, en Gavotina entra vivaroalpenc mentonasc, vivaroalpenc d’Ubaia, vivaroalpenc de Gap, vivaroalpenc de Valença… Es tanben lo cas dins lo lengadocian entra lengadocian montpelhierenc, besierenc, lodevés, narbonés, carcassonés, de la montanha negra… Es pròpre als bassins umans (un pauc coma lo nombre de baisins de bònjorn que se fa de un a quatre segon las regions). Notaram que s’es mes en plaça una forma d’estandard per lo vivaroalpenc d’Itàlia dal Pimont e qu’es mai oficial ancara en Val d’Aran (Espanha).
 
Après avèm totes sentut: lo mieu vilatge parlan ren lo meme dialècte qu’en lo vilatge vesin. Aquò es “un fantasma collectiu”, qu’es l’autre extrèma, una malautia dins l’occitan parier: extremament unificat “mencion jacobina” ò extremament balcanizat mencion “darrier dals moïcans”. A 2 qms. passarian dal mandarin al berbèr. Après en francés se un ditz “kleenex, loft” e l’autre “mouchoir, appart’” fan doas lengas diferentas? De segur, non. Après agueriam de toscanismes de gleia e d’administracion sarda, coma en provençal amb-als francismes, mas càmbia en ren la lenga sus lo fons. Es coma se diguessiam que lo vivaroalpenc d’Itàlia era un dialècte diferent dal vivaroalpenc de França per causa d’un autre país.
 
 
C. Ideas faussas sus la variacion. Quarques cases precises
 
Après avèm meme d’ideas faussas coma de traches de pimontés e de ligur. Es ver qu’avem una leugièra influença, segon las personas en niçard se pòl dire “dificile”, “difichile”, “energic”, “enèrgic”, “enèrgico”. Per los proparoxitons “mànegue, pòrtegue, ànima” avèm un dubi perqué porria venir tant dal latin coma de l’influença toscana (italiana). Se retròba en aranés, mas per elos se ditz qu’es d’influença catalana. Al revenge, l’usança de la preposicion “da” sinonime de “en cò de” es ren una influença dal toscan, se retròba da pertot en provençal, lengadocian montpelhierenc, lo melhor exemple es “da + lo” que donèt “dau” (e non “de + lo” senon auria donat “deu”). Lo monde s’es sovent pensat que l’article “lu” e la terminason plurala mascla en “-u” èran de ligurismes, aquela forma existe en lemosin al mascle singular. Son d’evolucions de la finala -OS dal latin ILLOS > los > loi> lui (exíston ancara en gavòt las 3 formas citaas) > lu (niçard) ò segon li (provençal rodanenc), e aquelos> aqueloi> aquelui> aquelu. Parier per lo feminin ILLAS > las> lai (exíston ancara en gavòt las 2 formas citaas) > lei (provençal maritim) > li (niçard, rodanenc). Per los possessius: lo mieu, la mieu, ecc. lo monde a pensat a de toscanismes (= italianismes). Mas coma avant l’airal d’usança dal “so” èra mai larg, i èra una confusion amb-al possessiu “son”, subretot dins de parlars occitan que fan calar la -n finala (gavòt tinean, provençal grassovencenc, lengadocian...), lo resultat estent [su] dins los dos cases: so pan, son pan. Per evitar d’èstre pròche foneticament, si diferencièt “so pan” (lo pan) de “so sieu pan” (lo sieu pan). Dins un segond temps, la niçardo-provençalizacion repuant, “so” siguet remplaçat per “lo”en ben de parlars gavòts e meme provençals grassovencencs donant “lo sieu pan”. I a que quarques vilatges que o fan ancara “so”: Levenç, Coarasa, Sa Còla de Lop, Vença, Grassa… (ancara que l’estandardizacion existe dins los corses locals per de questions practicas de material pedagogic utilizat o ja per de rasons de normalizacion locala), ò alora se ditz “so” al vilatge e “lo” per far ben devant un estrangièr. Existe meme en roergat “lo sieu”, alora per un italianisme, repassarà. Doncas l’argument de l’italianisme es sobretot politic.
 
Un autre ponch en ligam es aquel de l’evolucion de la lenga. Per exemple per lo niçard, i son de variacions segon los luecs e la comunas qu’o parlan: niçard de l’oèst-Carràs-Plana de Var, niçard dal Cròs de Canha, niçard de las Còlas fins a Beuluec e niçard dal Babasoc). Mas a emergit un “niçard estandard” literari que per exemple a causit l’article “lu” (article definit masculin plural) mentre que l’evolucion dins d’autres biaisses de parlar niçard es en “li” (totjorn dins la zòna dal niçard, parlo ren dal provençal d’Antíbol ni dal gavòt vesin).
 
Mas per lo vivaroalpenc, es la multitud de formas (per diversas evolucions, per exemple los articles definits masculins “los, loi, lui, lei, li...”) que de còups nos es mandaia al morre per justificar una abséncia d’estructuracion d’aquel dialècte. E se laissaria a pensar que lo vivaroalpenc contunharia d’evoluar -dins lo sens d’una sudoccitanizacion (provençala o niçarda)-... mentre que lo niçard o lo provençal aurian ges d’evolucions contunha aüra?
 
Mas es obliar la multitud d’escriches vivaroalpencs que mòstran una bòna tengua de la lenga, una coëréncia e una unitat mai anciana que conoissèm gaire.
 
Per exemple l’emplec pron general fins a tardi de “los, las” a Pelha dins la revista Lou Mountagnart coma a Saunt Martin de Vesubiá dins los escriches de Biasini, dins los noms de camins dins Esteron.
 
Una memòria literària vivaroalpenca que deuria s’obliar e una unitat que se voiria escafar?