Opinion
Eissilhas: un toponim plen d’istòria e de chambiaments lingüistics
Eissilhas es un vilatge extraordinari dels Alps, dins las Valadas Occitanas. Se situa dins la Val d’Ors e depend de la província de Turin. Son nom administratiu italian es Exilles [egˈzilles] ‘egzílles’, que ven del francés Exilles [ɛgzij] ‘ègzíy’, que ven el mesme de l’occitan Eissilhas.
Ja sos abitants celtoligurs de l’Edat Antica sabián qu’èra un luòc estrategic important per contrarotlar una rota a travèrs dels Alps. Après los celtoligurs, los romans fortifiquèron lo luòc. A l’Edat Mejana, al sègle 9, i aguèc un barri per se defendre còntra los sarrasins. Los senhors edifiquèron pus tard un chastèl que marcava lo limit entre lo Daufinat e las possessions de Savòia. Se demoliguèc la fortalesa en 1796 mas se tornèc bastir al sègle 19 e encuei demòra ansin.
Lo toponim d’Eissilhas se pronóncia dins lo parlar local [iˈsija] ‘issíya’. Sus lo panèl d’intraa, l’escrivon ‘Isiya’ dins una grafia locala fonetizanta. Dins lo parlar vesin de Chaumont li dison [iˈsiʎa] ‘issílha’. Es possible de restituir la pronóncia vivaroalpenca mai conservatritz e mai generala qu’es [ejˈsiʎas] ‘eyssílhas’. I trobam una concentracion de fenomèns fonetics ben coneguts dins lo nòrd dels Alps occitans.
Coneissèm lo nom latin antic de la localitat qu’èra Excingomagus. Coma s’arribèc a la forma occitana Eissilhas? Lo lingüista catalan Joan Coromines a explicat aquela evolucion.
Ja sos abitants celtoligurs de l’Edat Antica sabián qu’èra un luòc estrategic important per contrarotlar una rota a travèrs dels Alps. Après los celtoligurs, los romans fortifiquèron lo luòc. A l’Edat Mejana, al sègle 9, i aguèc un barri per se defendre còntra los sarrasins. Los senhors edifiquèron pus tard un chastèl que marcava lo limit entre lo Daufinat e las possessions de Savòia. Se demoliguèc la fortalesa en 1796 mas se tornèc bastir al sègle 19 e encuei demòra ansin.
Lo toponim d’Eissilhas se pronóncia dins lo parlar local [iˈsija] ‘issíya’. Sus lo panèl d’intraa, l’escrivon ‘Isiya’ dins una grafia locala fonetizanta. Dins lo parlar vesin de Chaumont li dison [iˈsiʎa] ‘issílha’. Es possible de restituir la pronóncia vivaroalpenca mai conservatritz e mai generala qu’es [ejˈsiʎas] ‘eyssílhas’. I trobam una concentracion de fenomèns fonetics ben coneguts dins lo nòrd dels Alps occitans.
— Lo diftong Ei, sens accent tonic, es passat localament de [ej] ‘ey’ a [i].
— Lo sòn consonantic de lh es passat localament de [ʎ] ‘lh’ a [j] ‘y’.
— La terminason ‑as es passaa localament de [as] a [a].
— Lo sòn consonantic de lh es passat localament de [ʎ] ‘lh’ a [j] ‘y’.
— La terminason ‑as es passaa localament de [as] a [a].
Coneissèm lo nom latin antic de la localitat qu’èra Excingomagus. Coma s’arribèc a la forma occitana Eissilhas? Lo lingüista catalan Joan Coromines a explicat aquela evolucion.
— Del temps dels celtoligurs, lo nom local deviá èsser Ekskíngomagosº ont se devina las racinas celticas king‑ “marchar militarament, encerclar” e magos “champ”. Aquò correspònd ben amb la tradicion de fortificacion militara del luòc.
— Lo latin classic diguèc Excíngomagus amb l’accent tonic sus ‑cin‑.
— Lo latin tardiu comprimiguèc las vocalas situaas après l’accent tonic e ne faguèc Escílgomosº puei Escílgemosº.
— Las formas mai ancianas en occitan medieval devián èsser Eissílhemsº, puei Eissílhensº e enfin Eissilhesº. Las règlas d’evolucion fonetica del latin tardiu e de l’occitan ancian permeton aquelas suposicions.
— Mas la demostracion de Joan Coromines s’arrèsta a l’estadi Eissilhesº. Explica pas coma s’arribèc a la forma actuala Eissilhas. Se pòt suggerir un indici: certans parlars vesins d’Eissilhas e d’una bòna part de las Valadas an una pronóncia identica dins las terminasons ‑as e ‑es, que se neutralizan en [es] o en [e]. Mas es pas lo cas dins lo parlar local d’Eissilhas ont ‑as e ‑es rèstan distints. E donc s’explica pas facilament l’evolucion locala d’Eissilhes vèrs Eissilhas.
— Lo latin classic diguèc Excíngomagus amb l’accent tonic sus ‑cin‑.
— Lo latin tardiu comprimiguèc las vocalas situaas après l’accent tonic e ne faguèc Escílgomosº puei Escílgemosº.
— Las formas mai ancianas en occitan medieval devián èsser Eissílhemsº, puei Eissílhensº e enfin Eissilhesº. Las règlas d’evolucion fonetica del latin tardiu e de l’occitan ancian permeton aquelas suposicions.
— Mas la demostracion de Joan Coromines s’arrèsta a l’estadi Eissilhesº. Explica pas coma s’arribèc a la forma actuala Eissilhas. Se pòt suggerir un indici: certans parlars vesins d’Eissilhas e d’una bòna part de las Valadas an una pronóncia identica dins las terminasons ‑as e ‑es, que se neutralizan en [es] o en [e]. Mas es pas lo cas dins lo parlar local d’Eissilhas ont ‑as e ‑es rèstan distints. E donc s’explica pas facilament l’evolucion locala d’Eissilhes vèrs Eissilhas.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari