Opinion
Las pomas al forn (I)
La poma es la frucha mai cultivada en Euròpa e a taula se pòt presentar simplament pelada o cosinada de las mai divèrsas manièras. Lo pomièr es l’arbre fruchièr que dispausa de mai de varietats (sul continent n’i a mai d’un milièr) e n’i a d’ivèrn e d’estiu. I a quitament de varietats que, mesas sus un lièch de palha, tenon un an entièr sens se degalhar. Mas es dins l’estiu que n’i a mai; un provèrbi de Bearn fa aital: «Au mes d’agost, tota poma qu’a bon gost».
Es una frucha universala e en catalan dispausa d’un parelh de devinetas:
Una de las qu’agradan mai son las de la varietat reineta, que se mençonan dins la composicion del poèta lomanhòl Joan Giraud d’Astròs (sègle XVII), L’autona gascoa, a costat d’autras varietats:
Per la Poma
La Poma Appia se vei aquiu,
La Melapia, la Poma-Diu,
Poma ròsa, Poma Raineta,
Blancha de totas la mès neta
La Mus de Lèbe tota sang,
Lo Cortpendut roge e mès blanc.
Aquí se vei la poma Glaç,
La gran Anís, la Totapassa,
La sucrada Poma d’in·hèrn
Que passan mès que de l’Ivèrn
La Susina, la de la Liura
Bona cueita lo temps que giura,
La Calobina, l’Andureu,
La Rodau, doça coma meu,
La Plata Negra, la Pom’pera,
Lo Mòrtgilat, enqüera aquera.
D’un poèta de Sarlat (Peiregòrd Negre), un tal M. Lanas, es una version de la cançon Lo rossinholet, e ailà tanben i trobam las reinetas:
En Catalonha son de granda renomenada las pomas del ciri, leugièrament alongadas. Las mençona Josep Sebastià Pons dins El llibre de les set sivelles:
*Dins aqueste país, las [pomas] de las vals de Saorra e de Cadí meritan lor renomenada. Las pradas que costejan El Tec pòrtan egalament de pomièrs amb una facilitat qu’espanta. En setembre, òm i vei aparéisser dins l’èrba lèu renaissenta de garbas que daissan penjar de gonèlas de palha e s’enfilan coma un bèc de bota. E aquelas garbas dispersadas semblan encargadas de la gàrdia de las pomas. Aicí, dins Illa, los pomièrs an desertat lo tèrme. Abans, nosautres n’aviam un floton dins un prat de Riberal. La poma-tèrra s’i ofrissiá en abondosa fruchada. E mai s’èri òme de pel, e en despièch de son nom, èra finament sucrada. Plan sovent la culhissiam verda e nos agaçava los dents. Nos venjàvem alavetz en tot saborar la nèu fonduda d’una poma-glaç.[3] La mai desirada èra la poma del ciri. Que vos dirai? Aquela èra una poma leugièrament longaruda, una poma de legenda de santa Eulària, noirida de lach fin, d’un vernís jaune tan delicat que nos illuminava e adocissiá la man.
Los poètas an cantat las pomas. De Josep Carner es la poesia ‘La poma escollida’, dins Els fruits saborosos:
Es una frucha universala e en catalan dispausa d’un parelh de devinetas:
Ai de còr sens aver de sang,
ai de pèl sens aver de carn,
totòm me vòlon plan madura
e de joveneta pas tant.
*Ai de còr sens aver de fetge,
ai de pèl, mas ai pas de carn,
vièlha totòm m’aima,
jove me fan pas cas.[1]
ai de pèl sens aver de carn,
totòm me vòlon plan madura
e de joveneta pas tant.
*Ai de còr sens aver de fetge,
ai de pèl, mas ai pas de carn,
vièlha totòm m’aima,
jove me fan pas cas.[1]
Una de las qu’agradan mai son las de la varietat reineta, que se mençonan dins la composicion del poèta lomanhòl Joan Giraud d’Astròs (sègle XVII), L’autona gascoa, a costat d’autras varietats:
Per la Poma
La Poma Appia se vei aquiu,
La Melapia, la Poma-Diu,
Poma ròsa, Poma Raineta,
Blancha de totas la mès neta
La Mus de Lèbe tota sang,
Lo Cortpendut roge e mès blanc.
Aquí se vei la poma Glaç,
La gran Anís, la Totapassa,
La sucrada Poma d’in·hèrn
Que passan mès que de l’Ivèrn
La Susina, la de la Liura
Bona cueita lo temps que giura,
La Calobina, l’Andureu,
La Rodau, doça coma meu,
La Plata Negra, la Pom’pera,
Lo Mòrtgilat, enqüera aquera.
D’un poèta de Sarlat (Peiregòrd Negre), un tal M. Lanas, es una version de la cançon Lo rossinholet, e ailà tanben i trobam las reinetas:
Roussinolet du bouè,
Roussinolet sauvage,
Apprends-moi toun langage.
Apprends-moi-t à chanter,
Apprends-moi la manière
Comment il faut eimer?
—«Comment il faut eimer?
Je me’n va vous le dire:
Anar veire la filha,
L’anar veire sovent,
Et lui dire: La bèla,
Je suis lo vòstre amant.
La bèla, vos avètz
De pomas de reineta,
De pomas de reineta
Dedans vòstre blanc sen,
Permetriatz vos, la bèla,
Que ie bote la man?»
—«Galant, n’aperten pas
Que me tochetz mas pomas.
Faut aller voir la luna
Lo solelh a lo man;
Tu tocaràs mas pomas
Al despens de ton ben.»[2]
Roussinolet sauvage,
Apprends-moi toun langage.
Apprends-moi-t à chanter,
Apprends-moi la manière
Comment il faut eimer?
—«Comment il faut eimer?
Je me’n va vous le dire:
Anar veire la filha,
L’anar veire sovent,
Et lui dire: La bèla,
Je suis lo vòstre amant.
La bèla, vos avètz
De pomas de reineta,
De pomas de reineta
Dedans vòstre blanc sen,
Permetriatz vos, la bèla,
Que ie bote la man?»
—«Galant, n’aperten pas
Que me tochetz mas pomas.
Faut aller voir la luna
Lo solelh a lo man;
Tu tocaràs mas pomas
Al despens de ton ben.»[2]
En Catalonha son de granda renomenada las pomas del ciri, leugièrament alongadas. Las mençona Josep Sebastià Pons dins El llibre de les set sivelles:
*Dins aqueste país, las [pomas] de las vals de Saorra e de Cadí meritan lor renomenada. Las pradas que costejan El Tec pòrtan egalament de pomièrs amb una facilitat qu’espanta. En setembre, òm i vei aparéisser dins l’èrba lèu renaissenta de garbas que daissan penjar de gonèlas de palha e s’enfilan coma un bèc de bota. E aquelas garbas dispersadas semblan encargadas de la gàrdia de las pomas. Aicí, dins Illa, los pomièrs an desertat lo tèrme. Abans, nosautres n’aviam un floton dins un prat de Riberal. La poma-tèrra s’i ofrissiá en abondosa fruchada. E mai s’èri òme de pel, e en despièch de son nom, èra finament sucrada. Plan sovent la culhissiam verda e nos agaçava los dents. Nos venjàvem alavetz en tot saborar la nèu fonduda d’una poma-glaç.[3] La mai desirada èra la poma del ciri. Que vos dirai? Aquela èra una poma leugièrament longaruda, una poma de legenda de santa Eulària, noirida de lach fin, d’un vernís jaune tan delicat que nos illuminava e adocissiá la man.
Los poètas an cantat las pomas. De Josep Carner es la poesia ‘La poma escollida’, dins Els fruits saborosos:
Alidé venguèt vièlha e Lamòn es vielhet,
e, mai menuts e blancs, son totjorn a la vòra.
Ara que son al lièch, los potona lo solelhet.
Plora Alidé; Lamòn la vòl solaçar e plora.
—Ò, pichona Alidé, coma va que plores tant?
—Ò, Lamòn, que me sabi tan vièlha e corbada
e sèsi, e envegi las nòras en trabalhant,
e quand los felens venon me tròban tan glaçada.
E te saupriái pas pàisser coma pel temps florit
ni te fondre la languina dels jorns que s’escolan,
e vòs que te cobrisca e los braces me tremolan
e me parlas de causas ont m’es casut l’oblit.—
Lamòn fa un grand sospir e li ditz: —O, ma vida,
mos pès son engrepits e senti partir lo lum,
e t’ai plan prèp de ieu coma poma causida
que torna jauna e vièlha e fa encara de perfum.
Al nòstre torn degun es doç amb la vielhesa:
lo freg nos fa temença, la negra nuèch orror,
cridan los filhs, las nòras nos parlan amb aspresa.
E ben, se degalhar, se nos portam l’amor?[4]
e, mai menuts e blancs, son totjorn a la vòra.
Ara que son al lièch, los potona lo solelhet.
Plora Alidé; Lamòn la vòl solaçar e plora.
—Ò, pichona Alidé, coma va que plores tant?
—Ò, Lamòn, que me sabi tan vièlha e corbada
e sèsi, e envegi las nòras en trabalhant,
e quand los felens venon me tròban tan glaçada.
E te saupriái pas pàisser coma pel temps florit
ni te fondre la languina dels jorns que s’escolan,
e vòs que te cobrisca e los braces me tremolan
e me parlas de causas ont m’es casut l’oblit.—
Lamòn fa un grand sospir e li ditz: —O, ma vida,
mos pès son engrepits e senti partir lo lum,
e t’ai plan prèp de ieu coma poma causida
que torna jauna e vièlha e fa encara de perfum.
Al nòstre torn degun es doç amb la vielhesa:
lo freg nos fa temença, la negra nuèch orror,
cridan los filhs, las nòras nos parlan amb aspresa.
E ben, se degalhar, se nos portam l’amor?[4]
[1] Tinc cor sense tenir sang, / tinc pell sense tenir carn, / tothom en vol ben madura /i de joveneta no tant. // Tinc cor sense tenir fetge, / tinc pell, però no tinc carn, / de vella tothom m’estima, / de jove ningú em fa cas.
[2] Dins aqueste ligam avètz la version francesa del vesconte de Gorgubs e la version bilingua francés-occitan: occhttps://issuu.com/dimaz_restivo/docs/chantsetchansons02lamb_monique.
[3] Poma-glaç: poma verda, quand ven octòbre, aganta una color que li dona la semblança del glaç.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari