Opinion
L’arròp (III)
Vicent Andrés Estellés faguèt la poesia ‘Benigànim’ pel Mural del País Valencià, e encara se remembrava dels arropièrs ambulants:
Antoni Oltra se remembra dins Els marges de la memòria de quora passavan per Pego (Marina Nauta):
En realitat, la costuma de vendre d’arròp per carrièras èra espandida pertot e èra de còps (e es encara) un afar de femnas, coma o podèm veire per la cançon populara catalana Les dames desconegudes, collectada per Manuel Milà i Fontanals; ne revirarem una part:
Fa gaire encara crompèri la lor mèrça a d’arropièras de Torrent (Òrta de Valéncia) qu’anavan per las carrièras de Paterna, de manièra que la costuma s’es pas perduda encara de tot en tot. I a longtemps, ça que la, dempuèi qu’apareguèron pastissariás e confitariás dins los quartièrs de Valéncia, que dins aquela vila passèt de mòda, se nos cal creire Joaquim Martí i Gadea de Tipos, modismes y còses rares y curioses de la tèrra del gè; un dels “tipes” d’aquel libret, publicat lo 1908, son ‘Los arropers de Benigani’:
E es que uèi lo jorn i a de sucrariás mai finas e melhoras, e las gents lepetas o golardas los preferisson a aquel chuc de most, produch de l’ostal e tipic de totes los vilatges del nòstre ancian reialme valencian.
Dins la capitala del reialme, doncas, fa ja cent ans que comencèt de declinar, mas per la campanha contunhèt d’agradar a las gents, e agrada encara s’es plan fach. Dins son òbra Observaciones sobre la historia natural, geografia, agricultura, poblacion y frutos del reynode Valencia (1795-1797) lo botanista Antoni Josep Cavanilles ditz de l’arròp de Benigànim que ‘es lo mai aimat del reialme’. E nos descriu l’elaboracion:
Tot aquò, dins una caudièra d’aram e a fuòc doç, qu’es la manièra ancestrala de far las causas. La marla o terreta blanca (carbonat calcic) abonda dins aquela comuna, e la meton pas per gost, qu’es encargada de neutralizar l’aciditat del rasim, que, en se concentrar, i dona fòrça agror, defaut imperdonable de qualque arròp fach a la gràcia del bon Dieu. Joan Fuster ditz dins El País Valenciano que la tèrra de la Val d’Albaida es blanca, e la de Benigànim encara mai:
Evòqui un temps de confitura, los ans
perduts enluòc de la mieuna enfantesa.
Cossí arribava, solitari, l’ase,
lo crit potent e abenat coma de nard,
amb un tèrme de nard quotidian,
lo pairolet de Manises, lo plat.
Portava, l’ase, de gèrlas memorablas,
sempre enterradas dins de fonsas ensàrrias,
Tempses e tempses, principi dels tempses!
Se fa encara aicí la confitura,
sucre cremant, delirant coma de ciri.[1]
Cossí arribava, solitari, l’ase,
lo crit potent e abenat coma de nard,
amb un tèrme de nard quotidian,
lo pairolet de Manises, lo plat.
Portava, l’ase, de gèrlas memorablas,
sempre enterradas dins de fonsas ensàrrias,
Tempses e tempses, principi dels tempses!
Se fa encara aicí la confitura,
sucre cremant, delirant coma de ciri.[1]
Antoni Oltra se remembra dins Els marges de la memòria de quora passavan per Pego (Marina Nauta):
La pacha facha e un còp pagat, aquel òme contunhava de davalar la carrièra. Nosautres, quand n’aviam pro de lo seguir, nos arrestàvem e l’agachàvem fins que se perdèsse.
Quand coma precon cridava: “Arròp e talhadetas!”, nosautres i apondiam a votz bassa perque se n’avisèsse pas: ‘E mèrda per las voretas!’
En realitat, la costuma de vendre d’arròp per carrièras èra espandida pertot e èra de còps (e es encara) un afar de femnas, coma o podèm veire per la cançon populara catalana Les dames desconegudes, collectada per Manuel Milà i Fontanals; ne revirarem una part:
Lo capitani a dich:
— D’ont son aquelas filhas?
— Nautras sèm pas de Gavà,
‘Nam pel mont quistant la vida,
Ne vendèm tanben d’arròp,
d’aigardent e de malvesia,
E tanben de cigarretas,
Per veire qual fumaria[2].”
— D’ont son aquelas filhas?
— Nautras sèm pas de Gavà,
‘Nam pel mont quistant la vida,
Ne vendèm tanben d’arròp,
d’aigardent e de malvesia,
E tanben de cigarretas,
Per veire qual fumaria[2].”
Fa gaire encara crompèri la lor mèrça a d’arropièras de Torrent (Òrta de Valéncia) qu’anavan per las carrièras de Paterna, de manièra que la costuma s’es pas perduda encara de tot en tot. I a longtemps, ça que la, dempuèi qu’apareguèron pastissariás e confitariás dins los quartièrs de Valéncia, que dins aquela vila passèt de mòda, se nos cal creire Joaquim Martí i Gadea de Tipos, modismes y còses rares y curioses de la tèrra del gè; un dels “tipes” d’aquel libret, publicat lo 1908, son ‘Los arropers de Benigani’:
Se vei encara per carrièras e plaças de Valéncia, a l’entorn de Nadal, qualque filh d’aquela vila, cargat d’orjolets plens d’arròp o “confitura”, que li dison a la capitala, en vendent la siá modèsta mèrça; mas aital coma pòrtan pas pus de vèsta negra de drap e de calçon estrech de nanquin o pana, ni pòrtan capelon d’estaquen o cossiòl[3] sul cap, tanben sentís estranh de ne veire tantes coma abans, per çò que segurament es pas pus tant del gost aquel lepetitge dels valencians, encara que son pro afecionats a las golardiás, o n’an de melhoras dins la vila. Coma que ne vire, es un tipe que se deu conservar, e mai se trape pas inclús dins lo curiós libre Los Valencianos pintados por sí mismos mas sonque dins l’Auca del Mercat, e per aquesta rason nosautres, nos sèm permeses de li dedicar aquestas paucas e pauras linhas dins la cobla que ven en seguida:
L’arròp de Benigànim,
celebrat en un autre temps,
puèi que va en borrilh de favas,
lo cèrcan pas tant las gents.
puèi que va en borrilh de favas,
lo cèrcan pas tant las gents.
E es que uèi lo jorn i a de sucrariás mai finas e melhoras, e las gents lepetas o golardas los preferisson a aquel chuc de most, produch de l’ostal e tipic de totes los vilatges del nòstre ancian reialme valencian.
Dins la capitala del reialme, doncas, fa ja cent ans que comencèt de declinar, mas per la campanha contunhèt d’agradar a las gents, e agrada encara s’es plan fach. Dins son òbra Observaciones sobre la historia natural, geografia, agricultura, poblacion y frutos del reynode Valencia (1795-1797) lo botanista Antoni Josep Cavanilles ditz de l’arròp de Benigànim que ‘es lo mai aimat del reialme’. E nos descriu l’elaboracion:
Per lo fabricar seleccionan lo rasim madurat, abans que siá tròp madur, e l’esquichan per li traire lo chuc. Al chuc, abans que fermente, i apondon de marla calcària, que son pes deu èsser la dotzena part del liquid. Aquela barreja, la botan sul fuòc dins un pairòl, ont i deu bolhir mièja ora. Passat aquel temps, se tira del fuòc, se precipitan al fons la tèrra e la pautra e demòra al dessús lo chuc fòrça net. Aital acandesit, lo meton dins un autre peiròl e lo fan bolhir dins l’espaci d’un parelh d’oras o tres, fins que prenga la consisténcia necessària. Es al ponch quora, se se daissa caire una gota d’arròp dins un veirat plen d’aiga, aquesta se precipita al fons e torna montar a la superfícia, sens se barrejar amb l’aiga. Dins aquel estat lo meton dins de dorgas e lo consèrvan o l’emplegan per confir de codonhs e d’autres fruches.
Tot aquò, dins una caudièra d’aram e a fuòc doç, qu’es la manièra ancestrala de far las causas. La marla o terreta blanca (carbonat calcic) abonda dins aquela comuna, e la meton pas per gost, qu’es encargada de neutralizar l’aciditat del rasim, que, en se concentrar, i dona fòrça agror, defaut imperdonable de qualque arròp fach a la gràcia del bon Dieu. Joan Fuster ditz dins El País Valenciano que la tèrra de la Val d’Albaida es blanca, e la de Benigànim encara mai:
Traversam lo riu Albaida e la tèrra se fa encara mai blanca: lo miocèn, m’informan; sabi pas. Entre Benigànim —famós pels sieus arròps e melons— e Quatretonda seguisson las ondulacions del terren, los bancals endreiçats, las vinhas e los olius sul sòl blancós.
[1] Vicent Andrés Estellés lo cal legir totjorn en V.O.: Evòque un temps de confitura, els anys / perduts enlloc de la meua infantesa. / Com arribava, solitari, l’ase, / el crit potent i desmaiat com nard, / amb venciment de nard quotidià, / el perolet de Manises, el plat. / Portava, l’ase, gerres memorables, / sempre enterrades a les fondes sàries, / Oh temps i temps i principi dels temps! / Encara es fa ací la confitura, / sucre cremant i delirant com ciri.
[2] Vaquí en V.O. Puèi qu’es una cançon, lo traductor s’es presa la libertat de desplaçar un accent tonic: Lo capitá’ls ha dit: / D’ahont son aquestas ninas? / Nantres no som de Gabá, / ‘Nem pel mont captant lavida, / També en venem arrop, / Aiguardent y malvasía, / Y també algun cigarret, / Per veure qui fumaría.
[3] Cossiòl (en valencian, cossiol [kosiɔ́l]): capèl de forma troncoconica inversada que portavan los òmes.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari