Opinion
Pebron amb ton (e II)
Estellés nos ditz pas cossí lo se mangèron, mas es gaireben segur que ne devián far d’entrepans, que dins l’estiu son fòrça corrents. Aquí ont si que los mençona (los entrepans) es dins lo sonet 59 d’El gran foc dels garbons (dins Recomane tenebres):
Dins las colomnas en vèrs que jol pseudonim de Roc fasiá dins lo jornal Las Provincias mençonèt mai d’un còp lo pebron amb ton; ne reviram la del 2 de julhet de 1960, ont ditz que li agradava de ne manjar a la plaja:
Dins los quartièrs maritims de la vila de Valéncia s’apèla ‘titaina’[1]. Se mençona dins la poesia de Xavier Paulino Las barraquetes de nadar (1905); es una descripcion d’un jorn de plaja e nosautres ne revirarem una part:
Pebron amb ton
Per las vièlhas carrièras, odor d’estable,
veniá a la vila, dempuèi l’òrta,
a la nuèch casuda, sinistre, l’òme del
sac sul còl, gibós o tèstaclinat,
l’òme qu’adusiá dins lo sac lo còrs
d’un negat o assassinat: disiá pas
la bona nuèch a las onèstas gents
que se prenián lo fresc o que sopavan
un entrepan de pebron amb de ton.
Penosament, jos la casqueta negra,
jol sinistre monument o giba,
l’òme se perdiá dins la foscor. Daissava
impression del crime, l’òme que portava
d’èrbas pels conilhs segadas suls marges.
veniá a la vila, dempuèi l’òrta,
a la nuèch casuda, sinistre, l’òme del
sac sul còl, gibós o tèstaclinat,
l’òme qu’adusiá dins lo sac lo còrs
d’un negat o assassinat: disiá pas
la bona nuèch a las onèstas gents
que se prenián lo fresc o que sopavan
un entrepan de pebron amb de ton.
Penosament, jos la casqueta negra,
jol sinistre monument o giba,
l’òme se perdiá dins la foscor. Daissava
impression del crime, l’òme que portava
d’èrbas pels conilhs segadas suls marges.
Dins las colomnas en vèrs que jol pseudonim de Roc fasiá dins lo jornal Las Provincias mençonèt mai d’un còp lo pebron amb ton; ne reviram la del 2 de julhet de 1960, ont ditz que li agradava de ne manjar a la plaja:
Deman, dimenge, anarem
a la plaja, se Dieu vòl,
e dins la mar nos banharem,
prendrem lo solelh al vòl.
Lo programa es pro complet,
gaireben la perfeccion:
manca lo pebron amb de ton...
E l’incomòde trenet!...
Torisme de cabotatge
sus las caudas arenas.
Al fons, un tendre païsatge
de barcas... E de serenas.
a la plaja, se Dieu vòl,
e dins la mar nos banharem,
prendrem lo solelh al vòl.
Lo programa es pro complet,
gaireben la perfeccion:
manca lo pebron amb de ton...
E l’incomòde trenet!...
Torisme de cabotatge
sus las caudas arenas.
Al fons, un tendre païsatge
de barcas... E de serenas.
Dins los quartièrs maritims de la vila de Valéncia s’apèla ‘titaina’[1]. Se mençona dins la poesia de Xavier Paulino Las barraquetes de nadar (1905); es una descripcion d’un jorn de plaja e nosautres ne revirarem una part:
E pendent qu’elas se calfan
òm crida per totas parts:
—Llargues[2] amb òli!
—Moixama[3]!
—Garoton!
—Aiga sivà[4]!
—Criveletons de canèla...!
—Galetas doças e amb sal!
—E qui voldrà d’aiga fresqueta!
Que la veni de portar!
E mila autres lepetitges
d’espantosa varietat.
Per finir òm pòt citar
de barracòts que regurgitan
de chalaires, que mastegan
de fricòts plan originals.
La fòrça celèbra titaina
o la classica ensalada
d’olivetas del cuquillo[5],
d’anchoiòtas e lachuga,
la cagaraula rosada,
que se desfà en la chucar,
e de resolí[6] de las vinhas
per èsser en conformitat.
òm crida per totas parts:
—Llargues[2] amb òli!
—Moixama[3]!
—Garoton!
—Aiga sivà[4]!
—Criveletons de canèla...!
—Galetas doças e amb sal!
—E qui voldrà d’aiga fresqueta!
Que la veni de portar!
E mila autres lepetitges
d’espantosa varietat.
Per finir òm pòt citar
de barracòts que regurgitan
de chalaires, que mastegan
de fricòts plan originals.
La fòrça celèbra titaina
o la classica ensalada
d’olivetas del cuquillo[5],
d’anchoiòtas e lachuga,
la cagaraula rosada,
que se desfà en la chucar,
e de resolí[6] de las vinhas
per èsser en conformitat.
Pebron amb ton
Ingredients (8 racions): 5 kg de tomata madura (de carn dura; aquelas que son tot chuc profièchan pas en res), 1,5 kg de pebrons verds (carnuts), 600 g de ton en salmoira (del tronc), 100 g de pinhons, 150 g de sucre, òli d'oliva e 15 g de sal.
Preparacion: d’en primièr pelarem la tomata e la metrem, entièra, dins una caçòla o dins una ola de la capacitat adeqüata. I apondrem lo sucre, o salarem (pauc, la proporcion es d’una part de sal per dètz de sucre), daissarem la caçòla sus un fuòc fòrça doç e, de quora en quora, o remenarem amb lo culhièr de fusta perque se rume pas (lo fricòt deu bolhir per espaci de cinc o sièis oras, mas aquò pòt variar fòrça, per çò qu’aquò depend de la flama; se se ruma malgrat tot, lo caldrà cambiar de recipient sens assajar de ne gratar lo fons, que fariá un gost de fumat). Mentretant, lavarem los pebrons, ne tirarem los pecols e las granas e los abocinarem. En acabant prendrem lo ton (qu’aurem fach trempar tota la nuèch) e l’abocinarem en tròces de la pagèla d’una avelana amb lo clèsc. Botarem en seguida un veirat e mièg d’òli dins un padena (pichona) e la daissarem sul fuòc. Quand l’òli serà caud i metrem lo pebron (la quantitat que i cauprà), lo fregirem, lo trairem e lo daissarem sus un plat. En seguida ne metrem una autra tièra dins la padena e farem parièr, e aital fins que s’acaben. Fregirem alavetz lo ton qualques instants, dins un parelh de tièras o tres (o las que poirem) e amb lo meteis òli dels pebrons; deu èsser sul fuòc lo temps just per que demòre tendre e espongós. En seguida botarem ton e òli dins la caçòla, contunharem de remenar sovent la tomata e ne profecharem tanben per desfar un pauc amb lo culhièr gròs los tròces tròp gròsses. La tomata es al ponch quand, en la remenar amb lo culhièr, se vei leugièrament lo fons de la caçòla; i apondrem alavetz los pebrons e los pinhons, o barrejarem, o daissarem mitonar per espaci de cinc o sièis minutas e o trairem del fuòc. Se manja amb de pan e a temperatura ambient.
Variantas: i a la costuma d’i apondre tres o quatre clavèls de giròfle o un canonet de canèla, e en qualques endreches i apondon mièja dotzena d’alhs. O podèm far amb de pebrons roges. D’unes i apondon los pebrons e los pinhons un quart d’ora abans de traire la caçòla del fuòc. D’autres saurengan los pinhons leugièrament. Dins lo nòrd de l’Òrta de Valéncia, n’i a que, un còp servit, lo garnís pel dessús amb de rondèlas d’uòu dur. Lo ton pòt èsser de quin tròç que siá, e generalament, deu èsser en salmoira, mas dins los quartièrs maritims de la vila de Valéncia d’unes emplegan de ton fresc, e nos cal dire que lo fricòt es fòrça melhor d’aquela manièra perque lo peis fresc es pas tan eissut; alavetz nos caldrà prene en compte que, coma es fresc, deu pas bolhir tant de temps (amb una quart d’ora n’i aurà pro). S’o remenam sovent (e ne gratam lo cuol amb lo culhièr, se cal) o podèm far a fuòc mai fòrt e o traire abans.
Autras denominacions: titaina (quartièrs maritims de la vila de Valéncia), sambarot (Camp de Túria); desconeissi l’etimologia d’ambedós mots. Joan Coromines ditz dins son Diccionari etimològic que sambarot es una combinacion de samfaina e pebrot, mas tot comptat e rebatut es fòrça incresible perque los dos mots son desconeguts en País Valencian (bon: dins qualque vilatge del Bas Maestrat si que i emplegan “samfaina”). Pimentó amb tonyina es una denominacion que s’emplega dins l’Òrta de Valéncia.
Preparacion: d’en primièr pelarem la tomata e la metrem, entièra, dins una caçòla o dins una ola de la capacitat adeqüata. I apondrem lo sucre, o salarem (pauc, la proporcion es d’una part de sal per dètz de sucre), daissarem la caçòla sus un fuòc fòrça doç e, de quora en quora, o remenarem amb lo culhièr de fusta perque se rume pas (lo fricòt deu bolhir per espaci de cinc o sièis oras, mas aquò pòt variar fòrça, per çò qu’aquò depend de la flama; se se ruma malgrat tot, lo caldrà cambiar de recipient sens assajar de ne gratar lo fons, que fariá un gost de fumat). Mentretant, lavarem los pebrons, ne tirarem los pecols e las granas e los abocinarem. En acabant prendrem lo ton (qu’aurem fach trempar tota la nuèch) e l’abocinarem en tròces de la pagèla d’una avelana amb lo clèsc. Botarem en seguida un veirat e mièg d’òli dins un padena (pichona) e la daissarem sul fuòc. Quand l’òli serà caud i metrem lo pebron (la quantitat que i cauprà), lo fregirem, lo trairem e lo daissarem sus un plat. En seguida ne metrem una autra tièra dins la padena e farem parièr, e aital fins que s’acaben. Fregirem alavetz lo ton qualques instants, dins un parelh de tièras o tres (o las que poirem) e amb lo meteis òli dels pebrons; deu èsser sul fuòc lo temps just per que demòre tendre e espongós. En seguida botarem ton e òli dins la caçòla, contunharem de remenar sovent la tomata e ne profecharem tanben per desfar un pauc amb lo culhièr gròs los tròces tròp gròsses. La tomata es al ponch quand, en la remenar amb lo culhièr, se vei leugièrament lo fons de la caçòla; i apondrem alavetz los pebrons e los pinhons, o barrejarem, o daissarem mitonar per espaci de cinc o sièis minutas e o trairem del fuòc. Se manja amb de pan e a temperatura ambient.
Variantas: i a la costuma d’i apondre tres o quatre clavèls de giròfle o un canonet de canèla, e en qualques endreches i apondon mièja dotzena d’alhs. O podèm far amb de pebrons roges. D’unes i apondon los pebrons e los pinhons un quart d’ora abans de traire la caçòla del fuòc. D’autres saurengan los pinhons leugièrament. Dins lo nòrd de l’Òrta de Valéncia, n’i a que, un còp servit, lo garnís pel dessús amb de rondèlas d’uòu dur. Lo ton pòt èsser de quin tròç que siá, e generalament, deu èsser en salmoira, mas dins los quartièrs maritims de la vila de Valéncia d’unes emplegan de ton fresc, e nos cal dire que lo fricòt es fòrça melhor d’aquela manièra perque lo peis fresc es pas tan eissut; alavetz nos caldrà prene en compte que, coma es fresc, deu pas bolhir tant de temps (amb una quart d’ora n’i aurà pro). S’o remenam sovent (e ne gratam lo cuol amb lo culhièr, se cal) o podèm far a fuòc mai fòrt e o traire abans.
Autras denominacions: titaina (quartièrs maritims de la vila de Valéncia), sambarot (Camp de Túria); desconeissi l’etimologia d’ambedós mots. Joan Coromines ditz dins son Diccionari etimològic que sambarot es una combinacion de samfaina e pebrot, mas tot comptat e rebatut es fòrça incresible perque los dos mots son desconeguts en País Valencian (bon: dins qualque vilatge del Bas Maestrat si que i emplegan “samfaina”). Pimentó amb tonyina es una denominacion que s’emplega dins l’Òrta de Valéncia.
[1] Dins lo Diccionari Normatiu Valencià, de l'Acadèmia Valenciana de la llengua, trapam: titaina [titájna] f. CUINA Menjar elaborat amb tomaca i pimentó fregits, als quals s'afig tonyina de sorra i pinyons.
[2] Explicacion sus las "llargues" dins Vilapèdia, l'enciclopèdia de Vila-real: https://vilapedia.wikis.cc/wiki/Rosquilletes
[3]Moixama, de l'arabi classic mušamma, assecat. Salason de ton.
[4]Aigua civà, se caliá trapar un correspondent aproximatiu occitan seriá ordiat/orjat. https://ca.wikipedia.org/wiki/Aigua_d%27ordi
[5] Oliveta "del cuquillo". Originària de Granada, foguèt l'oliva mai consumada en Alacant.
[6] Resolí. Licor de 16-18º, fach de cafè, d’aniseta o d’aigardent, de canèla en rama, de pèl d'irange, de pèl de citron, de sucre, de giròfle e d’ aiga.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari