Opinion
Lo purisme: una question sensibla (III)
Incidents de percors
De segur, i a quauqueis incidents de percors. De còps, se pòt far de purisme involontari a causa d’una analisi incompleta o a causa d’informacions insufisentas. Aquò pòt arribar dins totei lei lengas, e mai dins de lengas pron ben codificadas coma lo catalan que seguisson de principis senats. E donc, tanben, evidentament, aquò arriba de còps en occitan.
Vesèm de còps d’occitanistas de bòna volontat que percebon de francismes perilhós quand, en realitat, ne son pas. De mots coma lapin o viste son autenticament occitans, una lectura menimosa de Wartburg demòstra pas que venon dau francés e, donc, i a ges de rason de lei refusar. De segur, lapin se pòt dire tanben conilh o coniu, viste se pòt dire tanben lèu, mai ne cau pas far una obligacion.
(Per còntra, au costat de viste e de lèu, que son lei formas recomandablas, siam segurs que vite* es un francisme non necessari.)
Lo fondador de la nòrma classica de l’occitan, Loís Alibèrt, diguèt clarament que la restauracion de l’occitan èra compatibla amb l’acceptacion de quauquei francismes enriquissents o ancians. Alibèrt s’enganèt pontualament —pron rarament— en taxant de francismes de formas que n’èran pas. Per exemple, contràriament a çò qu’Alibèrt cresiá, quatre vints o qüate vints es pas un francisme, es una bòna forma de l’occitan medievau e modèrne que se pòt acceptar coma sinonim d’ochanta o oitanta.
Tanben, Alibèrt desvolopèt dins l’introduccion de sa gramatica una teoria curiosa e contestabla segon la quala lo lengadocian seriá mens francizat que leis autrei dialèctes. Mai es lo meteis Alibèrt que se corregiguèt, car diguèt ulteriorament, dins la meteissa gramatica e dins son diccionari, que lo lengadocian se deviá restaurar en integrant de mots venent deis autrei dialèctes occitans. Ansin es Alibèrt qu’introduguèt en lengadocian lo lemosinisme chadierau/cadieral per evitar lo francisme fautuèlh*.
Actituds rasonablas
I a d’actituds rasonablas que totei leis usatgiers lei deurián conéisser e que seriá una bòna causa de leis ensenhar dins lei cors d’occitan per adultes.
Ansin, en cultivant la bòna fe, en escotant umilament lei locutors primaris, en fasent una lectura exigenta d’Alibèrt e de sei seguidors, en cercant una analisi rigorosa dei formas, se pòt arribar a un occitan qualitós, equilibrat e senat. Òc a la restauracion. Non au purisme.
De segur, i a quauqueis incidents de percors. De còps, se pòt far de purisme involontari a causa d’una analisi incompleta o a causa d’informacions insufisentas. Aquò pòt arribar dins totei lei lengas, e mai dins de lengas pron ben codificadas coma lo catalan que seguisson de principis senats. E donc, tanben, evidentament, aquò arriba de còps en occitan.
Vesèm de còps d’occitanistas de bòna volontat que percebon de francismes perilhós quand, en realitat, ne son pas. De mots coma lapin o viste son autenticament occitans, una lectura menimosa de Wartburg demòstra pas que venon dau francés e, donc, i a ges de rason de lei refusar. De segur, lapin se pòt dire tanben conilh o coniu, viste se pòt dire tanben lèu, mai ne cau pas far una obligacion.
(Per còntra, au costat de viste e de lèu, que son lei formas recomandablas, siam segurs que vite* es un francisme non necessari.)
Lo fondador de la nòrma classica de l’occitan, Loís Alibèrt, diguèt clarament que la restauracion de l’occitan èra compatibla amb l’acceptacion de quauquei francismes enriquissents o ancians. Alibèrt s’enganèt pontualament —pron rarament— en taxant de francismes de formas que n’èran pas. Per exemple, contràriament a çò qu’Alibèrt cresiá, quatre vints o qüate vints es pas un francisme, es una bòna forma de l’occitan medievau e modèrne que se pòt acceptar coma sinonim d’ochanta o oitanta.
Tanben, Alibèrt desvolopèt dins l’introduccion de sa gramatica una teoria curiosa e contestabla segon la quala lo lengadocian seriá mens francizat que leis autrei dialèctes. Mai es lo meteis Alibèrt que se corregiguèt, car diguèt ulteriorament, dins la meteissa gramatica e dins son diccionari, que lo lengadocian se deviá restaurar en integrant de mots venent deis autrei dialèctes occitans. Ansin es Alibèrt qu’introduguèt en lengadocian lo lemosinisme chadierau/cadieral per evitar lo francisme fautuèlh*.
Actituds rasonablas
I a d’actituds rasonablas que totei leis usatgiers lei deurián conéisser e que seriá una bòna causa de leis ensenhar dins lei cors d’occitan per adultes.
— Una lenga “pura” existís pas. Leis escambis entre lei lengas son la règla normala. En particular, certanei mots d’aparéncia internacionala coma biologia, telefòn, liofilizar, fotovoltaïc o parquingson completament normaus en occitan ja que son normaus dins la màger part dei lengas vesinas.
— Un dialècte “pur” existís pas. Leis escambis entre lei dialèctes occitans an totjorn existit. Aquò se verifica en particular per lo lexic corrent. Quand una persona s’escrida “Aqueste mot es inconegut en cò nòstre, lo disèm pas dins mon dialècte”, i a un 90% de probabilitats que s’engane e que lo mot en question, en realitat, se diga ben dins son dialècte.
— Cau pas confondre lo purisme (qu'es nefast) e la restauracion de l’occitan (qu’es una activitat normala per sauvar lei bònei formas en fàcia dei lengas dominantas).
— Cau pas confondre lo purisme (qu'es nefast) e l’exigéncia de qualitat (qu’es legitima).
— Se cau jamai fisar de l’aparéncia d’una forma per afirmar qu’es un francisme, un italianisme o un espanholisme. Un mot occitan coma orizont es de bòn occitan (que nos ven dau grèc) e mai s’es similar au francés horizon, a l’italian orizzonte e a l’espanhòu horizonte. En bòn occitan se pòt dire asuelh, de segur, mai tanben se pòt dire orizont. La cèrca d’una forma sistematicament diferenta d’aquela de la lenga dominanta es una error frequenta qu’a nom la diferenciacion maximala.
— Un dialècte “pur” existís pas. Leis escambis entre lei dialèctes occitans an totjorn existit. Aquò se verifica en particular per lo lexic corrent. Quand una persona s’escrida “Aqueste mot es inconegut en cò nòstre, lo disèm pas dins mon dialècte”, i a un 90% de probabilitats que s’engane e que lo mot en question, en realitat, se diga ben dins son dialècte.
— Cau pas confondre lo purisme (qu'es nefast) e la restauracion de l’occitan (qu’es una activitat normala per sauvar lei bònei formas en fàcia dei lengas dominantas).
— Cau pas confondre lo purisme (qu'es nefast) e l’exigéncia de qualitat (qu’es legitima).
— Se cau jamai fisar de l’aparéncia d’una forma per afirmar qu’es un francisme, un italianisme o un espanholisme. Un mot occitan coma orizont es de bòn occitan (que nos ven dau grèc) e mai s’es similar au francés horizon, a l’italian orizzonte e a l’espanhòu horizonte. En bòn occitan se pòt dire asuelh, de segur, mai tanben se pòt dire orizont. La cèrca d’una forma sistematicament diferenta d’aquela de la lenga dominanta es una error frequenta qu’a nom la diferenciacion maximala.
— Cau jamai agressar una persona qu’utiliza, en occitan, un francisme desconselhat, un italianisme desconselhat, un espanholisme desconselhat o tota autra forma jutjada incorrècta. La restauracion de l’occitan es necessària, de segur, mai se deu far de maniera cortesa, tranquilla, suggestiva e conviviala.
— En cas de dobte, un occitanista se deu pas transformar en corrector improvisat. S’avètz pas de formacion solida en lingüistica occitana, vau mai verificar una forma quatre o cinc còps abans de suggerir una correccion eventuala.
— Lei locutors primaris de l’occitan —aquelei que coneisson la lenga de maniera dicha “naturala”— utilizan sovent de francismes, d’italianismes o d’espanholismes a causa de la subordinacion. Ça que la, en parallèl, aquelei meteis locutors primaris sabon fòrça mai de causas sus l’occitan autentic que non pas lei neolocutors. Atanben, cau jamai importunar un locutor primari sus sa maniera de parlar, sempre lo cau escotar amb un grand respècte.
— En cas de dobte, un occitanista se deu pas transformar en corrector improvisat. S’avètz pas de formacion solida en lingüistica occitana, vau mai verificar una forma quatre o cinc còps abans de suggerir una correccion eventuala.
— Lei locutors primaris de l’occitan —aquelei que coneisson la lenga de maniera dicha “naturala”— utilizan sovent de francismes, d’italianismes o d’espanholismes a causa de la subordinacion. Ça que la, en parallèl, aquelei meteis locutors primaris sabon fòrça mai de causas sus l’occitan autentic que non pas lei neolocutors. Atanben, cau jamai importunar un locutor primari sus sa maniera de parlar, sempre lo cau escotar amb un grand respècte.
Ansin, en cultivant la bòna fe, en escotant umilament lei locutors primaris, en fasent una lectura exigenta d’Alibèrt e de sei seguidors, en cercant una analisi rigorosa dei formas, se pòt arribar a un occitan qualitós, equilibrat e senat. Òc a la restauracion. Non au purisme.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
I a pas cap de comentari
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari