Cossí as aprés lo provençal?

Mon paire es nascut en 1906 e ma maire en 1910. An aprés lo francés a l'escòla, èran d'occitanofònes 100%; mon paire parlava pas un mot de francés quand es arribat a l'escòla a l'edat de sèt ans. Doncas a l'ostal mos parents parlavan sonque provençal, mas an parlat francés a lors enfants. Ai doas sòrres ainadas, a mas doas sòrres parlavan francés, e après a ieu qu'èra un enfant; mas disèm que per ieu l'occitan o considèri coma ma primièra lenga perqué es la lenga qu'ai totjorn ausida tre ma naissença. Doncas ai pas agut besonh d'aprendre l'occitan a l'escòla perque èra la lenga de l'ostal, vaquí. E après quand ai agut 30 ans ai dich a mos parents: “Caldriá qu'òm parla occitan amassa perqué aquò me serviriá pel trabalh”; çò que fa que quand ai agut 30 ans, ai parlat occitan en familha. Doncas ieu ai pas jamai estudiat una ora l'occitan a l'escòla. Jamai. Ni a l'escòla primària, ni a l'escòla segondària, ni a l'universitat, jamai. Ai pas jamai estudiat l'occitan.


As dich que parlavas occitan al trabalh.

Alara, òc. Aquò a començat de la faiçon seguenta. Primièrament òm aviá, a la debuta de las annadas ‘70, un jornal que se apelava La Bugada e escriviái en provençal a La Bugada. Après, ben ai escrich provençal dins los jornals militants. Bon. Après, en 1983 ai parlat occitan a la ràdio perque caliá qualqu'un qu'aja sa carta professionala de jornalista, doncas son venguts me cercar per Ràdio França Provença perque parlavi occitan, provençal, e aviái ma carta de jornalista Vaquí. Doncas ailà ai trabalhat 2 ans, après, de 1984 a 2002 ai trabalhat a la television en occitan e en francés.


Sabi que te sès ocupat en particular de qualques programas culturals a prepaus de las minoritats lingüisticas. Quin èra o beguèt? Quin èra lo títol d'aquel programa? Mas as trabalhat sus las minoritats lingüisticas de França, d'Euròpa o...? 

Bon, en fach ai pas fach de trabalh particular sus las minoritats lingüisticas d'Euròpa senon qu'ai fach un reportatge per France3 a Brussèlas ont i aviá una estructura qu'èra lo Burèu europèu per las lengas mens espandidas. Doncas, après ai fach de viatges d'estudi organizats per aquel burèu europèu de las lengas mens espandidas,  soi anat en Irlanda ont ai encontrat Josepin Garnerone, soi anat al País de Galas, soi anat en çò dels grècs de Puglia, sabes i a una minoritat grecophone dins la Puglia...  ai fach un viatge d'estudi ailà. E dins cadun d'aqueles viatges ai encontrat de las gents que trabalhavan sus las lengas minoritàrias d'Euròpa; e doncas  totes aqueles viatges  m'an ajudat a ne preparar de  autres. Per exemple en Puglia ai encontrat la secretària de Georg Kremnitz qu'èra en aquel temps president de l'Associacion Internacionala d'Estudis Occitans, lo AIEO, que fa una granda amassada totes los tres ans. Doncas ailà soi anat a Viena, en Àustria, per far un reportatge sus l'Assemblada generala d'aquela associacion.


De quina manièra causissiatz los luòcs e las causas a filmar?

E ben, escota, ailà aviái tota libertat, es a dire que la direccion me disiá: “Bon, vaquí, fau una setmana d'emission dins la Valle Varaita e... tu te débrouilles.”. Aviái mantes objectius,  far conéisser los aspèctes mai interessants de la Val Varacha (toscanizat en valle Varaita) als telespectadors, bon, èra l'objectiu principal, e i aviá tanben una ambicion militanta de mostrar qu'ailamont  la cultura occitanofòna e l'occitan an encara lor plaça e que l'occitan podiá tanben èsser un enjòc de desvelopament cultural mas tanben economic veses. Quand arribavi dins la Val Varacha aviái primièrament una setmana de preparacion, anàvem veire los unes e los autres e començavi tot aquò. Puèi, la setmana segon i aviá çò qu'en italian sonatz la tropa, amb aquela tropa de tres tecnicians, filmavi los reportatges. La tresena setmana fasiái lo montatge dels subjèctes e en quatrena setmana lo  enregistrament de l'emission.  Ensajavi de tombar pas dins lo folcloric ni dins lo pitoresc.


Per quina rason, segon tu, la television francesa a decidit de prepausar un programa coma aqueste? I aviá de las motivacions politicas?

Per quina rason? Pensi perque i aviá lo director dels programas el s'apelava Sampiero Sanguinetti e... es un còrs, un patriòta de Corsega e doncas èra favorable al  occitan. A la partença i a agut los militants occitans i aviá ieu, i aviá Belmon, i aviá Michèle Bramerie, doncas òm èra almens tres occitanistas per ensajar de far avançar la causa occitana a la television France3 Mediterranée. 

Òm considerava que l'occitan fasiá part de la vida provençala e que i aviá pas de rasons d'o separar de tota la rèsta, qué. Dempuèi 1983 i a una emission en occitan que se sona VAQUI e qu'existís totjorn e dins aquela setmana d'emissions parlavi per exemple de la setmana de la Val Varacha,  del diluns al divendres èra en francés e lo dissabte èra en occitan. En fach, òm fasiá 6 emissions de 26 minutas e aquela del dissabte èra en occitan.


A prepaus de las entrevistas qu'as fach aquí a mon paire e dins la val, fasián part de tos interèsses o èran per la television francesa?

Mas escota, èra per las doas rasons. Èra, fòrça ausit, per l'interès personal e èra tanben per far conéisser las vals occitanas dins Provença e las regions limitròfas... pr'amor que nòstre programa èra captat just a Montpelhièr, fins a Valença,  veses? Doncas i aviá una fòrça granda aira de difusion. Era per las doas rasons... Perque, disèm que soi arribada a la television coma militant occitanista, èri pas ailà que per ganhar ma vida.

Soi arribat a filmar e a viatjar un còp per an pendent 10 ans dins las valadas occitanas mas aquò costava fòrça mai car que quand òm fa l'emission del costat de Tolon , comprenes? M'interessavi a las vals occitanas e aquò a contunhat a m'interessar, escrivi sus Ousitanio Vivo e tot aquò. Es mon país la Val Varacha.


Sabes se lo Felibritge a agachat ton programa a la television?

Mas òc, de segur! Naturalament. Diguèm l'istòria entre los Felibres e los Occitans ... al servici public aquò a pas cap de impacte... del temps qu'òm parla, veses, aquel es pas una question de grafia, aquel es pas una question d'un mot s'acaba per un O o per un A: parlas. E vaquí, e quand òm metiá d'incriptions, òm los metiá en grafia felibrenca e en grafia occitana.

Mas tot lo public èra interessat per aquela transmission, e çò qu'òm fasiá del costat italian aviá enormament de succès, i aviá una fòrça bona audiéncia perqué, i aviá lo public abitual e tanben las gents d'originas piemontesas qu'agachavan amb un interès particular . Doncas aquela emission èra fòrça agachada.


Sès estat content de ton trabalh?

A! ben òc, evidentament. Èra ben gratificant... perque òm fasiá un trabalh qu'èra tot a fach original e ieu en fach trabalhavi en tres lengas: franceses, italian, occitan... e aquelas tres lengas èran presentas dins las emissions. Consagrar prèp de tres oras d'emissions a una valada, la RAI l'a pas jamai fach.




Catarina Bosquíer (2017)