Veni de tornar dubrir la Grammaire latine (complète) de H. Petitmangin, repassada per Pierre Couissin que teniái a las escòlas; enfin, la qu’ai entre las mans la crompèri en 1967 e, de quora en quora, m’es plan util; la qu’empleguèri pendent mas annadas de collègi e de licèu e quitament a l’universitat aviá pro servit, probable o la prestèri a un collèga que me la tornèt pas jamai o me la perdèri tot simplament! De tota faiçon, las gramaticas, latinas o pas, son d’apleches que me’n servissi gaireben cada jorn.
 
Non, ai pas virat canturla quand vos parli d’una gramatica latina qu’un fum de vosautres, qu’avètz la paciéncia de me legir, èretz pas nascuts…
 
Anem! I vau! Arribi… Es que i aviá, dins la partida sintactica, un règla que nos agradava fòrça —sabètz coma los dròlles son pegòts e un res los fa rire!— que disiá: Si vis pacem para bellum e que reviravem per: Se vòs la patz, pren ton parabellum (= un pistolet).
 
Vesètz qu’avètz pas perdut vòstre temps e ne sabètz un pauc mai ara…
 
Aquel preambul longassàs per dire que se calriá totjorn malfisar de las lengas mòrtas. I aguèsse pas en latin qu’aquela frasa memorabla a aver traversat los sègles, los Romans aurián pas perdut son temps en nos rapelant que lo jardin d’Edèn aviá fach son temps e que per menar un vida suava, se’n caliá donar los mejans.
 
Vos vau pas far una leçon d’istòria mas, sens parlar dels motius, los Franceses coneguèron tres conflictes d’importància: 1870-1871, 1914-1918 e 1939-1945; e los que somiavan encara en 1939 d’anar en cançon “penjar [son] linge sus la linha Siegfried” avián doblidat aparentament las doas guèrras precedentas e particularament lo chaple òrre de la primièra guèrra mondiala.
 
Calguèt de coratge —e una “vision”— a De Gaulle e Adenauer per signar un tractat d’acòrd entre un venceire e un vencit per fin qu’un desastre tornèsse pas cada vint ans!
 
Es aital que los païses europèus del mond liure —opausats als paises del ridèu de fèrre— an pogut beneficiar, mai o mens, d’un long periòde sens conflicte màger, levat lo fracàs de Iogoslavia après la desaparicion de Tito…
 
Conflictes òrres tanben mas conflictes classics limitats geograficament… dins la region dels Balcans, un nom estranh a l’epòca que s’apreniá pas que sus las mapas de la sala de classa. Aqueles conflices èran pas de comptar!
 
Quand l’Union Sovietica s’avaliguèt en 1991 e que las nacions satellitas prenguèron —o tornèron trobar— lor independéncia sens anar ça que la cap a un regim democratic per mai d’una, los païses occidentals se regaudiron de la victòria del camp democratic e liberal sul regim dictatorial sovietic. La rason e lo sens comun triomfavan… A saber!
 
La pròva de nòu èra facha que lo comunisme menava a la catastròfa… e los mèdia e gaireben totes los politicians, fièrs coma de pesolhs revenguts, clamavan: “O aviái dich! O aviái previst!”
 
Degun faguèt pas la remarca —o alara la joguèron a la chut-chut!— que l’autor de Mein Kampf —e èra pas solet— aviá pas suportat l’umiliacion de son país en seguida del chaple de 1914-1918… Coneissètz la seguida…
 
Los especialistas dison que l’Istòria se tòrna pas far… An rason benlèu mas l’Istòria d’un, un autre la pòt voler imitar… E mon impression de cronicaire de cafè del comèrci es que lo dictador de Moscòu a pas jamai acceptat de veire subtament l’èx-Union sovietica politicament nusa fàcia a una America e una Euròpa triomfantas e sens retenguda.
 
Son plan s’es precisat, me pensi, a flor e a mesura… Un truc, un patac d’un costat, una tumada de l’autre per esprovar las reaccions de l’Autre.
 
E l’Autre boleguèt pas qu’aviá besonh de gas e d’òli e que valiá lo còp de s’emmaliciar per qualques arpents de tèrra o per un caprici… Euròpa, los Estats Units fronsiguèron quitament pas las ussas…
 
E ara, ne sèm ont ne sèm. Lo mèste de Moscòu sap que lo mond liure —aital se disiá un còp èra— volrà pas “morir per Danzig”.
 
Doblidèt sonque una causa: lo gost del pòble ucraïnés per son independéncia retrobada…
 
Nosautres, Europèus, avèm doblidat benlèu que la vida en temps de patz es sonque un periòde entre doas guèrras!