Opinion
Un estandard per lo vivaroalpenc dins los Alps Maritimes avans l'ora, l’emplec de “los, las” generalizats
1- L'usatge dals articles definits plurals "los, las" en vivaroalpenc dals Alps Maritimes es ben present aüra
Aviam collectat “(r)os” un còup al Morinhet mas benlèu èra una forma isolaia o anciana mas qu'ai plus sentia mai?
Dins las valaias dals Palhon:
— A Sa Torre de Tiniá, un tèxte donat per Just MALAUSSENA publicat dins Lou Sourgentin no 31 (annaas dal 1970) p. 20. Notar ''sui'' article local per ''lui'' varianta de ''los''
– A Pelha, amb los tèxtes diverses de "l'Escòla de Pelha", coma aquel de BLANCHI Andriu Louis, 1935. “Mèrlou e rainart”, in Lou Cairèu Nissart, Niça, Calèna 1935. Notar las formas coma "las escoubas".
o encara aquel GAUBERTI Pèire, 1931. “Un paisan Peilhasc”, in Nice-Historique, n° 1-2 1931. Notar las formas coma "las figas".
— A Bendejun dins los tèxtes de BERMOND Théophile, 1931. Mon village. Bendejun, Nice, éd. École professionnelle, 184 p. • Notre langage pp. 121-123, Vieilles expressions pp. 180-181, glossaire, p. 181- 183.
De notar ''los, li; las, lai''.
— "Los, las" dins la valaia de Vesubiá a Saunt Martin de Vesubiá coma o mòstra l'autor sauntmartinenc SM Biasini en lo 1909. Notar las formas coma "lous crestians, las bestias".
E mai dins las valaias dals Palhons:
3- Après tot, en toponimia avèm de traças numerosas de mai.
Avèm lo quartier de Las Àias a Còntes (forma que se tròba autra part en Gavotina, segon Chabrand, lo mot "àia" significa 'autessa selvaia'. A la mema origina germanica que 'haie' en francés. Los vilatges que se sònan Las Àias son generalament bastits en autor e al pè d'un bòsc, "àia" s'oposava a "tocha" (en fr. bois, taillis), Lai Firanhai a Blausasc.
Trobam parier, fàcia a la mar, Lai Barrai a Pelha. Per aquel toponime poèm dire que l'emplec de "lai" es pròpi recent, perqué ja dins lo sieu diccionari Enciclopedic de la lenga de Pelha (comuna dals Palhons) GAUBERTI Pèire, 1994. Dictionnaire encyclopédique de la langue de Peille, t. II, Nice éd. S.E.R.RE., 588 p. explica lo recent passatge de la forma "las" fixa, a la variacion "las/ lai" pi a la tendéncia al passatge a "(r)ai/ (r)ei/ (r)i". Vesèm encara escrich la forma "li(s)" dins los tèxtes de BLANCHI Andriu Louis, per exemple aquel dal 1938. “Carlota” pp. 7-12 in Lou Cairèu IX, 59 p., Niça, Calèna dal 1938, est. Roux, Niça.
Aquel quartier se tròba aicí: 
4- E mai repuam dins lo temps, mai trobam l’emplec generalizat dins las comunas qu’o fan plus.
Veire tanben la mieu analisi sus http://www.occitanica.fr/items/show/22950
Senon, es un pauc mai complicat per Mentan, fauta de tèxtes escriches trobats avans lo tèxte dal 1757 "scrich da ou prevost Horace Imberti en r'aunoù dou Prènchipe Onorato terzo", sabèm gaire. Mas sabèm gràcias a GHERSI Nicolas, 2004. Le Pays mentonnais à travers les Actes Notariés à la fin du Moyen Age. SAHM, Volume 1 qu'i son una multitude de formas notarialas amb "los, las": Los Agrames, Autas Ribas, Los Autiones, Las Barmas, Las Barmetas...
Per aquò preconizam aquelas doas formas coma de basa per facilitar lo vivaroalpenc al nivèl dals novèls locutors. D'autant mai que dins las quasi totalitat de las comunas dal vivaroalpenc intermediari que l'emplec de "los, las" a reculat, o per aquelas que s'emplega quasi plus, l'usança dal plural prononciat a l'oral existe totjorn.
Pròva que lo sistèma: lo pichon(sing) > loS pichonS (plur) es sosjacent quora fan encara: lei/li/u/i/e pichonS, e amb l's davans vocala segon las situacions, per exemple al feminin: leis/li/es/e/i abelhas. E mai totjorn al feminin las formas vocalizaias d'-as finalas en -ai, - ei, e quitament -i, - e: lai fremai, lei fremei, li fremi, le freme. Notaretz qu'en lengadocian (quitament per lo brageiraqués que fa 'lei(s)' tostemps, cf. Lo brageiraqués – Le bergeracois. CHALMEL Patrick, 2018. Lo Bornat dau Perigòrd, 612 p.) se nòta ren aquela vocalizacion 'loi, lei' e 'lai' mas i es basta 'los' e 'las' a l'escrich.
Pausa la question de l'estabilitat de la nòrma de l'occitan vivaroalpenc dins lo nòstre departament. Vist que la nòrma existe ja despí 100 ans. Al començament dal sègle XX mai o mens, vista la diversitat e al meme temps l'omogeneïtat estonanta dals divèrses tèxtes vivaroalpencs, coma aquels que venèm de veire. Cal tenir d'a ment que per lo niçard l'estandard data d'un pauc avans amb Rancher (Ranquer?) precursor a travèrs la sieu escritura prolifica. E partent d'el la granda basa dal niçard estandard es dicha, emplec de 'lu' mentre qu'en niçard periferic dals autres quartiers de Niça e en niçard de las còlas existe solament 'li', aquò es qu'un exemple emblematic.
Pròva qu'aquels autors vivaroalpencs que venèm de veire son joves! E que lors preconizacions son sempre d'actualitat per lo vivaroalpenc, sensa pilhar de formas tendent vèrs lo provençaloniçard e una desintegracion progressiva en perspectiva a la clau. En clar avèm de qué èstre fiers d'aver un occitan vivaroalpenc amb de tèxtes pron numeroses cf. ma bibliografia sus l'occitan vivaroalpenc https://occitanica.eu/items/show/22868 e una nòrma relativament establa.
PS: minorar aquela question, al pretèxte que lo vivaroalpenc es mens conoissut o numericament mens important que lo provençaloniçard dins la region Provença-Alps-Còsta d’Azur es un domatge grand per l'occitanisme. Dòna d'arguments sensa cercar miègjorn a quatorze oras per provar per simpla observacion (mas pòo ren còntra la marria fed) que sèm ben dins l'espaci de LA lenga occitana o lenga d'Òc e que avèm ges de lengadocianizacion o imperialisme lengadocian sosjacent dins l'occitanisme. Disèm ben, es totjorn d'actualitat al sègle XXI, 'los, las' en vivaroalpenc, non? La pròva.
Estranhament, es gaire visible vistes dos pòles costiers de Niça e de Provença qu'escondon l'occitan dal demai, lo vivaroalpenc de Mentan (mai granda vila de la Gavotina de l'èst) e lo rèsta de Gavotina.
— “Las” devengua en forma reducha “ras” davans vocala fins a “'(r)ai” davans consonanta, dins lo País mentonasc, a Recabruna Cab Martin, Gòrbs (los > rai ; las > rai solet endrech que "rai" es generalizat als dos genres). “Los” reduch a “rus” davans vocala, "ru" davans consonanta a Recabruna solament ("(r)u" a Mentan d'a pertot).
Aviam collectat “(r)os” un còup al Morinhet mas benlèu èra una forma isolaia o anciana mas qu'ai plus sentia mai?
— Dins lo nòrd de las valaias dals Palhons “los; las” e formas variantas segon la primiera letra dal mòt que segue (loi, li; lai, lei... segon s'es una consonanta "loi/li pichons" > "los amics" o "los; las" s'es una vocala dins lo principi dal mòt siguent "lai filhas" > "las abelhas"), a Luceram, Berra. Solament “las” e forma varianta amb “lei, li” al Toet dals Palhons, L'Escarea, Casternòu de Còntes, Bendejun (li, lis per lo masculin plural). D'un emplec quasi literari aüra a Còntes.
— Dins la valaia d’Esteron: « lui » e « lei » Als Cròcs (toscanofrancizat en Ascros) « loi » e « lei » a La Pena, qu'ai registrats, per aquels que sabon ben parlar.
— “Los, las” e formas variantas "loi, lui; lai, lei..." segon los vilatges de la valaia de Vesubiá coma Lantosca, Uèls.
— E dins l'immensa majoritat de l'espaci alpenc compausat de Venançon, dal Val de Blora, de la valaia de Tiniá, dins tot lo País de Buelh. Dins tot lo Val d'Entraunas e Lo Sauve, totes los masatges de Guilhèrmes levat la vila e Daluís. Per exemple lo tèxte de GUIGONIS-RAVERA Collette p. 43 in Lou Sourgentin mars-avril 1985 no 66, 71 p. Notar las formas "lai, lei" seguias d'un mòt amb una consonanta: "lei douoi gaoutoi", "lai miou douoi gran maïres"
— D'autors vivaroalpencs contemporanèus tanben illustran l'emplec de las formas sensa modificacion "los; las" (o "los; las" + vocala e "loi; lai" davans consonanta, parlam ren de las formas reduchas perqué senon parlariam de tota la bibliografia, veire daval)
coma Antonin STEVE amb sa rubrica "Pais gavouòt" d'un temps dins Lou Sourgentin (Vesubiá),
Pascal COLLETTA https://www.jornalet.com/entrevista/2111/festivotz-una-scena-duberta-per-tots-aquelos-que-fan-bolegar-la-cultura (Tiniá), Pau GAYMARD (Val d'Entraunas) https://opinion.jornalet.com/pau-gaymard, Reinat BERMON https://nissapantai.org/ressorcas-documents-racontes-baldi-e-napoleon-un-jorn (Palhons), Robèrt LACHAPELLE https://opinion.jornalet.com/centre-cultural-occitan-pais-nicard-e-alpenc/blog/3655/delfin-sauvaigo-1833-1908 (Palhons), Bernat FRUCHIER http://gavotina-dal-palhon.over-blog.com (Palhons)...
2- Avèm ja avans de tèxtes que presentan, al sègle passat, aquels articles definits “los; las”.— “Los, las” e formas variantas "loi, lui; lai, lei..." segon los vilatges de la valaia de Vesubiá coma Lantosca, Uèls.
— E dins l'immensa majoritat de l'espaci alpenc compausat de Venançon, dal Val de Blora, de la valaia de Tiniá, dins tot lo País de Buelh. Dins tot lo Val d'Entraunas e Lo Sauve, totes los masatges de Guilhèrmes levat la vila e Daluís. Per exemple lo tèxte de GUIGONIS-RAVERA Collette p. 43 in Lou Sourgentin mars-avril 1985 no 66, 71 p. Notar las formas "lai, lei" seguias d'un mòt amb una consonanta: "lei douoi gaoutoi", "lai miou douoi gran maïres"
— D'autors vivaroalpencs contemporanèus tanben illustran l'emplec de las formas sensa modificacion "los; las" (o "los; las" + vocala e "loi; lai" davans consonanta, parlam ren de las formas reduchas perqué senon parlariam de tota la bibliografia, veire daval)
coma Antonin STEVE amb sa rubrica "Pais gavouòt" d'un temps dins Lou Sourgentin (Vesubiá),
Pascal COLLETTA https://www.jornalet.com/entrevista/2111/festivotz-una-scena-duberta-per-tots-aquelos-que-fan-bolegar-la-cultura (Tiniá), Pau GAYMARD (Val d'Entraunas) https://opinion.jornalet.com/pau-gaymard, Reinat BERMON https://nissapantai.org/ressorcas-documents-racontes-baldi-e-napoleon-un-jorn (Palhons), Robèrt LACHAPELLE https://opinion.jornalet.com/centre-cultural-occitan-pais-nicard-e-alpenc/blog/3655/delfin-sauvaigo-1833-1908 (Palhons), Bernat FRUCHIER http://gavotina-dal-palhon.over-blog.com (Palhons)...
Dins las valaias dals Palhon:
— “Sos” davans vocala ''si'' davans consonanta, ''sas'' pertot, article local en plaça de "los; las") coma a Coarasa amb Guiu Pelhon (fraire d'Alan) coma en lo 1990 dins Sagà de cenque auriài volgut que non siguesse e autres còntes, Nice, Lu Segurans-Z'Editions, 47 p.
— "Li(s); las, lai" coma a Còntes per exemple una de las pàginas "Damont, en País Gavòt" de La Ratapinhata nòva, dins las annaias 1970, un tèxte de Francés RICOLFI passat en grafia classica.
Dins la valaa de Tiniá:
— A Sa Torre de Tiniá, un tèxte donat per Just MALAUSSENA publicat dins Lou Sourgentin no 31 (annaas dal 1970) p. 20. Notar ''sui'' article local per ''lui'' varianta de ''los''
E mai dins las valaias dals Palhons:
– A Pelha, amb los tèxtes diverses de "l'Escòla de Pelha", coma aquel de BLANCHI Andriu Louis, 1935. “Mèrlou e rainart”, in Lou Cairèu Nissart, Niça, Calèna 1935. Notar las formas coma "las escoubas".
o encara aquel GAUBERTI Pèire, 1931. “Un paisan Peilhasc”, in Nice-Historique, n° 1-2 1931. Notar las formas coma "las figas".
— A Bendejun dins los tèxtes de BERMOND Théophile, 1931. Mon village. Bendejun, Nice, éd. École professionnelle, 184 p. • Notre langage pp. 121-123, Vieilles expressions pp. 180-181, glossaire, p. 181- 183.
De notar ''los, li; las, lai''.
De notar dins la segonda edicion d'aquest libre, una reproduccion d'un bèl poèma de Joan-Pèire IVALDI. Notar ''lai festai.
En la valaa de Vesubiá:
— "Los, las" dins la valaia de Vesubiá a Saunt Martin de Vesubiá coma o mòstra l'autor sauntmartinenc SM Biasini en lo 1909. Notar las formas coma "lous crestians, las bestias".
E mai dins las valaias dals Palhons:
— A L'Escarea, coma l'autor escareasc Patrici Bèussec (bevia totplen, probable) escrivent sovent dins la revista "Lou Ficanas", aquel article es dal 1891 (revista tota en lenga occitana qu'apareisson de tèxtes en vivaroalpenc escareasc e mentonasc coma en provençal e niçard). Notar las formas coma "lous abbates, lai coucardai".
— Senon, per exemple amb la revista Lou Mountagnart que se fasia resson de tot l'airal vivaroalpenc dals Alps Maritimes, aicí un numèro dal 1890. Notar las formas coma "lous prussiens, lai espesai puoustalai".
Doncas sembla ben que las doas formas “los, las”, siguesson la forma de basa pron generala (fàcia a un desvelopament d’una multitude de formas divergentas), quitament s'an un pauc reculat dins lo temps.
3- Après tot, en toponimia avèm de traças numerosas de mai.
— Metèm de costat lo fenomène de reculaia d'aquels articles "los, las" qu'es ja iniciat a data ben mai anciana per lo provençaloniçard coma se vei a partir de Bellaud de la Bellaudiera e coma vesèm dins la toponimia provençaloniçarda amb lo pauc d'arcaïsmes siguents, encara d'utilizacion en occitan modèrne: Los Arcs (e non *Leis Arcs, en fr. Les-Arcs, 83), Las Peracèdas (francizat d'un biais toscanizeant en "Spéracèdes, 06), Las Planas (e non *Li Planas, en fr. Las Planas, quartier de Niça 06) e de formas derivaias coma "vau Als Aups" (e non *Vau a-n/ en Aups, fr. Aups 83).
Per lo vivaroalpenc, lo fenomène de reculaia a una dinamica qu'es encara extremament recenta. Vesèm que los articles "los, las" demòran encara sus un bòn parçan dal vivaroalpenc dals Alps Maritimes. Gràcias a de tèxtes recents poèm confirmar que quitament après la Primiera Guerra mondiala èra en usatge grand.
— La toponimia de quartiers de tala o tala comuna de Gavotina nos dona d'indicacions.
De formas coma Los Clòts de Còntes (toscanofrancizat en "Sclos-de-Contes) atestan aquò, a data anciana ja que lo primier cruvèl de deformacion siguèt lo biais toscanizant d'escriure.
Avèm lo quartier de Las Àias a Còntes (forma que se tròba autra part en Gavotina, segon Chabrand, lo mot "àia" significa 'autessa selvaia'. A la mema origina germanica que 'haie' en francés. Los vilatges que se sònan Las Àias son generalament bastits en autor e al pè d'un bòsc, "àia" s'oposava a "tocha" (en fr. bois, taillis), Lai Firanhai a Blausasc.
Trobam parier, fàcia a la mar, Lai Barrai a Pelha. Per aquel toponime poèm dire que l'emplec de "lai" es pròpi recent, perqué ja dins lo sieu diccionari Enciclopedic de la lenga de Pelha (comuna dals Palhons) GAUBERTI Pèire, 1994. Dictionnaire encyclopédique de la langue de Peille, t. II, Nice éd. S.E.R.RE., 588 p. explica lo recent passatge de la forma "las" fixa, a la variacion "las/ lai" pi a la tendéncia al passatge a "(r)ai/ (r)ei/ (r)i". Vesèm encara escrich la forma "li(s)" dins los tèxtes de BLANCHI Andriu Louis, per exemple aquel dal 1938. “Carlota” pp. 7-12 in Lou Cairèu IX, 59 p., Niça, Calèna dal 1938, est. Roux, Niça.
Aquel quartier se tròba aicí:
Avèm Los Prats (francizat en "Lous Pras") a Gileta, lo fach que lo nom sigue gardat ansin mòstra un manten tardiu dins lo temps, i aguèt ni reviraia a l'italian ni al francés. Coma se vei sota:
Avèm lo quartier Vèrs Los Prats a Sigala (francizat en "Vélouspras", quartier en riba d’Esteron, notar la trama Vèrs + article corrent: Vèrs Pins, Vèrs Sigala) dins la valaia d'Esteron, Lai Gravieras a Malaussena dins la valaia de Var...
4- E mai repuam dins lo temps, mai trobam l’emplec generalizat dins las comunas qu’o fan plus.
O mòstra l'enquèsta linguistica facha sota l’Empèri en lo 1812 a Puget Teniers, traducion de la parabòla de l’enfant prodigue en occitan vivaroalpenc pugetan. Emplega encara “los, las” cf. IMBERT Léo, 1937. “Ministère de l’Intérieur, IIIè Bureau : "Enquête sur les dialectes dans les Alpes- Maritimes en 1812 : Dialecte de la Ville et Arrondissement de Puget-Théniers et de la partie Ouest du Département : parabole de l’enfant prodigue" suivie de "Dialecte de Puget-Théniers : Cansoun ancienno" “ pp. 147- 159 in Nice- Historique sept.-oct. 1937
Veire tanben la mieu analisi sus http://www.occitanica.fr/items/show/22950
Senon, es un pauc mai complicat per Mentan, fauta de tèxtes escriches trobats avans lo tèxte dal 1757 "scrich da ou prevost Horace Imberti en r'aunoù dou Prènchipe Onorato terzo", sabèm gaire. Mas sabèm gràcias a GHERSI Nicolas, 2004. Le Pays mentonnais à travers les Actes Notariés à la fin du Moyen Age. SAHM, Volume 1 qu'i son una multitude de formas notarialas amb "los, las": Los Agrames, Autas Ribas, Los Autiones, Las Barmas, Las Barmetas...
Per aquò preconizam aquelas doas formas coma de basa per facilitar lo vivaroalpenc al nivèl dals novèls locutors. D'autant mai que dins las quasi totalitat de las comunas dal vivaroalpenc intermediari que l'emplec de "los, las" a reculat, o per aquelas que s'emplega quasi plus, l'usança dal plural prononciat a l'oral existe totjorn.
Pròva que lo sistèma: lo pichon(sing) > loS pichonS (plur) es sosjacent quora fan encara: lei/li/u/i/e pichonS, e amb l's davans vocala segon las situacions, per exemple al feminin: leis/li/es/e/i abelhas. E mai totjorn al feminin las formas vocalizaias d'-as finalas en -ai, - ei, e quitament -i, - e: lai fremai, lei fremei, li fremi, le freme. Notaretz qu'en lengadocian (quitament per lo brageiraqués que fa 'lei(s)' tostemps, cf. Lo brageiraqués – Le bergeracois. CHALMEL Patrick, 2018. Lo Bornat dau Perigòrd, 612 p.) se nòta ren aquela vocalizacion 'loi, lei' e 'lai' mas i es basta 'los' e 'las' a l'escrich.
Pausa la question de l'estabilitat de la nòrma de l'occitan vivaroalpenc dins lo nòstre departament. Vist que la nòrma existe ja despí 100 ans. Al començament dal sègle XX mai o mens, vista la diversitat e al meme temps l'omogeneïtat estonanta dals divèrses tèxtes vivaroalpencs, coma aquels que venèm de veire. Cal tenir d'a ment que per lo niçard l'estandard data d'un pauc avans amb Rancher (Ranquer?) precursor a travèrs la sieu escritura prolifica. E partent d'el la granda basa dal niçard estandard es dicha, emplec de 'lu' mentre qu'en niçard periferic dals autres quartiers de Niça e en niçard de las còlas existe solament 'li', aquò es qu'un exemple emblematic.
Pròva qu'aquels autors vivaroalpencs que venèm de veire son joves! E que lors preconizacions son sempre d'actualitat per lo vivaroalpenc, sensa pilhar de formas tendent vèrs lo provençaloniçard e una desintegracion progressiva en perspectiva a la clau. En clar avèm de qué èstre fiers d'aver un occitan vivaroalpenc amb de tèxtes pron numeroses cf. ma bibliografia sus l'occitan vivaroalpenc https://occitanica.eu/items/show/22868 e una nòrma relativament establa.
PS: minorar aquela question, al pretèxte que lo vivaroalpenc es mens conoissut o numericament mens important que lo provençaloniçard dins la region Provença-Alps-Còsta d’Azur es un domatge grand per l'occitanisme. Dòna d'arguments sensa cercar miègjorn a quatorze oras per provar per simpla observacion (mas pòo ren còntra la marria fed) que sèm ben dins l'espaci de LA lenga occitana o lenga d'Òc e que avèm ges de lengadocianizacion o imperialisme lengadocian sosjacent dins l'occitanisme. Disèm ben, es totjorn d'actualitat al sègle XXI, 'los, las' en vivaroalpenc, non? La pròva.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Òsca per l'article e la volontat d'estandardisar (dins l'escrich, solide) los parlars gavòts, e per donar las claus de lectura que permeten a cada locutor de i tornar trobar lo parlar de son pichon pais.
Per que , me sembla, que, de luènh, fòrça monde s'imaginan que l'occitan lengadocian estandard escrich se calca aisidament suls parlars. Es pas vertat- sièm de longa a explicar cossí e ambe quinas règlas legir per se sarrar al pus pròche del parlar de son pichon canton.
Preni un exemple evocat dins l'article:
- lo"s" de l'article plural (emai las contractions: dels, pels.., emai los "s" del plural dels noms o adjectius) se prononcian dins Albigés( e pus luenh..) de 3 biaisses differents
- davant una vocala : "z" : los òmes, los aucèls...
- davant una consonanta "dura" ( p, t , k-c-qu) : "s" : las pòrtas, los pichons, las taulas, las cambas
- davant una consonanta febla- totas las autras : "i": las femnas(lai femnas) , las fenèstras,etc...
e aquò's pas qu'un exemple.....n'i a plan maites....
Aquò es un article documentat! Òsca!
*sojasent > sosjacent (cultisme en totas las lengas romanicas)
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari