b) Sègle XII

Las primièiras atestacions de croses occitanas datan de 1150 dins lo Marquesat de Provença. Creats a l’iniciativa de Raimond V, los primièrs denièrs èran de la crotz corta, segon la terminologia de Moesgaard: la crotz èra dins lo disc central. Laurent Macé indica qu’èran apelats « denièrs raimondins ». A la debuta la crotz grèga èra viudada e pometada de dotze pèrlas mas èra pas clechada. Òm tròba mai d’un dessenh de crotz :

   

Dins las annadas seguentas, Raimond V aguèt un sagèl amb la crotz occitana. Ne demòra que de tròces mas Peiresc[1] n’a balhadas de descripcions. Seriá estat utilizat a Sant Geli en 1156, a Romans en 1163, a Bèucaire en 1165. De bullas amb la crotz an concernit lo Marquesat. Laurent Macé afortís qu’aqueste emblèma de Raimond V èra essencialament rodanenc.
En 1181, a Melguelh (uèi, Mauguiòu), una bulla presentèt una figura que sembla èsser la primièira crotz occitana « classica » : patenta, clechada, enrodada de dotze pometas, viudada amb una crotz grèga simpla dins lo voide central. Lo filh de Raimond V aviá maridat Ermessinda de Melguelh en 1172. Après la mòrt d’aquesta femna, Melguelh foguèt restacat al comtat de Tolosa en 1176. Cal precizar que dins aquesta vila de mond sabián batre moneda: longtemps, lo denièr melgorian foguèt fòrça reputat de Caors a Marselha.

   

En 1186, los reis d’Aragon-comtes de Provença creèron lo reial coronat per concurençar lo denièr raimondin. Pòrtava una crotz grèga teuna pro diferenta de la crotz occitana mas que presentava dotze pèrlas.
 

Reial coronat
 

Tre 1190, los marqueses de Provença batèron lo denièr de la crotz longa per concurençar lo denièr coronat.

 

Denièr de la crotz longa. Fòto J.-M. Diaz
 

De lor costat, los comtes de Forcauquier placèron la crotz occitana dins sas armas. Òm la vei sul sagèl de Guilhèm IV de 1193 a la cima d’una asta. Mas es possible qu’aquesta figura siá estada adoptada pus lèu. Per explicar aquesta causida, d’unes istorians fan valer la proximitat qu’existissiá entre los comtes de Forcauquier e los Tolosans. Pr’aquò poiriá venir d’una figura anteriora concernent Provença tota coma o pensa Léon Jéquier.
Laurent Macé presenta una autra crotz « classica », pròcha de la crotz de Melguelh, sus una bulla se raportant a Sant Geli en 1194. L’autor indica qu’a la fin del sègle XII, la crotz passèt de l’estatut d’emblèma personal del comte a aquel de figura eraldica familiala dels Tolosans.
 
L’origina de la crotz occitana se situís en Provença. Sembla que, qualques decennias pus tard, la figura « classica » siá estada plan presenta dins los airals a l’oèst de Ròse, tèrra d’Argença e país tolosan.
A la mòrt de Raimond V, en 1194, Raimond VI faguèt realizar son sagèl ont es presentat duc de Narbona, comte de Tolosa, marqués de Provença.
 

 
Sagèl de Raimond VI segon lo dessenh de Roschach, Histoire générale de Languedoc, tòme 16

 
Blancard presenta una bulla de Raimond VI datada de 1195 amb la crotz ramondenca alongada sus l’escut e una crotz « classica » al revèrs; un an pus lèu, Raimond V aviá ja utilizat una bulla semblabla.

 

Bulla de Raimond VI de 1195

 
Segon Macé, las bullas èran mai que mai utilizadas a l’èst del domèni ramondenc, Marquesat de Provença e Tèrra d’Argença.