Opinion
L’arròp (X)
E coma o escriguèt Agustí Altisent dins Notes sobre postres, vins i fruita, al segle xv (publicat en 1970 dins lo bulletin de la Societat Castellonenca de Cultura) dins l’estiu de 1460 Joan IId d’Aragon mandèt una letra a l’abat de Poblet per li demandar de vin blanc, que l’aviá tastat en un sojorn anterior:
Lo baron de Maldà ne beviá totjorn per Nadal e li agradava fòrça d’i chauchar de nèulas. Lo mençona mai d’un còp al cors del Calaix de sastre; aquela citacion es del 25 de decembre del 1799:
Segon çò que ditz Joan Amades dins lo Costumari català, i aviá l’abitud de l’entamenar per Totsants:
Amades se referís sens dobte al vin blanc, e mai i escriga ‘vi blanc’, siá perque a Barcelona s’apèla aital, siá perque o a rectificat en pensant que se deviá tractar d’un dialectalisme.
Malgrat que se’n consume tota l’annada, lo vin blanc es fòrça tipic de Nadal, costuma que se’n fan resson qualques nadalets, coma aquel que reviram seguidament:
Lo trobam tanben dins El petit vailet; ne revirarem un quatrin:
Pastorets d’esta muntanya n’es una autra, collectada en Naut Urgèl en 1925 e publicada dins l’Obradel cançoner popular de Catalunya:
Apareis tanben dins una poesia ont lo Carnaval donava fòrça conselhs e que foguèt publicada per L’Esquella de la Torratxa dins lo numèro del 7 de febrièr de 1880; lo títol èra Judici del any e fasiá aital:
Mas es tipic de Nadal, coma o podèm veire dins una poesia de Josep M. Codolosa publicada qualques ans après dins lo meteis setmanièr, dins lo numèro del 24 de decembre de 1887; portava per títol Un poeta tronat en la diada de Nadal e nosautres ne revirarem la partida finala:
Lo rei.
Venerable abat, religiós e aimat nòstre: los fruches que nos avètz enviats avèm recebuts, los quals vos certificam que son arribats plan bons e o vos mercejam tant coma se pòt dire, en vos pregant, segon çò que ja vos avèm escrich, que tant que n’i aurà nos n’envietz totas las setmanas, e aital meteis un pauc de bescuèch e de vòstre vin blanc, en vos certificant que de res al present nos poiriatz tant servir e vos mercejarem fòrça. De Fraga, a V jorns de setembre de l’an Mila quatre cent seissanta.
Rex Joannes.
Rex Joannes.
Lo baron de Maldà ne beviá totjorn per Nadal e li agradava fòrça d’i chauchar de nèulas. Lo mençona mai d’un còp al cors del Calaix de sastre; aquela citacion es del 25 de decembre del 1799:
Mas, amb tot, abondavan las gents a las muralhas e Rambla[1], matin e ser, per digerir los gals e polas d’Índia, en solent far, per pauc que pòsca, un bocin d’extraordinari a taula, a la bucolica, en tot chauchant, fòrça d’eles, de nèulas amb de vin blanc, de malvasia o de vin de Malaga, pels dessèrts, e en i manjant qualques torrons d’avelana e de mèl, o dels fins, de sucre, en aquesta e seguentas fèstas de Nadal.
Segon çò que ditz Joan Amades dins lo Costumari català, i aviá l’abitud de l’entamenar per Totsants:
Pels parçans vinhatièrs èra de rigor que per la Castanhada[2] s’entamenèsse lo “vi blanc”. Lo servissiá lo cap de l’ostal o lo mai vièlh, se i aviá una persona mai atjada. Un còp tastat e saborat, ne donava opinion. Seguidament, el meteis l’escudelava a la rèsta dels presents, que lo solián beure per òrdre de categoria, e cadun i disiá la siá en çò que tanh a la qualitat e a la sabor.
Amades se referís sens dobte al vin blanc, e mai i escriga ‘vi blanc’, siá perque a Barcelona s’apèla aital, siá perque o a rectificat en pensant que se deviá tractar d’un dialectalisme.
Malgrat que se’n consume tota l’annada, lo vin blanc es fòrça tipic de Nadal, costuma que se’n fan resson qualques nadalets, coma aquel que reviram seguidament:
E aduirem de vin blanc una bòta
per chauchar còcas, nosautres, pastors,
e per las fèstas de granda alegria,
Jèsus e Maria, prenètz nòstres còrs[3].
per chauchar còcas, nosautres, pastors,
e per las fèstas de granda alegria,
Jèsus e Maria, prenètz nòstres còrs[3].
Lo trobam tanben dins El petit vailet; ne revirarem un quatrin:
Pastorets d’esta muntanya n’es una autra, collectada en Naut Urgèl en 1925 e publicada dins l’Obradel cançoner popular de Catalunya:
Ai dolcas fèstas
que son aquestas,
las de Nadal,
las de Nadal.
Las gents se’n rison
quand los filhs dison
“nèulas, nèulas,
torrons e vin blanc”,
per çò qu’a enfantat Maria
un drolleton Manuèl.[5]
que son aquestas,
las de Nadal,
las de Nadal.
Las gents se’n rison
quand los filhs dison
“nèulas, nèulas,
torrons e vin blanc”,
per çò qu’a enfantat Maria
un drolleton Manuèl.[5]
Apareis tanben dins una poesia ont lo Carnaval donava fòrça conselhs e que foguèt publicada per L’Esquella de la Torratxa dins lo numèro del 7 de febrièr de 1880; lo títol èra Judici del any e fasiá aital:
Jupitèr, ongan comanda
e ditz que o farà pas mal;
puèi qu’ai de morir aviat;
mas al pòble li conselhi
per an de marrida sang,
qu’ensage de beure fòrça,
fòrça gotas de vin blanc,
Tua lo vin totas penas;
se que non, o vau provar:
Qu’òm se trapa sens emplec
e lo loguièr sens pagar;
s’enchichorla; e ven lo mèstre,
e lo trapa enchichorlat
e, per paur qu’aquel li tuste,
fugís lèu-lèu sens cobrar...
E donc, servisson los glops?
Vengan los glops de vin blanc!
Que las causas son plan caras?
Que ja res se pòt pas crompar?
Qu’es l’usina en reculada?
Que tot marcha mal, plan mal?
Òm s’avisa e se calcina,
es aisit de se desvariar;
mas se beu fòrça mistèla
e arriba al ponch d’amondaut,
ditz: ai, que van plan las causas!...
Tot o vei multiplicat...
Çai los glops, vengan de glops,
vengan de glops de vin blanc!
Donc, lo vin tua las penas
e en sabent qu’aquò es pro grand,
l’invencibla filoxèra,
lo poder li vòl panar...
per aquò vengan los glops,
vengan los glops de vin blanc![6]
e ditz que o farà pas mal;
puèi qu’ai de morir aviat;
mas al pòble li conselhi
per an de marrida sang,
qu’ensage de beure fòrça,
fòrça gotas de vin blanc,
Tua lo vin totas penas;
se que non, o vau provar:
Qu’òm se trapa sens emplec
e lo loguièr sens pagar;
s’enchichorla; e ven lo mèstre,
e lo trapa enchichorlat
e, per paur qu’aquel li tuste,
fugís lèu-lèu sens cobrar...
E donc, servisson los glops?
Vengan los glops de vin blanc!
Que las causas son plan caras?
Que ja res se pòt pas crompar?
Qu’es l’usina en reculada?
Que tot marcha mal, plan mal?
Òm s’avisa e se calcina,
es aisit de se desvariar;
mas se beu fòrça mistèla
e arriba al ponch d’amondaut,
ditz: ai, que van plan las causas!...
Tot o vei multiplicat...
Çai los glops, vengan de glops,
vengan de glops de vin blanc!
Donc, lo vin tua las penas
e en sabent qu’aquò es pro grand,
l’invencibla filoxèra,
lo poder li vòl panar...
per aquò vengan los glops,
vengan los glops de vin blanc![6]
Mas es tipic de Nadal, coma o podèm veire dins una poesia de Josep M. Codolosa publicada qualques ans après dins lo meteis setmanièr, dins lo numèro del 24 de decembre de 1887; portava per títol Un poeta tronat en la diada de Nadal e nosautres ne revirarem la partida finala:
Ane, siatz pas escasses,
datz-li gal, torrons, vin blanc,
que de pagar siá franc
puèi que li passatz pels nases;
portatz-li de pan a cabasses,
que s’afarte de vertat,
qu’en avent lo ventre uflat
pòt plan far de poesias!
N’auretz plan per plan de dias
poèta de... carrierat![7]
datz-li gal, torrons, vin blanc,
que de pagar siá franc
puèi que li passatz pels nases;
portatz-li de pan a cabasses,
que s’afarte de vertat,
qu’en avent lo ventre uflat
pòt plan far de poesias!
N’auretz plan per plan de dias
poèta de... carrierat![7]
[1] La Rambla de Barcelona: https://oc.wikipedia.org/wiki/La_Rambla_de_Barcelona
[2] La Castanhada: https://oc.wikipedia.org/wiki/Castanhada
[3] En V.O: També durem de vi blanc una bota / per sucar coques, nosaltres, pastors, / i aquestes festes de gran alegria, / Jesús i Maria, preneu nostres cors.
[4] He portat la carmanyola / tota plena de vin blanc, /i una llarga llangonissa / per Jesús el bell infant.
[5] Ai dulces festes / qual són aquestes, / les de Nadal, / les de Nadal. / La gent se’n riuen
/ “neules, neules, / torrons i vin blanc”, / dient que ha parit Maria / un infant xic Manuel
/ “neules, neules, / torrons i vin blanc”, / dient que ha parit Maria / un infant xic Manuel
[6] Lo vaquí en V.O, en grafia prefabriana: Júpiter, aquest any mana, / y diu que no’u fará mal; / á mi bèn poch se m’importa / puig tinch de morí aviat; / pero al poble l’hi aconsello / per si es any de mala sanch, / que procuri beure forsa, / forsa tragos de vi blanch, / Mata’l vi totas las penas; / ó sinó, ’u vaig á probar: / Que un se troba sense feynas / y’l llogué no pot pagar; / s’emborratxa; y quan ve l’amo, / es clá’l troba emborratxat / y, per por que no l’hi pegui, / corra, fuig sense cobrar... / Que tal ¿fan efecte’ls tragos? / ¡Vingan tragos de vi blanch! / Que las cosas están caras? / que l’industria está parada? / que tot marxa mal, molt mal? / y es fácil de trastocar’s; / més si béu forsa mistela / y arriba hasta’l punt de dalt, / diu: ¡ay, que van bè las cosas!... / tot ho veu multiplicat... / ¡Vingan tragos, vingan tragos, / vingan tragos de vi blanch! / En fi; ’l vi mata las penas / y al saber que’s cosa gran, / l’invencible filoxera, / lo poder l’hi vol robar... / pero per xó vingan tragos, / ¡vingan tragos de vi blanch!
[7] Apa, no sigueu escassos, / deuli gall, turrons, vi blanch, / y cediuli tot de franch / ja que li fregau pels nassos; / porteuli lo pa á cabassos, / que s’atipi de debó, / qu’en tenint lo ventre á tó / si’n fará de poesías! / Vaja tindréu per molts días / poeta de... carreró!
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari