Opinion
Las lengas africanas (I)
Que’vs prepausi uei lo prumèr article d’ua seria sus las lengas de l’Africa subsahariana. Com en d’autas partidas deu monde (America centrau e deu sud, Papoa-Navèra Guinèa…), las lengas de l’Africa subsahariana n’an pas, en generau, atenhut un estatut qui’us permétia de préner la plaça qui’us tanh, qu’ei a díser la de lengas de comunicacions normaus e de tot dia aus país, o a las regions, on se parlan. En batlèu tots los país, la lenga oficiau qu’ei la lenga de l’ancian colonizator, segon lo cas lo francés, l’anglés, lo portugués o l’espanhòu. Sovent, tà explicar aquera situacion, que s’i mentau lo gran nombre de lengas africanas: la diversitat lingüistica en Africa que seré tau que, fin finala, lo monde aurén besonh de la lenga èx-coloniau tà’s compréner, en un medish país, de l’ua etnia e de l’ua region tà l’auta.
Quant de lengas africanas e i a? Segon aqueste article de la Wikipèdia francofòna, lo nombre de lengas, segon los especialistas, que va de 200 a 2000. Hèra de lingüistas, a çò qui sembla, que considèran com lengas diferentas varietats lingüisticas qui serén classadas com dialèctes d’ua sola e medisha lenga en Euròpa. En especiau, qu’ei lo cas deus d’Ethnologue.com, mes que cau saber qu’aqueth site e compta sheis lengas distintas dens l’espaci occitan! Se prenem la chifra de 200 lengas, e se la raportam a la superficia de l’Africa subsahariana (22 431 000 km2), que trobam qu’en mejana, ua lenga africana e’s parla en ua superficia de 112 155 km2, çò qui representa ua zòna màger que la region qui a pres lo nom d’Occitania o la Navèra Aquitània, o enqüèra la Republica chèca. Se raportam la chifra de 200 lengas a la poblacion de l’Africa subsahariana (1022 millions d’abitants), que podem calcular qu’en mejana, ua lenga africana qu’a 5 110 000 locutors, autant com lo danés: n’ei pas mau entà un continent qui presentan com lo de l’esmiutament lingüistic.
Per segur, lo resultat ne serà pas autan favorable a las lengas africanas se prenem ua estimacion deu nombre de lengas mei hauta. Per aquò, lo debat suu nombre de lengas en Africa que demorarà ubèrt tant qui ne s’i aurà pas realizat un atlas lingüistic deu continent. Aqueth atlas qu’ei un projècte de l’Academia africana de las lengas, ua institucion de l’Union africana. Ne sembla pas aqueth tribalh qu’aja enqüèra començat.
De totas faiçons, l’argument (qui n’ei pas guaire emplegat en Africa, d’aulhors) de díser que las lengas sortidas de la colonizacion e serén indispensablas entà que los africans e’s comprengan per delà las termièras d’ua sola etnia o d’ua sola region qu’ignòran en plen lo fèit que los africans n’an pas atendut los europèus entà’s compréner enter eths. N’an pas atendut la colonizacion entà’s causir lengas veïcularas, com en Africa de l’oèst lo haussa o lo manding. En fèit, au dia de uei, en Africa, la situacion mei frequenta qu’ei que la lenga veïculara, la qui serveish a comunicar capvath tot lo país quaus que sian l’etnia o la region, e sia ua lenga africana e non pas lo francés o l’anglés. Atau, n’ei pas reale qu’un african e sia bilingüe (lenga de l’etnia e lenga veïculara), trilingüe se en suberpés e sap la lenga oficiau sortida de la colonizacion, çò qui ei a mei anar mei frequent.
En aqueras condicions, perqué las lengas oficiaus, en Africa, ne son pas (o pas enqüèra) lengas africanas? Que i a diferentas rasons. En generau, los colonizators ne promovón pas las lengas africanas e qu’ei un tribalh qui caleré har adara. Las lengas africanas que mancan de terminologia, e a bèths còps d’ua ortografia qui hàcia consensus. Que mancan de versions estandard, de gramaticas, de diccionaris bilingües e unlingües. Òr, crear totas aqueras atrunas que còsta sòus, tà país qui mancan de ressorsas financèras e qui deven bastir escòlas e espitaus, neurir la poblacion, suenhar-la, respóner au desfís de la natalitat, a bèths còps afrontar la hami o la guèrra. Que i a tanben país on causir ua lenga africana tà lenga oficiau e seré vist com un avantatge injuste autrejat a l’etnia qui parla la lenga aquera: qu’ei lo cas en Zambia, on ne i a pas ua sola lenga veïculara qui’s parle capvath tot lo país, mes au mensh duas, lo bemba e lo nyanja. La solucion que seré lavetz de causir duas, tres o perqué non quate lengas cooficiaus, mes que costaré enqüèra mei de moneda. D’auta part, los libes utilizats dens l’ensenhament superior que son sovent escriuts en lengas europèas, hèra d’estudiants que’s forman o que completan la lor formacion en Euròpa o en America deu Nòrd; atau, a l’òra d’ara, nada lenga africana n’ei entrada a l’Universitat com lenga d’ensenhament: n’ei pas çò qui vòlen las classas superioras. Enfin, qu’ac cau díser, la question lingüistica ne sembla pas d’estar ua gran preocupacion tà hèra de govèrns africans: qu’ei clarament lo cas en Còsta d’Evòri o au Cameron. Sordeish qu’aquò, tà la classa politica de país qui i a, lo manteniment de la lenga èx-coloniau com lenga oficiau que pòt estar tà la classa politica un instrument de dominacion sus ua poblacion qui, en majoritat, ne la sap pas.
Vejam adara quaus son aqueras lengas.
Familhas de lengas e lengas mei parladas
Las lengas africanas qu’apartienen a divèrsas familhas lingüisticas (las familhas dont parli ací que son analògas a la familha indoeuropèa per l’aluenhament de la lor origina comuna e la lor diversitat; ne cau pas véder aqueras familhas com un ensemble de lengas hèra pròchas com ne pòden estar las lengas romanicas, per exemple).
Au nòrd deu continent, l’arabe e lo berbèr que son lengas de la familha afroasiatica (qui apèran tanben familha camitosemitica). Òr, aquera familha qu’a brancas dens lo nòrd de l’Africa subsahariana: en Nigèr, au nòrd de Nigèria que s’i parla lengas d’aquera familha, enter las quaus la mei practicada ei lo haussa (60 milions de locutors); a l’èst deu continent, las lengas d’Etiopia e lo somali que son tanben lengas afroasiaticas. En Etiopia, l’amharic e l’oromo qu’an cadun 30 milions de locutors, e lo somali que n’a autan mei.
Au sud de las lengas afroasiaticas que i son las lengas nilosaharianas. Que’s parlan en regions qui i a deu Chad, au Sodan deu Sud, e en regions de Kenya e de Tanzania. Los maasais, per exemple, que parlan ua lenga de ‘quera familha. Las lengas nilosaharianas n’an pas, en generau, un gran nombre de locutors. La mei parlada qu’ei probable lo kanuri, dab batlèu 8 milions de kanurifònes. Separadas geograficament de l’ensemble nilosaharian, las lengas songhais, parladas en zònas de Mali, Nigèr e Nigèria, que’s considèran sovent com lengas d’aquera familha.
Mei tau sud, que trebucam las lengas nigèrocongolesas: aqueth ensemble que cobreish la màger partida d’Africa occidentau e centrau e ua gran partida de l’Africa austrau e de l’Africa orientau. Los lors locutors que serén 700 milions. Entermiei aqueras lengas, quauques uas de conegudas que son lo uolòf, parlat sustot au Senegal, lo manding, esbarriscat enter divèrs estats d’Africa occidentau, lo pul qui a locutors en ua vintea d’estats (27 milions), lo yoruba (50 milions de locutors, principaument dens lo sud de Nigèria). Dens las lengas nigèrocongolesas que i ei lo grop de las lengas bantos, un grop de lengas hèra pròchas enter eras (aqueste còp, òc, com ne pòden estar las lengas romanicas). Los bantos que son ua poblacion anciana qui’s seré espandida a partir deu Cameron, de cap tau sud e tà l’èst, enter 3000 abans Jèsus Crist e 300 après. La lenga banto mei coneguda qu’ei lo swahili, grana lenga veïculara d’Africa de l’èst e d’ua partida d’Africa centrau: haut o baish 150 milions de personas que’u saberén parlar, com lenga prumèra o segonda, sustot en Tanzania, Kenya, Oganda, e a l’èst de la Republica democratica deu Còngo. En aqueste país, lo lingala qu’a au mensh 15 milions de locutors. En Rwanda e au Burundi, que s’i parla duas variantas de la medisha lenga, lo kinyarwanda-kirundi, en tot 23 milions de locutors. Enfin, lo zolo qu’a 27 milions de locutors, com lenga prumèra o segonda, principaument en Africa deu Sud. La setmana qui vien, qu’essajaram de compréner la bona fortuna deu swahili.
Las lengas khòisan, parladas sustot en Namibia e en Botswana, que son las suberviventas de las lengas anterioras a l’expansion banto. Que representan en realitat tres familhas distintas. Nada lenga d’aquera psèudo-familha ne passa los 500 000 locutors, e hèras que son miaçadas.
Los pigmèus que son ua auta poblacion autoctòna dens l’ocean banto, mes a l’òra d’ara au mensh, que parlan las medishas lengas que los lors vesins bantos.
Enfin, que cau mentàver lo cas de Madagascar: la lenga parlada per l’ensemble de la poblacion, lo malgaish, qu’ei ua lenga de la familha austronesiana, parlada sustot en Indonesia e en Filipinas. Ua poblacion vienguda de ‘quera region deu monde que colonizè l’isla, lhèu dens lo prumèr millenari de l’èra crestiana, e qu’impausè la soa lenga aus abitants precedents.
Quant de lengas africanas e i a? Segon aqueste article de la Wikipèdia francofòna, lo nombre de lengas, segon los especialistas, que va de 200 a 2000. Hèra de lingüistas, a çò qui sembla, que considèran com lengas diferentas varietats lingüisticas qui serén classadas com dialèctes d’ua sola e medisha lenga en Euròpa. En especiau, qu’ei lo cas deus d’Ethnologue.com, mes que cau saber qu’aqueth site e compta sheis lengas distintas dens l’espaci occitan! Se prenem la chifra de 200 lengas, e se la raportam a la superficia de l’Africa subsahariana (22 431 000 km2), que trobam qu’en mejana, ua lenga africana e’s parla en ua superficia de 112 155 km2, çò qui representa ua zòna màger que la region qui a pres lo nom d’Occitania o la Navèra Aquitània, o enqüèra la Republica chèca. Se raportam la chifra de 200 lengas a la poblacion de l’Africa subsahariana (1022 millions d’abitants), que podem calcular qu’en mejana, ua lenga africana qu’a 5 110 000 locutors, autant com lo danés: n’ei pas mau entà un continent qui presentan com lo de l’esmiutament lingüistic.
Per segur, lo resultat ne serà pas autan favorable a las lengas africanas se prenem ua estimacion deu nombre de lengas mei hauta. Per aquò, lo debat suu nombre de lengas en Africa que demorarà ubèrt tant qui ne s’i aurà pas realizat un atlas lingüistic deu continent. Aqueth atlas qu’ei un projècte de l’Academia africana de las lengas, ua institucion de l’Union africana. Ne sembla pas aqueth tribalh qu’aja enqüèra començat.
De totas faiçons, l’argument (qui n’ei pas guaire emplegat en Africa, d’aulhors) de díser que las lengas sortidas de la colonizacion e serén indispensablas entà que los africans e’s comprengan per delà las termièras d’ua sola etnia o d’ua sola region qu’ignòran en plen lo fèit que los africans n’an pas atendut los europèus entà’s compréner enter eths. N’an pas atendut la colonizacion entà’s causir lengas veïcularas, com en Africa de l’oèst lo haussa o lo manding. En fèit, au dia de uei, en Africa, la situacion mei frequenta qu’ei que la lenga veïculara, la qui serveish a comunicar capvath tot lo país quaus que sian l’etnia o la region, e sia ua lenga africana e non pas lo francés o l’anglés. Atau, n’ei pas reale qu’un african e sia bilingüe (lenga de l’etnia e lenga veïculara), trilingüe se en suberpés e sap la lenga oficiau sortida de la colonizacion, çò qui ei a mei anar mei frequent.
En aqueras condicions, perqué las lengas oficiaus, en Africa, ne son pas (o pas enqüèra) lengas africanas? Que i a diferentas rasons. En generau, los colonizators ne promovón pas las lengas africanas e qu’ei un tribalh qui caleré har adara. Las lengas africanas que mancan de terminologia, e a bèths còps d’ua ortografia qui hàcia consensus. Que mancan de versions estandard, de gramaticas, de diccionaris bilingües e unlingües. Òr, crear totas aqueras atrunas que còsta sòus, tà país qui mancan de ressorsas financèras e qui deven bastir escòlas e espitaus, neurir la poblacion, suenhar-la, respóner au desfís de la natalitat, a bèths còps afrontar la hami o la guèrra. Que i a tanben país on causir ua lenga africana tà lenga oficiau e seré vist com un avantatge injuste autrejat a l’etnia qui parla la lenga aquera: qu’ei lo cas en Zambia, on ne i a pas ua sola lenga veïculara qui’s parle capvath tot lo país, mes au mensh duas, lo bemba e lo nyanja. La solucion que seré lavetz de causir duas, tres o perqué non quate lengas cooficiaus, mes que costaré enqüèra mei de moneda. D’auta part, los libes utilizats dens l’ensenhament superior que son sovent escriuts en lengas europèas, hèra d’estudiants que’s forman o que completan la lor formacion en Euròpa o en America deu Nòrd; atau, a l’òra d’ara, nada lenga africana n’ei entrada a l’Universitat com lenga d’ensenhament: n’ei pas çò qui vòlen las classas superioras. Enfin, qu’ac cau díser, la question lingüistica ne sembla pas d’estar ua gran preocupacion tà hèra de govèrns africans: qu’ei clarament lo cas en Còsta d’Evòri o au Cameron. Sordeish qu’aquò, tà la classa politica de país qui i a, lo manteniment de la lenga èx-coloniau com lenga oficiau que pòt estar tà la classa politica un instrument de dominacion sus ua poblacion qui, en majoritat, ne la sap pas.
Vejam adara quaus son aqueras lengas.
Familhas de lengas e lengas mei parladas
Las lengas africanas qu’apartienen a divèrsas familhas lingüisticas (las familhas dont parli ací que son analògas a la familha indoeuropèa per l’aluenhament de la lor origina comuna e la lor diversitat; ne cau pas véder aqueras familhas com un ensemble de lengas hèra pròchas com ne pòden estar las lengas romanicas, per exemple).
Au nòrd deu continent, l’arabe e lo berbèr que son lengas de la familha afroasiatica (qui apèran tanben familha camitosemitica). Òr, aquera familha qu’a brancas dens lo nòrd de l’Africa subsahariana: en Nigèr, au nòrd de Nigèria que s’i parla lengas d’aquera familha, enter las quaus la mei practicada ei lo haussa (60 milions de locutors); a l’èst deu continent, las lengas d’Etiopia e lo somali que son tanben lengas afroasiaticas. En Etiopia, l’amharic e l’oromo qu’an cadun 30 milions de locutors, e lo somali que n’a autan mei.
Au sud de las lengas afroasiaticas que i son las lengas nilosaharianas. Que’s parlan en regions qui i a deu Chad, au Sodan deu Sud, e en regions de Kenya e de Tanzania. Los maasais, per exemple, que parlan ua lenga de ‘quera familha. Las lengas nilosaharianas n’an pas, en generau, un gran nombre de locutors. La mei parlada qu’ei probable lo kanuri, dab batlèu 8 milions de kanurifònes. Separadas geograficament de l’ensemble nilosaharian, las lengas songhais, parladas en zònas de Mali, Nigèr e Nigèria, que’s considèran sovent com lengas d’aquera familha.
Mei tau sud, que trebucam las lengas nigèrocongolesas: aqueth ensemble que cobreish la màger partida d’Africa occidentau e centrau e ua gran partida de l’Africa austrau e de l’Africa orientau. Los lors locutors que serén 700 milions. Entermiei aqueras lengas, quauques uas de conegudas que son lo uolòf, parlat sustot au Senegal, lo manding, esbarriscat enter divèrs estats d’Africa occidentau, lo pul qui a locutors en ua vintea d’estats (27 milions), lo yoruba (50 milions de locutors, principaument dens lo sud de Nigèria). Dens las lengas nigèrocongolesas que i ei lo grop de las lengas bantos, un grop de lengas hèra pròchas enter eras (aqueste còp, òc, com ne pòden estar las lengas romanicas). Los bantos que son ua poblacion anciana qui’s seré espandida a partir deu Cameron, de cap tau sud e tà l’èst, enter 3000 abans Jèsus Crist e 300 après. La lenga banto mei coneguda qu’ei lo swahili, grana lenga veïculara d’Africa de l’èst e d’ua partida d’Africa centrau: haut o baish 150 milions de personas que’u saberén parlar, com lenga prumèra o segonda, sustot en Tanzania, Kenya, Oganda, e a l’èst de la Republica democratica deu Còngo. En aqueste país, lo lingala qu’a au mensh 15 milions de locutors. En Rwanda e au Burundi, que s’i parla duas variantas de la medisha lenga, lo kinyarwanda-kirundi, en tot 23 milions de locutors. Enfin, lo zolo qu’a 27 milions de locutors, com lenga prumèra o segonda, principaument en Africa deu Sud. La setmana qui vien, qu’essajaram de compréner la bona fortuna deu swahili.
Las lengas khòisan, parladas sustot en Namibia e en Botswana, que son las suberviventas de las lengas anterioras a l’expansion banto. Que representan en realitat tres familhas distintas. Nada lenga d’aquera psèudo-familha ne passa los 500 000 locutors, e hèras que son miaçadas.
Los pigmèus que son ua auta poblacion autoctòna dens l’ocean banto, mes a l’òra d’ara au mensh, que parlan las medishas lengas que los lors vesins bantos.
Enfin, que cau mentàver lo cas de Madagascar: la lenga parlada per l’ensemble de la poblacion, lo malgaish, qu’ei ua lenga de la familha austronesiana, parlada sustot en Indonesia e en Filipinas. Ua poblacion vienguda de ‘quera region deu monde que colonizè l’isla, lhèu dens lo prumèr millenari de l’èra crestiana, e qu’impausè la soa lenga aus abitants precedents.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#2 Lavetz, Eric Gonzales ne seré pas lingüista ! Quin podetz clamar aquesta peguessa ? Datz-nse explics e pròvas de çò qui alargatz ací ! Au men punt de vista, que n'ei un e deus géncers, en especiau per çò deu gascon. Mes d'aquò que vse'n trufatz beròi, çò qui compta qu'ei d'arcastar, de secutar, d'empipautar Gonzales qui s'i hè tota setmana tà auherir aus legedors deu Jornalet articles de hons e deus bons. Perqué ? N'ac sèi pas. Ne soi pas psicanalista. Mes, totun, que'm menshidi de que i a per devath çò de sordeish : un reglament de comptes qui non vòu pas díser lo son nom. A la fin finala, que constati que lo forum deu Jornalet que vad mei anar mei l'arriu merdèr de totas las frustracions, de totas las venjenças, las tornas, las saloperias de mau-créder, deus secessionistas de tota traca qui practican, malaja, un terrorisme numeric, soventòtas en escóner la lor identitat.
Estandard e/o ibride
Le cas de l'anglés actual mònstra la co-existéncia de duas lengas, o plus exactement dus lexics, de font germanica e de font latina, que resultan de la lenga populara e de la lenga reiala.
La primièra sortida d'una ibridacion naturala dels parlars dels invaseires germanics, angles, saxons, bataves, escandinaves, e la segonda venent del franco-normand normalizat (estandardizat).
Les pòbles illetrats fòra-sòl barrejats en grandas vilas non espèran pas la fabrega academica d'un estandard, que se trían intuitivament le lexic e la morfologia que vènen comuns.
L'aristocracia, e mai la borgesia, de cultura escricha, se someten à l'autoritat academica.
Al cas de l'anglés, sembla que le penjal germanic demòre lenga liura e populara sense constrenhta academica.
#5
Contrabillèc contra si pas que e s'alastrèc
#2
- " 6 lengas hens l'espaci occitan, hèra de lingüistas qu'ac disen quiò, perqué lo lor avís non seré pas considerat? ": non. Arrés ne parla d'ua lenga lemosina, o d'ua lenga vivaroaupenca. Los quites provençalistas que considèran lo vivaroaupenc com un ensemble de variantas deu provençau.
- "benlèu non seré pas mau de considerar las termièras lingüisticas shens un espiar tròp militant." Tan mei gran ei lo nombre de lengas africanas, mei justificat que sembla lo recors a ua lenga europèa. Aqueth incovenient qu'ei amendrit se gropam variantas hèra pròchas. Per exemple https://fr.wikipedia.org/wiki/Langues_mandingues Perqué considerar que i a mei d'ua lenga se, com ac ditz l'article, "Il s'agit d'un continuum linguistique, c'est-à-dire que même les variantes les plus éloignées restent mutuellement intelligibles et qu'il n'y a pas de limites géographiques claires entre chaque dialecte identifié."
- "Sinon, en Africa, quasi tots que parlan la lenga de lor en mei deu francés o d'ua auta lenga, tots los africans qui coneishi que'n parlan au mensh tres." Que vs'enganatz, en Africa hèra de monde non parlan pas enqüèra lo francés o l'anglés. D'aulhors, per aquera rason, autanplan aus país on ne i a pas nada politica en favor de las lengas nacionaus, l'emplec d'aquestas que demora possible dens la justícia e la lei qu'ac preved.
- "tots los africans qui coneishi que'n parlan au mensh tres. N'an pas besonh de nat estandard com evocat en l'article..." N'an pas besonh de nat estandard se la lenga oficiau ei la lenga europèa. Çò qui m'interessava ací qu'èra de'm demandar quin se podè méter un tèrmi ad aquera situacion, qu'ei de dòu har que n'ac ajatz pas comprés. Que precisi que quan parlavi d'estandard, aqueste tà jo que pòt estar ua koinè, com lo bearnés en Gasconha; o enqüèra, quan ua lenga e's parla en dus país, se son duas variantas diferentas que pòden aver cadua lo son estandard; mes que limita la projeccion de la lenga aquera (e justament, l'Academia africana de las Lengas que tribalhar de cap a las lengas "transfronterèras"). Que s'i pòt pensar tanben a estandards pluricentrics com tau pul, se non m'engani, dab lo pul de Fouta Djalon e lo pul de Fouta Toro.
- "Los nostes missionaris que van tuar las lengas locaus e convertir los africans a l'estandardisme?" La tòca d'ua lenga veïculara n'ei pas de tuar las lengas locaus. Legetz "Les langues véhiculaires" de Louis-Jean Calvet. Per aquò, a comptar deu moment qui ua lenga veïculara e s'ensenha a l'escòla e ei la lenga de la promocion sociau, lo risc qu'existeish, com en Euròpa, de véder las lengas locaus recular e mei qu'aquò desparéisher. Mes se ne i a pas nada promocion de las màgers lengas africanas, que son totas aqueras qui riscan de desparéisher a long tèrmi, remplaçadas peu francés, l'anglés, lo portugués o l'espanhòu.
#1
" trabucar" atal disèm en çò nòstre, es un vèrb fòrt conegut....
" me copèri lo morre, trabuquèri contra una pèira".... dins son sens primièr, e a fòrçes derivats....
Çaquelà, vertat que lo coneissiái sonque seguit d'una preposicion...contra, sus ....
Enfin....quand lo vèrb es conegut, la forma emplegada aicí se pòt entendre tanben
*fr-trébucher, esp-tropezar
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari