Una vielha percepcion magica
 
L’escritura es una invencion umana extraordinària que reüssís a capturar la paraula fugidissa per li donar una forma materiala e permanenta. Per tant, sovent dins l’istòria, n’i a qu’an percebut l’escritura coma una tecnica magica e religiosa que pòt pivelar o espaurugar.
 
L’emergéncia de la primiera escritura, en Sumèr, vèrs 3500 abans lo Crist, foguèt probable un fenomèn lent, pauc evident, que rescontrèt de reticéncias abans que la societat sumeriana l’acceptèsse.
 
L’istòria umana es plena de resisténcias a l’escritura. Lei cèltas evitavan sovent d’escriure sei lengas pendent l’Edat Antica e preferissián la transmission orala. L’escritura dei lengas celticas foguèt excepcionala a l’Edat Antica e floriguèt solament a partir de l’Edat Mejana.
 
En aqueste sègle 21, lo poder magic de l’escritura es encara una cresença difusa e inassumida dins una part de l’umanitat.
 
 
Alfabet cirillic e alfabet latin
 
Laurenç Revèst a parlat recentament de Transnístria dins Jornalet. Aqueu territòri aperten juridicament a Moldàvia. Es de lenga e de cultura romanesa en majoritat, mai es dirigit per un poder politic escur qu’es favorable a l’estat rus e qu’a pas obtengut de reconeissença internacionala. Per i mantenir la dominacion russa, lo poder transnistrian impausa lo rus coma lenga dominanta tot en tolerant una preséncia de l’ucraïnés e dau romanés (apelat “moldau”). Lei transnistrians son obligats d’escriure lo romanés en alfabet cirillic. An pas drech de l’escriure en alfabet latin coma se fa dins la rèsta de Moldàvia e en Romania.
 
Aquela politica transnistriana perpetua una politica lamentabla que lo poder sovietic ja aviá impausada dins l’ensemble de Moldàvia entre leis ans 1940 e 1980, quand Moldàvia èra una part de l’URSS. Lo “moldau” i èra presentat coma una lenga diferenta dau romanés e l’alfabet cirillic i èra obligatòri. Dempuei la Perestroika de Gorbachov, a la fin deis ans 1980, e dempuei l’independéndia de Moldàvia en 1991, lo moldau es estat reconegut coma una part dau romanés e l’alfabet latin s’es restablit. Sola Transnístria fa excepcion: subís lo poder pròrús locau e lo romanés locau es subordenat au rus.
 
Lo sistèma de Vladimir Putin a impausat, dempuei 2002, que totei lei lengas minorizadas de l’estat rus s’escrigan en alfabet cirillic, çò qu’es una maniera de lei subordenar a la lenga russa. Ansin lo tatar de Vòlga e lo carelian (dialècte finlandés) devon seguir l’alfabet cirillic, e mai se lei poders autonòms de Tatarstan e de Carèlia aurián preferit l’alfabet latin.


Evolucion de la tipografia bulgara
 
Lo bulgar es una lenga que s’es totjorn escricha en alfabet cirillic. Dempuei que Bulgaria a quitat la zòna d’influéncia russa per intrar dins l’Union Europèa e l’OTAN, i desvolopan de mai en mai una tipografia bulgara autonòma. Restituisson, per certanei letras cirillicas bulgaras, de dessenhs tradicionaus que son un pauc diferents dei formas russas. De mai en mai de polissas de caractèrs se difusan, desenant, amb una opcion cirillica bulgara.