L’i a doas setmanas, Domergue Sumien responguet ad un article meu dins lo quau ieu purava la mòrt dau país lemosin, que Jornalet aviá ben vougut far paréisser (ne’n siatz remerciats), l’endeman de sa publicacion. Aimariá dire que sei pas en desacòrd emb tot çò que ditz Domergue Sumien, sabe plan ben que se pòt parlar de conflict linguistic (que tòca representacions, actituds e comportaments) e que se’n es fach una analisi fina dins la sociolinguistica occitanocatalana mai qu’ensenhe quela teoria a de las estudiantas e daus estudiants de MASTER linguistic a Peitieus (veire mon article Stratégies de revitalisation de l’occitan et du poitevin-saintongeais: modèles théoriques, résultats, oppositions). Qu’es çò qu’aimariá desvelopar ‘quí en menar quauquas nuanças.
 
Per avant, vòle dire que mon article Deploracion e celebracion de la mòrt dau Lemosin se voliá mas un biais de rencurar lo sòrt dau Lemosin e de sa linga, que son pauc que pro mòrts auei. Qu’es una simpla constatacion tau coma zo fai Jan dau Melhau, lo grand autor lemosin, per exemple. L’i a mas legir Glòria de la mòrt (veire M. Petit, J. M. Siméonin, Jan dau Melhau, Glòria de la mòrt ) per se’n avisar. Me diretz, qu’es bassetz pessimista… mai benleu! Mas qu’es entau, la linga es pus transmesa dempuei de las decennias aura e lo país se muert d’aculturacion. Empaicha pas los Lemosins de far tot çò que pòden per sauvar çò que sòbra dau país (mercés a l’IEO dau Lemosin que fai un trabalh remarcable) en tut saubre que sirá mas per la memòria (çò que zo rencure tanben). Afen, vau queraque pas contunhar a purar lo Lemosin puei que zo faguei l’i a doas setmana de temps.
 
La diglossia, l’escòla occitanocatalana l’analisa coma un conflict de lingas (veire F. Gardy e R. Lafont, la diglossia coma conflict). A l’origina, Ferguson aviá definit la diglossia coma un contacte inegalitari de varietats d’una mesma linga (per exemple arabe literari/arabe dialectau; enguera que per l’arabe maugrabin, se podriá discutar que siá la mesma linga que l’arabe literari) emb una varianta nauta qu’acapara los usatges prestigiós e formaus e una varianta bassa relegada a las situacions de comunicacion informalas (veire sus lo site de l’universitat de Montpelhier). Ferguson definissiá quela situacion coma bassetz establa.
 
Puei L. Aracil, R. Ninyoles e R. Lafont, notadament, renuveleren la definicion de la diglossia en l’aplicar a tot contacte de lingas inegalitari emb una linga en posicion nauta e l’autra en posicion bassa emb un rapòrt de fòrça, una lucha de poder segon una lectura marxista, entre elas que mena a la disparicion de la linga subordonada. Me fie que me sembla finalament bassetz juste. Las representacions son estadas plan ben analizadas e las actituds e los comportaments tanben. Ne’n sei plan conscient. Per revirar la diglossia, Lafont perpausa de las estrategias de descontruccion de las representacions (veire la figura d’illustracion). J. Fishman, autanben, a perpausat una estrategia per revitalizar las lingas subordonadas.
 

 
Balharai un exemple personau. Un jorn que balhava una conferéncia e que parlava de las representacions esterotipadas negativament dau mot “patois”, quauqu’un me repliquet que los patejants eran fiers de parlar “patois”. Òc-ben, l’i a daus esterotipes positius tanben mas esconden los esterotipes negatius que los locutors ne’n son pas conscients. L’i contei donc una anecdòta d’una amija lemosina qu’era dins lo trin per París emb sa cosina, bona locutritz de lemosin, e que comencet de li parlar lemosin. Sa cosina, pertant fiera de son patois quante es maison, li disset de se ‘chabar, de se tàiser, que lo monde dins lo trin las ‘navan auvir. Vesetz, entre estachament prund a la linga e vergonha qué…
 
Pertant, ieu fau pas la chaça au mot “patois” e sei pas un afogat dau concepte de vergonha. Lo monde son plan estachats a lor linga maugrat que l’àian pas transmesa mas ne’n sabem ben las rasons socialas e los podem pas totjorn blasmar per quò e los tractar d’alienats linguistics. Sacralizan, idealizan e fetichizan lo “patois”, òc-ben, mas los vuelher convéncer que lor representacion es biaisada demòra una entrepresa vana, eissaei de zo far mai d’un còp quante era mai jòune, a jamai marchat. Pieg, mena daus còps a de las reaccions oposadas coma la de Fernand Mourguet (veire Vive le patois limousin, F. Mourguet) o de Gabriel Lasternas (veire G. Lasternas, Lou potois dao Perigord-Limoudji) mai recentament en Lemosin e Peirigòrd. Adonc, qu’es sus lo plan sociau pusleu que sus lo plan individuau que fau agir, coma R. Lafont e J. Fishman zo an teorizat. Aura, aime mielhs laissar en patz la gent emb quilhs conceptes e me fai ren d’utilizar lo mot “patois” emb ilhs çò qu’es un pauc l’apròchi dau project Creissent menat per lo CNRS, emb coma director Nicolas Quint, occitanofòne e autor de l’Assimil d’occitan, qu’esita pas de far mencion dau mot “patois” emb los locutors e mai dins quauquas publicacions.
 
Lo problema es que som dins un periòde que podriam dire pòstdiglossic per cò que ‘visa l’occitan. L’UNESCO classa los idiòmas d’òc coma seriosament en dangier o en situacion critica. Dins lo classament de Fishman, l’occitan siriá classat coma moribond o murent. Si reprenem las etapas de Fishman per revitalizar una linga, de 1 a 8 (segon lo degrat de vitalitat, 1 èssent quante la linga es quitament pus parlada e 8 quante es en melhora santat), per l’occitan, faudriá segre l’etapa 2 e faudriá insistar mai sus l’orau que sus l’escrich. Los locutors prumiers que demòran en òc son atjats de mai de 70 ans, la linga es pus mai la linga prumiera de degun, e son analfabetes e illetrats dins lor linga e pasmens, los Occitanistas insisten suvent sus l’escrich.
 
Dotar la linga, la normativizar, es una entrepresa necessària mas marcha nonmàs en visda d’una revitalizacion si n’am los mejans per iniciar los locutors a la lectura e que los pretzfachs son larjament difusats çò qu’es pas estat lo cas. Crese que los Occitanistas se son trompats fai 50 o 60 ans en eissaiar a tota fòrça d’implementar la grafia classica dins la societat sens los mejans per la vulgarizar (parle pas de la Provença ente l’i a lo doble sistema mas ente la francizacion fuguet plan mai daboriva que non pas en Lemosin). Una revisda felibrenca coma Lou Galetou en Lemosin marchava plan ben de las annadas 30 a 60, auriam pogut contunhar emb un sistema grafic doble e articulat dau temps que l’i aviá pro de locutors prumiers, alfabetizats solament en francés, mas ‘las, l’am pas fach, e aura, mesma lo sistema felibrenc es tròp complicat per los darriers locutors (qu’an una linga plan francizada) que demòran qu’aiman mielhs las grafias patejantas coma las de F. Mourguet e G. Lasternas que coneissen un certan succès dins lors ventas.
 
Enfin, queu biais de veire la diglossia coma necessàriament un conflict de lingas pòt tanben èsser criticat. Ai daus collegas universitaris que vesen pas totjorn la diglossia coma un conflict, daus uns parlan de diglossia urosa, coma au Luxemborg. En mai, l’estrategia de normalizacion de la linga emb la creacion d’un estandard pòt menar a un autre tipe de diglossia que rejunh lo concept iniciau de Ferguson (veire Le Pipec, Diglossie et conflit linguistique, contribution à un vieux débat) en minorizar las variantas dialectalas de la linga coma qu’es estat lo cas per lo catalan qu’a perdut sa varietat dialectala o dau mins, ne’n sòbra pus grand chausa, o per lo breton. Crese que lo monde demòran plan estachats a lor varietat e me sembla plan legitime. Ieu vese donc pas en qué lo lengadocian estandard podriá sauvar lo lemosin.
 
Afen, lo lemosin es mòrt o quitament, sabe pas si se sauvará un lengadocian estandard mas ieu, m’interessa pas beucòp (pas la pena de m’insurtar). Quò pòt explicar perqué dau monde (en Gasconha, en Provença, en Auvernha) aiman mielhs far secession en aparar lo concepte de lingas d’òc au plurau perque vòlen sauvar lor varianta qu’elaboran coma linga (e perqué pas) pusleu qu’un occitan asbtrach de pertot e d’en degun luec, qu’es en fach a basa de sud-lengadocian de sintesi e daus còps plan eslunhat d’idiòmas coma lo lemosin, l’auvernhat, lo gascon pirenenc, l’alpin… Tant qu’au pluricentrisme, ieu l’i siriá favorable mas que l’i àia pas de centre.
 
‘Chabarai emb Melhau e la chançon Som ben mòrts tirada de Lo Diable es jos la pòrta.
 
Escotatz:

 
Pestelen lo dalh de la mòrt, pin, pin, pin...
E fialen lo dalh de la mòrt, balirta balarta...
E ben segur, de rason, la mòrt es ‘qui...
Pas tant òrra, mas la mòrt tot parier.
 
E tota faiçon, degun la tòrna pas coneisser.
Los que la sabian tornar coneisser son mòrts,
Los que li sabian parlar son mòrts,
Los que la sabian avesar son mòrts.
E la mòrt pas tant òrra mas la mòrt: Vaque...
L’i faram pas velhada que degun sap pus la velhada,
 
L’i faram pas riseta que degun sap pus la riseia,
L’i faram pas memòria que degun sap pus la memòria,
L’i beuram pas un quite veire de vin,
un quite cafet, ‘na quita tisana.
L’i coparam pas lo prumier eschalon,
lo que compta, lo que còsta...
 
Anes, bonser v’autres, som ben mòrts.
 
Totparier, dins una autra chançon, Melhau ‘chaba entau:
 
Lemosin diable, se ritz lo diable, te ten dins sa man.
Lemosin balha, pren çò que balha, ne’n faram deman.