D’unei Provençaus exprimisson de lònga son òdi dau mot occitan (e aparentats Occitània, òc), de la crotz dicha “occitana”, tot veïculant lo fantasma d’una invasion “tolosenca/occitana” que menaça de destrusir “la Provença etèrna” e d’impausar “l’occitan” e sa grafia “arcaïca”, en plaça dau provençau (sosentendut exclusivament rodanenc) e sa “grafié mouderno”. Se pòt parlar d’un vertadier deliri de persecussion, essent lei fòrmas extrèmas d’expressions d’aquelei fantasmas: camisetas ò bandairòlas estampadas “Ouccitanio noun mercè!”, montatges fotografics mostrant un panèu òc barrat en subre d’un panèu “Prouvènço”, significant l’antagonisme prigond (a seis uelhs) entre sei dos concèptes[2], atacas virulentas a longor de discors (que va fins qu’a proclamar que fau “eliminar la vermina occitana” (sic!)[3] e d’escrichs[4], demandas de creaccion d’un “Capès de provençau rodanenc” (!), manòbras divèrsas prèp deis institucions au profiech dau provençau rodanenc exclusivament, ignorant totalament leis autrei dialèctes presents en region Provença-Aups-Còsta d’Azur)[5], etc. Aquelei reaccions se pòdon qualificar de sectàrias au sens premier dau tèrme, en causa de la repeticion obsessionala qu’exprimisson, a saber la teoria dau complòt occitanista ordit dins l’ombra, d’autant mai dangierós qu’es invisible (levat ais uelhs d’elei que son vigilents e montan la garda per lo ben de totei per faire barri de son còrs a l’invasion). L’imperialisme occitan, ò lengadocian (bòrd qu’a seis uelhs es sinonim), es l’idèa unica de sei diatribas, tot atacant tanben lo felibritge jutjat “vailet de l’occitanisme” perque participa a de manifestacions comunas de defensa de la lenga.
 
Mostrarem per d’exemples divèrses que l’imperialisme dau provençalorodanenc foguèt au còntra una constanta dins totei lei domenis (grafic, lexicau, ideologic, istoric). Sei bailes extremistas fasián partida dau Felibritge istoric e primitiu, aguèron seis eiretiers en ideologia encara au sègle vint[6]. Ara, aqueleis extremistas son sortits dei rengs felibrencs per se recampar dins de capèlas divèrsas e un Collectiu. Lexic rabiós, teoria dau complòt, criticas virulentas fins qu’ais insults, mesprètz per çò qu’es pas “rodanenc” (foguèsse exprimit “ambe lei fòrmas”) èran e son encara lo lot commun d’aqueste corrent se norrissent essencialament de l’òdi dau fraire d’a costat (causa comuna sus la planeta tota, ailàs) e d’un sentiment de superioritat de son dialècte, tot isolant Provença de la rèsta dau monde d’òc[7].
 
La renaissença de la lenga d’òc se faguèt d’un biais particulament poderós en Provença, ambe la creacion dau felibritge en 1854. Tot lo monde coneis aquesta part de l’istòria comuna a totei lei parlaires de la lenga d’òc: la publicacion de Mirèio, lo fabulós trabalh lexicografic dau Tresòr dau Felibritge, l’òbra mistralenca, es inutil de detalhar. Se foguèt un evenement positiu per la lenga d’òc en generau, aguèt pasmens un revèrs de la medalha: l’excès de lutz/lum (e mai meritat) a l’entorn de Mistral faguèt cabussar dins l’ombrum leis autrei dialèctes e seis escrivans, pasmens de granda qualitat tanben, e a rebors, faguèt s’enauçar en glòria tot escrivalhon de segonda zòna, pron qu’escriguèsse en provençau rodanenc e en grafia dicha mistralenca. Tot foguèt publicat, e mai lo mai mediòcre. Lo provençau foguèt donc elegit “dialècte d’elèit” segon l’azardós argument “coma lo cap d’òbra de Mistral, Mirèio, es en provençau rodanenc, es aqueste dialècte ambe sa grafia que donarà lo la, senon a tota la zòna d’òc, au mens a Provença tota e mai a costat de l’autre man de Ròse”. Lo lengatge emplegat relevava de la mistica pura e de ges de biais de la linguistica: “drech de cap d’òbra” (sic), “fresiments a la lectura de Mirèio”, “sorsa cremanta de fervor” (sic), e tant e mai d’autreis expressions relevant dau lengatge religiós que dispensavan de tota explica racionala e justificavan totei leis atacas, minoracions, censuras deis autrei dialèctes, que seis ecrivans foguèron tractats de “dialectaus” (resic!) dins un sens largament pejoratiu. . .
 
Aqueste imperialisme foguèt criticat per leis escrivans autrei que rodanencs, que refusavan lo diktat e de dialècte e de grafia: entre autrei leis escrivans de l’èst de Lengadòc e lei Marselhés. Bogres de Marselhés! Quina espina dins lo pè dau Felibritge, qu’èra impossible de lei “doumta” (sic). Emplegavan en mai lei letras etimologicas, ren que per embestiar lo felibritge avinhonenc e parlavan d’autrei causas que d’aucelons: vertadierament de gens grossiers e infrequentables! Mistral resumirà en 1906 (dins Memòri e Racònte), aqueste episòdi a l’entorn de la grafia per lo tèxte seguent: “Pèr counfourma la parladuro escricho à la prounounciacioun generalo en Prouvènço, deciderian de supremi quàuqui letro finalo o etimoulougico toumbado en desoubranço, talo que l’S dòu plurau, lou T di participe, l’R dis infinitéu e li CH de quàuqui mot, coume fach, dich, puech, etc.” Lei que resistèron foguèron qualificats de “rimassaire de la lengotreboula dins sa vièio routino e sa maniero d’èstre», retius a la “modernitat”. E lo retrach dei Marselhés es d’una agressivitat incredibla (que revèrta l’agressivitat de l’ora d’ara còntra leis Occitans): “A Marsiho, lis amatour de trivialita, li rimaire barbo-blanc, li jalous, li renaire, s’acampavon de-vèspre dins la rèire-boutigo dóu bouquinisto Boy pèr gemi amaramen sus la supressioun dis S e agusa lis armo contro li nouvatour . (…) E, coume avian pèr nousautre, òutro li bòni resoun, la fe, l’entousiasme, l’envans dóu jouvènt, emé quaucarèn d’autre, finiguerian pèr resta mèstre dóu prat-bataié». Legir aquò sota la pluma de Mistral fa pietat… qu’es agut estat mielhs inspirat. En plena fin dau sègle 20, una antologia de tèxtes provençaus realizadas per C. Mauron censurava lo capolier dau felibritge Valèri Bernard, Marselhés qu’aguèt lo frònt d’escriure de còps en parlar marselhés e mai una òbra en grafia classica dins leis annadas 1930: pas un solet tèxte d’aqueste grand escrivan foguèt retengut! Se pòt parlar de censura desvergonhada.
 
Ansin quora un Marselhés se ralia a “l’idiome soubeiran”, quin trionfe, quina victòria militara! Vaquí çò qu’escriviá Leon de Berluc Perussis (que preniá tanben per escais Alfred de Gagnaud) a Mistral dins una letra dau 24 de decembre de 1886:
   
Eu meteis se pensava de passar de son dialècte de Forcauquier au parlar rodanenc:
   
S’es lo drech perfiech deis autors de cambiar son dialècte de naissença, non es segurament pas la pròba de la superioritat intrinsèca dau dialècte rodanenc, mai puslèu la pròba dau renegament dau parlaire per sa pròpria parladura. E an pas de tot biais de l’impausar ais autrei parlaires “du Rhône aux Alpes”.
 
Pasmens Perussis nuançava un pauc mai tard son prepaus en escriguent a son amic Eugèni Plauchud, de Forcauquier coma eu, que veniá de publicar Ou Cagnard:
     
Es clar qu’uno lengo se déu pa eibria en cinquanto dialèite, nimai en quatre. (…) [la lengo d’oc] se farà sa plaço que s’Azais, Marseiho, Fourcouquié, Touloun, Niço bouton de coustat touto vanita particularisto, e recouneisson senso garceja, Maiano par sa capitalo literàri.
   
Maugrat lo començament dau tèxte e lo paragraf finau un pauc mai dubert, la volontat egemonica es clarament exprimida: Niça coma Marselha ò Forcauquier se devon de laissar “sa vanitat particularista” (!!) per se plegar “sens garcejar”… a la vanitat particularista dau parlar malhanenc, mai qu’ela es pas de vanitat mai un drech divin, aquò va solet! Quin fètge, quin frònt!
 
Aquesta vision establida coma lei evidenta aguèt mantunei consequéncias. Per publicar un obratge consacrat ai primadiers dau Felibritge, s’oblidava leis actors deis autrei dialèctes que lo provençau. Totei lei capoliers dau Felibritge èran provençaus. Lei publicacions coma l’Aioli publicavan ren que dau provençau. Lei publicacions “occitanistas” de l’autra man de Ròsa èran pas manco mencionadas, se non per èstre trufadas/vilipendadas… Au còntra, P. Estieu ò A. Perbosc mencionavan totei lei publicacions de quin dialècte e quina grafia que siegon dins sei revistas[10].
 
Lèu, aquesta ideologia imperialista faguèt evidentament bramar mantuneis escrivans (e quitament dei felibres non provençaus, qualificats ipso facto siegue de “felibres roges” (Fourès, X. de Ricard, èran simplament republicans e non reialistas), siegue d’enemics dau Felibritge e de Mistral, segon la teoria dau complòt de l’interior, que sufís de brandir en paraulas sens aguer lo mendre besonh d’o provar. Lo provençau Damase Arbaud de Manòsca que ne teniá per lei letras etimologicas foguèt victima d’ostracisme, coma totei leis escrivans marselhés. Lo grand poèta lengadocian Alexandre Langlade foguèt tanben una dei grandei victimas d’aqueste imperialisme. Jutjat “dialectau”, per èstre publicat li foguèt intimar de cambiar sa lenga de Lansargue (lengadocian dau ròdol èst de Montpelhier, finala en –a) per passar au rodanenc. Refudèt e foguèt diabolizat. E son òbra remirabla foguèt e es encara mesconeguda. A l’ora d’ara existís encara de gens que refusan de seguir lei cors d’occitan d’aqueste ròdol (parladura jutjada inferiora) per seguir lei cors de provençau rodanenc a Mauguio, qu’es de ges de biais la lenga de l’endrech. Dins son diccionari, Mistral falsifiquèt totei lei citacions deis autors pròches dau provençau rodanenc: totei lei finalas en –a de A. Langlade ò dau niçard J. Rancher son rodanizadas en -o! Lo vèrbe endarrairar de Langlade ven endarreirar dins la citacion: falsificacion ortografica, fonologica e dialectala. Mistral reescriguèt de còps de vèrs complèts de l’abbat Fabre, autor lengadocian dau sègle 18, a l’escasença de la reediccion de seis òbras a la fin dau sègle 19. Avèm relevat de centenats d’exemples de falsificacion, venent de l’esperit imperialista provençalorodanenc (veire nòstrei articles). E per un còp que se publicava en Provença un poèma non provençau de la bearnesa Filadèlfa de Gèrda, èra dins sa version transcricha en rodanenc![11] E son lei provençalistas que gauson parlar de l’imperialisme lengadocian! Jamai una òbra d’un autor provençau, e mai transcricha en grafia classica, foguèt revirada en lengadocian per èstre estudiada/publicada!
 
Pèire Devoluy (qu’abandonèt tanben son parlar de Droma d’origina) tant coma S. A. Peyre, foguèron d’enemics acarnassits de la paraula “òc, occitan”, amb la meteissa ideologia: superioritat de la “lenga provençala” sus leis autrei miserables “dialèctes”, accusacions recurrentas còntra lei Lengadocians d’èstre d’antimistralencs en causa de sa grafia etimologica viscuda coma una volontat patenta de còntracarrar Mistral, lo Felibritge, e Provença. Ansin l’abbat Salvat cita S. A. Peyre, rendent còmpte de la revista Marsyas de novembre de 1947: “[S. A. Peyre] Aima gaire los felibres que son pas de l’estricta observansa provensala, quand los mesprèza pas: “Le félibrige se croit le gardien d’un certain nombre de dialectes et oublie que Mistral lui a laissé une langue –un château entouré de beaucoup de communs». Mercé per “lei comuns”! E Salvat de remarcar que “Segur que Mistral auriá jamai parlat atal, ni cap de vertadièr felibre”.[12] La citacion mistralenca donada çai-sus relativiza son vejaire…
 
E mai au dintre dei felibres, la contèsta èra presenta. Dins la revista Calendau Loís H. Gonnet protestava còntra la falsificacion de seis idèas, a prepaus de sa critica de la Gramatica Occitana de L. Alibert: «Vesi pas pla ount avetz troubat uno countradicciu dins moun rasounamen. (…) Es pracò que relèvi tout ce que pot balha calquo coumunitat litterario as dialettes prouvençal e lengadoucian. (…) Establissètez moun crime de countradicciu sus aquel paure N final. (…) Mès, ount soui estabousit, acò’s quan disetz que moun rasounamen viro dins le sens de la grafio mistralenco. Nou èi sustengut jamai la teourio de la precelenço de la lengo de Mistral, pas brico mai que le “dret de cap d’obro”. (…) Per moun mistralismo en generau, vouldriò pla que legiscatz ço qu’èi escrivut dins Pampres et Lys: “Mais, entendons-nous bien. Il ne s’agit pas de mettre l’avenir de la langue sous le joug du dialecte rhodanien: l’étude de Mistral, de son oeuvre, de son école, n’est pas une fin, c’est un moyen…”[13].
 
Mai tard, la ierarquizacion arbitrària “lenga mistralenca vèrsus dialèctes d’endacòm mai” donèt encara aqueste tèxte incredible: “Il s’agissait de défendre la langue de Mistral contre les dialectaux et contre leurs successeurs naturels qui paraissent oublier qu’une langue est consacrée par des chefs-d’œuvre et ne saurait être une mosaïque dialectale, patinée d’archaïsme”. Èra lo comunicat oficiau de la jurada dau prèmi Mistral 1948, decernit a S. A. Peyre pour LaBranco dis Aucèu.[14]
 
Ideologia que faguèt escriure a Max Roqueta dins la revista OC: “Cal una cròia pas ordinària per qualificar de dialectals los que refusan de prene per una lenga çò qu’es pas qu’un dialècte coma los autres, emai encara... L’unitat de la lenga se pòt pas faire per lo remplaçament de la lenga per un, quau que siá, de sos dialèctes. ... Volèm pas, per servar un d’entre sos dialèctes, que curbís pas solament l’espandida de tota la Provença, crestar l’engenh nacional de tot lo demai de la tèrra d’òc”.
 
Efectivament, E. Plauchud, J. Rancher, A. Langlade, leis escrivans marselhés (e totei leis autrei qu’agueriam pas l’escasença de verificar lo gra de falsificacion) avián pas d’èsser crestats e falsificats en provençau rodanenc. En parallèl, lei gens/escolans d’aquesteis airòus ò de quin airòu que siegue (levat l’airòu rodanenc), an pas d’èstre instrusits en provençau rodanenc sota lo pretèxte qu’aqueste dialècte seriá superior per esséncia (?!). Degun dialècte es superior, e mai generalament deguna lenga es superiora a una autra, totei lei linguistas vos o diràn. Mai l’encloscatge provençalorodanenc menèt e mena encara a faire dire a de gens de Carpentràs que “nautri, parlam pas provençau mai lo patés” [15].
 
Mesconeissença de la lenga, deis autrei dialèctes pas estudiats[16], incapacitat de legir la grafia classica viscuda coma estrangiera a Provença mentre que devèm sei premicis a S. J. Honnorat (un gavòt vertat, non un pur rodanenc, tant vau dire “un comun”) e a mantuneis escrivans provençaus d’avans la refòrma ortografica romanilhenca, confusion etèrna grafia/fonia, equacion faussa “grafia classica = dialècte lengadocian” per alimentar lo fantasma de persecussion, tot aqueu cortègi d’incultura doblat de mauvolença e procès en mascariá envèrs “lo camp d’en fàcia”, se dobla ara d’una tragica incultura istorica que pòt anar fins qu’au revisionisme complèt. Ernha a la simpla evocacion dei crosadas còntra leis Albigés[17], e mai generalament, denegacion de tot çò que foguèt comun a Provença e Lengadòc (comtes de Tolosa en Provença, tant coma lei comtes Catalans) e isteria vertadiera[18] a la sola vista d’una crotz dicha “occitana” ò “de Tolosa”. E pasmens cadun sap son anterioritat istorica provençala: es la crotz de Marselha avant lo sègle 10, la dau marquisat de Provença, presenta a Venasca ò a Forcauquier, que se tròba totjorn dins lei blasons de sièis vilatges de Vauclusa (Gigondàs, Buós, Metàmis, Sant-Deidier (4 crotz per eu solet!), Travalhan, Venasca), de Ceresta dins Aups de Auta Provença (tant vau dire encò dei “comuns”), e encara a Rosset (Auts Aups) e dins lo blason dau departament en generau. Òm se demanda donc coma leis integristas van posquer gerir aqueste òdi viscerau e compulsiu d’una crotz diabolizada sota lo nom “de Tolosa”, mentre qu’es provençala. Empacha pas J. P. Richard, editorialista de Me disoun Prouvenço[19], d’escriure encara en junh de 2010: “Cela fait dix ans que nous vous avertissions en affirmant que si l’on y prenait garde, la croix occitane flotterait bientôt sur les bâtiments publics provençaux.” Van-ti destrusir lei blasons dei vilatges provençaus citats? Destrusir au cisèu lei crotz escaupradas a Venasca, Forcauquier ò Murs? Son donc menats a renegar elei meteis, grands aparaires autoproclamats de la Provença etèrna, l’istòria de Provença. Fariá rire non foguèsse tragic.
 
Imperialistas dins lo lexic o son tanben que preconizan encara e totjorn lo mot de provençau (au nom de l’antica appellacion de la lenga, coma o foguèt un temps limosin ò gascon) per designar tota la lenga d’òc, e Provença per designar tota la tèrra d’òc. Per elei, un Bordalés, un Tolosenc, un Lemotjaud es normau de lei sonar “provençaus” mai es escandalós d’emplegar l’iperonim “occitan” qu’a lo grand meriti de pas privilegiar un territòri en particular. Aquí tanben l’anterioritat istorica d’aqueste comportament es coneguda. Èra la volontat dau Felibritge d’”elegi pèr instrumen de culturo coumuno la plus ilustro de si parladuro coume espression literari necito de nosto lengo naturalo”[20]. X. de Ricard denoncièt aqueste centralisme: “Ils crient contre la centralisation, et, d’un trait de plume, crac, ils absorbent vingt nationalités fraternelles mais distinctes dans leur nationalité propre. Et un fait à remarquer, c’est que la Provence, qui a la prétention de donner son nom même à la langue romane, a le dialecte qui s’éloigne le plus de celui des troubadours, et n’a produit ni les premiers en date, ni les plus grands troubadours».[21] E mai ara s’atròba sus Internet, dins un article publicat per lo Felibritge dins Li Novo 247 de julhet 2008, lei frasas incrediblas: “ Caminado: un groupe de 7 marcheurs appartenant à l’association “Chambra d’Oc”, pendant 70 jours, va relier les vallées provençales d’Italie au Val d’Aran”; “les habitants des vallées provençales d’Italie”!! Nommar leis Occitans d’Itàlia de “Provençaus”, aquí non, es pas de l’imperialisme! E perqué pas la vau provençala de la Vau d’Aran? An demandat a Chambra d’òc se se sentián “provençaus”? Per lei ben conéisser, sabèm qu’elei se dison solament “Occitans d’Itàlia”. Dins la meteissa draia, un grop integrista exulta sus son site Internet: “Ils [les Occitans] ont osé! Ils ne disent même plus Provence mais Occitanie orientale!». “ Rementam donc que lo tèrme de “Occitània orientala” recuerb Provença (parlars provençau rodanenc e centrau), l’anciana Comtat de Niça (onte s’es jamai parlat provençau) e mai, lei valadas dau Piemont en Itàlia ambe lei tres departaments deis Aups (la mitat èst dau 06, la mitat nòrd dau 04, tot lo 05) ambe la majoritat de Droma, lo nòrd d’Ardecha e l’extrème sud d’Isèra (onte se parla pas nimai provençau mai vivaroaupenc). Sonar “Provença” la reünion d’aquestei territòris es donc tornar mai de malonestetat, au nom d’un nacionalisme provençau descabestrat e dangierós per nòstra lenga. Que seis abitants se devon au còntra de manténer, estudiar, promòure e escriure totei sei dialèctes per afortir la riquesa de l’occitan dins sei varietats. D’accions reductritz e reïteradas de lònga prèp dau Conseu Regionau de Provença-Aups-Còsta d’Azur menèt donc l’Institucion a proclamar lo 5/12/2003:
   
evidéncias manifèstas, qu’èran pasmens necite de proclamar, es dire la nocivitat d’aquesteis accions de sapa[22].
 
La realitat es donc pas dau costat de lei que pretendon que “on ne parlera bientôt plus provençal en Provence mais occitan”, mai si ben “on ne parlera bientôt plus que le provençal rhodanien en région Provence-Alpes-Côte d’Azur si on les laisse faire”. Lei que projèctan donc lo mai son fantasma “d’imperialisme lengadocian” dins l’espaci public son leis eiretiers en ideologia de lei que practiquèron lo mai l’imperialisme provençau rodanenc que s’exercèt tre lei premiereis annadas dau Felibritge coma o mòstran lei citacions, en assajant d’impausar urbi et orbi, de la plana a la montanha, lo solet dialècte rodanenc dins la soleta grafia fonetica en Occitania orientala[23], tot exigissent que la lenga d’òc tota se sone provençau. Son dins lo fantasma, que degun occitanista a jamai ensenhat lo dialècte lengadocian en Provença, dins Aups ò a Niça, que siegue en cors publics coma dins l’Educacion nacionala ò lei Calandretas, e a jamai considerat que lo sens dau mot “occitan” se redusissiá a “lengadocian”: es contrari au sens d’un iperonim tant coma a la concepcion d’una lenga e d’una cultura comuna “de Bordèu a Niça” coma disiá Mistral, ambe totei sei varietats egalas en drech e en valor. Empacha pas lei corrents provençalistas de prosperar sus aquesta impostura generalizada de “l’imperialisme occitan”. Per quin benfach per la lenga que pretendan aparar? Degun, evidentament.
 
 
 
 
Josiana Ubaud
Lexicografa e etnobotanista en domeni occitan (lengadocian e provençau).