Lo bigarroelh e lo fisson per Annia Grand
 
Veniá mas virar mos nòus ans quante ‘ribí dins queu borg de Nauta-Viena.
 
De Sarlat, aviá gardat son accent chantador e trainava sus la fin daus mots.
 
Puei qu’aviá conegut ren mai que quela vila, ieu cresiá que queu parlar era de pertot. Aviá segur remarcat quauquas pitas diferenças linguisticas entre la gent de ma nuvela terra d’acuelh a venir e me, mas los compreniá e qu’era ben entau. Pas per ilhs que comenceten de se’n mocar e me fagueten dabora aimar mielhs lo silenci.
 
Mos grands-parents dau costat de ma mair, que veniàn daus alentorns de Limòtges, m’aviàn aprengut quauques mots de çò que nos ‘pelavam a l’epòca “patois”; subretot mon grand-pair, que preniá un coquin de plaser a me far apréner de còr de las pitas chançons quauque pauc pebradas que ieu ne’n compreniá gran lo sens mas que, dins ma gòrja de dròlla, semblavan se virar plan saborosament quante las enrotava davant una assemblada de grandas personas que s’espofidavan e ne’n damandavan mai. Queu biais de pitit monin sabent me fasiá pas meschant plaser.
 
Sens iò sapcher, ieu coneissiá l’occitan e ne’n aimava los sons, la precision, la sabor, linga que per me s’acordava emb la jòia de viure. E l’i vesiá ‘quí una arma de mai per replicar a las mocarias que fasiá venir mon accent.
 
Puei venguet lo jorn tan crengut de ‘nar dins quela nuvela escòla, que desjà, ieu redobtava sens iò compréner coma chaitiva.
 
Qué que ne’n siá, l’i me dueguí ‘bituar. Las prumieras setmanas passeten emb lors modelons de chucadas mas maitot de jòias. Ma regenta m’aimava ben, ieu era doada en francés. Plan mai tard, aprenguí que m’aviá classada dins lo grope de cinc elevas qu’aviàn marcat sa carriera. Qu’es çò que me vauguet quauqua “proteccion” de sa part que me faguet enquera mai culpabilizar per lo manca de coratge que mostrava davant plusiors evenaments qu’endureten quauques de mos camaradas. Manca de coratge que ieu reliava a ma granda jòunessa, mas que totjorn auei, quante l’i tòrne pensar, me fai montar las lagremas aus uelhs e fai frotjar mon amarum.
 
Dins ma classa, quatre elevas mai grands que me eran filhs de païsans. Suvent ilhs mancavan l’escòla. Venguts de familhas nombrosas, ilhs deviàn aidar lors parents aus trabalhs de la bòrda. Absents pendent daus temps decisius per ilhs coma quand semnavan a la prima, fasiàn los fens o las recòltas de l’arriera-sason, ilhs tornavan a l’escòla, la mina burela, emb lo rison sus las bochas, las mans rugosas e pijassadas que ‘catavan dins las pòchas de lors malinas. Aviá blagassat coma ilhs dins queu “patois” qu’era lo mesme que lo meu, subretot pendent la recreacion, sens se far veire.
 
— Cho! me disiàn, pas tan fòrt, n’am pas lo drech!
 
Ieu compreniá pas perqué. E pensava que si queu parlar podiá èsser un dangier, mon grand-pair me l’auriá segurament pas aprengut.
 
Los aimava ben. Sentiàn bon a terra e a fen. Eran gentes!
 
Un jorn, l’un d’entre ilhs, Micheu, que las abséncias començavan de pudir a la regenta, fuguet victima de la mai umilianta de las punicions. Mai si ‘la coneissiá plan ben las miserablas condicions de vita daus parents de mon pitit camarada, emb tot çò que quò vòu dire d’impossibilitats, damandet que tòrne l’endeman emb un pitit mot d’excusas.
 
L’endeman-quí, qu’era un dimecres. Micheu tiret de son sac, en tremolant, un bocin de queu papier de palha plen de graissa qu’empluïavan autres còps los bochiers.
 
‒ “Michel, pas a l’école, a coupé le “bigarrouéi”“
 
En legissent quela frasa, ma regenta venguet pieg qu’un asne roge, se metet d’unlar tant e tant que creguí que ‘nava s’estranglar.
 
— “Bigarroelh! bigarroelh!” s’esbadaurelet.
 
Son òme, director de l’escòla qu’ensenhava dins la classa d’a costat, sautet dins la nòstra dins un bruch de chadieras desviradas.
 
— “Bigarroelh, credet-eu a son torn, te vau apréner, me, a parlar coma fau, traina-bissac, vau-ren!
 
E tombet sur l’eschina dau Micheu una remolinada de jautons e d’insultas segut d’una virada generala de totas las classas, per ben far conéisser lo desgostant que veniá la riséia e la vonta de tota l’escòla.
 
— “Mas, ai ren fach, repreniá Micheu, entre dos sanguts, ai nonmas aidat mos parents a copar lo bigarroelh”.
 
Eu ne compreniá pas. Qu’aviá donc de tan vontós queu mot?
 
Ni mai me, ieu compreniá pas, ieu purava, coma se. Quò fuguet mon solet biais de partatjar sa pena.
 
Las lagremas d’enfant riulan aisadament, sabronden las jautas mas laissan lors rejas sus la peu daus umiles.
 
Aviá tan mau per se.
 
Tota la classa era empaurida.
 
Ai ren ausat dire. Auriá vougut préner sa defensa mas ne’n fuguí incapabla e ne’n aguí vonta per ilhs.
 
De queu jorn venguet mon aversion per l’injustícia, que la vita se charget de me’n far descubrir tot plen d’autres costats.
 
Puei ‘ribet lo jorn de la composicion de sciéncias naturalas que lo subject ne’n era la ‘belha. Deviam dessenhar las diferentas partidas dau còrs de l’insecte e las nommar.
 
Micheu, en bon pitit occitan, escrisset lo fisson per lo “dard”…
 
Un còp de mai, nos dueguerem tornar viure la mesma discriminacion, la mesma violéncia, la mesma vonta.
 
Pus jamai eschamnhetem quauques mots de patois a la recreacion.
 
Ai ‘chabat per me convéncer que qu’era mau, benleu mai, ‘natz sapcher, la linga dau diable o dau leberon…
 
Ne’n ai jamai parlat chas nos.
 
A l’epòca, disiam ren aus parents e subretot, nos ne’n planhiam pas.
 
Ai jamai tornat veire Micheu e sabe pas çò que mos pitits camaradas an gardat d’aquilhs moments d’escòla.
 
Çò que sabe, qu’es que ma linga a tornat espelir de las prigondors de la vonta. A mas frotjat en s’esbelant dins sa desesperança.
 
Auei, lo mestier que fau me fai rescontrar de las personas de totas las nacionalitats e qu’es dins la gòrja d’un jòune Chinés que se vestís de tota sa sabor e sa finesa.