Un problèma preocupant: lo purisme assumit
 
Dins leis activitats de codificacion, la question dau purisme es sovent mau compresa. I cau distinguir dos fenomèns ben diferents: d’un caire, lo purisme absurde e assumit e, d’autre caire, la restauracion necessària qu’es diferenta dau purisme.
 
Vaicí lo primier fenomèn. En codificacion, i a de lengas qu’assumisson sens vergonha un purisme imbecil e extremista. Lei cas mai coneguts son aquelei dau francés e de l’islandés.
 
La nòrma dau francés estandard, dempuei Malherbe e Vaugelas, dempuei lo sègle 17, tortura lei francofòns en impausant un purisme arbitrari que va còntra l’usatge espontanèu; e mai leis usatgiers dau francés i comprenon ren. Un deis exemples mai extraordinaris es quand, dins leis ans 1990, l’Acadèmia Francesa aguèt la pretension ridicula d’interdire la bèla expression familiara ça craint(“aquò marca mau”). Dins lo cas de ça craint, remarcarem que lo purisme francés ataca non solament de formas d’origina estrangiera, mai tanben de formas prefondament francesas dei registres informaus (deis estils “familiars” e “populars”). Un autre exemple escandalós dau purisme francés es aquela pretension fanatica que voudriá enebir lo nom de montanha le Lubéron [lə lybeʁɔ̃] e d’impausar a totei le Luberon [lə lyb(ə)ʁɔ̃], mentre que lei doas formas s’admeton sens problèma dins lo diccionari francés Larousse, bòrd que venon totei doas de l’occitan provençau Leberon [lebeˈruⁿ]. En aqueste darrier cas, es una traça tipica de la fonetica occitana que lo purisme francés ataca. En francés, i a de mitans sociaus e de jornaus, en particular le Figaro, que contunhan de difusar opinhastrament aquelei règlas de purisme arbitrari. Son pas autra causa que de mejans de seleccion per filtrar lei gents dins un elèit sociau.
 
L’islandés, la lenga germanica d’Islàndia, se fa remarcar per son refús frequent dei mots de tipe internacionau. Quand totei lei lengas germanicas accèptan un mot d’origina grèga dau tipe biologia (en anglés biology, en alemand Biologie, en neerlandés biologie, en norvegian, danés e suedés biologi), l’islandés, eu, s’impausa la forma estonanta líffræði que se basa unicament sus de racinas localas.
 
Aquela mena de purisme, que se faga a la francesa o a l’islandesa, a pas ges de rason d’existir. D’efiech, lei lengas ben solidas e ben establidas, coma ne son lo francés e l’islandés, subisson ges de dominicacion d’una lenga estrangiera e mantenon seis estructuras intactas. L’introduccion de formas novèlas (internacionalas o familiaras), dins aquelei lengas solidas, es pas una menaça. Leis estructuras fondamentalas d’aquelei lengas receptritz demòran indestructiblas.
 
 
Una activitat necessària: la restauracion dei lengas minorizadas (distinta dau purisme)
 
Ara: parlem dau segond fenomèn qu’es ben diferent. En codificacion, i a de lengas minorizadas e fragilas qu’an de besonh de restaurar certanei formas autenticas perque, senon, aquelei formas riscan de desparéisser sota la pression excessiva d’una lenga dominanta. Quand aqueu principi es ben comprés, se tracta non pas d’un purisme (qu’es illegitim), mai d’una restauracion (qu’es necessària).
 
Es lo cas en occitan quand se conselha esquèrre o senèstre o senèc o mance puslèu que lo francisme gauche*. E tanben quand se recomanda desvolopament puslèu que l’italianisme esvilup*. E parierament quand se preconiza entrepan puslèu que l’espanholisme bocadilho*.
 
Es de bòn provar que la restauracion de l’occitan, en règla generala, es pas de purisme. Efectivament, la nòrma classica de l’occitan a jamai pretendut, enluòc, que caudriá “purificar” la lenga còntra tota mena d’influéncia exteriora. Avèm ben vist çai sus que i a certanei manlèus au francés (chantilhí), a l’italian (reüssir) o a l’espanhòu (guerrilha) que son totalament benvenguts en occitan, ja qu’ofrisson a l’occitan de ressorsas expressivas addicionalas e de precisions interessantas que mancavan aperabans.
 
En mai d’aquò, lei manlèus legitims au francés, a l’italian e a l’espanhòu son acceptats en occitan normatiu, atanben, quand son fòrça ancians e quand venon d’un temps ont l’occitan èra pas encara subordenat: es lo cas de quauquei francismes qu’intrèron en occitan medievau coma jaune o palais.