Opinion
L’arròp (V)
D’autres fruches possiblas, dins totes los Païses Catalans, pòdon èsser de codonhs, de peras (perassas), de pomas (de carn ferma), de pometas (los codonhs, peras, pomas e pometas èran ja confidas d’aqueste biais dins l’anciana Roma), de melons, d’iranges, de patatas doças, de figas, de figas de barbariá, de prunas, de persègas, de ruscas de pastèca (la part blanca), d’auberginas pichonas, de bledaravas, de noses e d’autres; cal prene totjorn la precaucion d’i metre pas de fruches mòls o madurs perque, e mai se son enduresits amb de calç, es segur que se desfarián. Çò que fa en qualques endreches, pendent l’estiu, es talhonar los fruches (a talhs gròsses) e los daissar secar al solelh, cobèrts amb de sacas per que se’n sarren pas las moscas; d’aquela manièra tanpauc se desfàn pas quand còson.
Se l’arròp (lo liquid, non pas las talhadetas) s’aprèsta amb de figas o d’autras fruches, los cal abocinar e devon bolhir amb d’aiga e de sucre a volontat. E a mièja cuècha o deurem colar per ne tirar las granas e d’autras parts solidas, perque aquel es un produch liquid, a la diferéncia de las confituras e marmeladas; d’unes tanben, per dire de los aver pas de colar, los meton dins un sac e botan lo sac dins lo peiròl. Quora se fa de rasim e es pas gaire doç, i cal metre tanben un pauc de sucre; e, se lo volèm de carróbias, conven de las picar prèviament e de las daissar trempar una jornada. I a de luòcs ont lo perfuman amb de canèla en canon, d’anís o de ruscas d’irange o de citron. En qualques luòcs d’Auvèrnhe e d’Albigés l’aprèstan, de còps, amb de chuc de poma (alavetz, se lo fruch es pas gaire doç, i cal apondre un pauc de sucre), e en Vivarés ne fan de figas mas dins la rèsta d’Occitània lo fan unicament de rasim (lo nom, rasimat, o indica ja). Los fruches confits son aperaquí los meteisses qu’en País Valencian; d’unes tanben i meton de tomatas, de carròtas, d’albricòts, de prunèlas e un irange o un citron (entièrs); en qualque luòc de Provença i confison de figas secas o de fuèlhas de bleda. Dins Lei letras de mon molin Anfós Daudet ditz que ne mangèt pendent una vesita que faguèt a Frederic Mistral:
Dieu! lo polit repàs qu’ai fach aqueu matin; un morsèu de cabrit rostit, de fromatjon de la montanha, de confitura de most, de figas, de rasim muscat, lo tot arrosat d’aqueu bòn Castèunòu dei Papas qu’a una tan bèla color ròsa dins lei gòts![1]
L’escrivan besierenc Jacme Azaís (1778-1856) lo mençona dins la poesia Observaciens; ne transcriurem qualques vèrses:
Lèu dins la contrada
La vinha tracada,
Pertot delaissada
Dempuèi la Cortada
Jusqu’a Montimàs,
N’auriá pas, ailàs!
Produit de grunadas
Per faire un potat
De tuca mesclada
Amb de rasimat!
La vinha tracada,
Pertot delaissada
Dempuèi la Cortada
Jusqu’a Montimàs,
N’auriá pas, ailàs!
Produit de grunadas
Per faire un potat
De tuca mesclada
Amb de rasimat!
E lo trapam tanben dins lo poèma comic Tomieu, publicat en 1864 e signat per Capus, poèta d’Albi (Albigés); lo paire d’una familha nombrosa ditz aital a la siá femna:
Ansín veses, Catín, qu’auriem tròp d’embarràs.
Avètz jamai fenit! l’un caga, l’autre pissa,
E quand un vòl d’auriòls, l’autre vòl de salsissa.
L’un plora, l’autre ritz, l’autre crida: Papà!
Vòli de rasimat amb un gròs tròç de pan.
Avètz jamai fenit! l’un caga, l’autre pissa,
E quand un vòl d’auriòls, l’autre vòl de salsissa.
L’un plora, l’autre ritz, l’autre crida: Papà!
Vòli de rasimat amb un gròs tròç de pan.
Un autre siròp es l’idromèl, fòrça semblable, que s’aprestava tanben dins lo mond antic. Plini l’Ancian (sègle Ir) ditz dins la Naturalis Historia que “totas las peras cuèchas amb de mèl son bonas per l’estomac” e, suls codonhs, demest d’autras causas, escriviá: “En çò que tanh als que se confison dins de mèl, n’i a d’unes que los donan coma aliment, picats amb una decoccion de petals de ròsa per las afeccions de l’estomac.” Li disián “mella” e Lucius Iunius Columella (sègle Ir) nos daissèt la recèpta dins lo tractat De re rustica, après aver parlat de la fabricacion dels bornhons:
D’autre caire, puèi que conven a la meteissa sason de metre en consèrva l’aigamèl, coma tanben l’idromèl per tal de los daissar vielhir, caldrà remembrar qu’après aver trach la segonda mèl dels bornhons, talharem la cera en pichons bocins que farem macerar dins d’aiga de font o de pluèja. Quichada e filtrada, versarem sul pic l’aiga dins un recipient de plomb e la farem bolhir, e escamparem tot lo brutitge amb l’escuma. Quora l’ebullicion li aurà donada la consisténcia de l’arròp, la daissarem refregir e la metrem dins de gèrlas plan empegadas.
Cal dire que lo plomb causa lo saturnisme, mas d’aquel temps o sabián pas e èran d’usatge corrent los pairòls e d’autras ustensilhas de cosina fachas amb aquel material.
[1] Aquesta revirada de Daudet es de Maria Mauron. Lo tèxte complet de Lei letras de mon molin l'avètz aicí, mercé a Cieldoc.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari