De matin, amb mos qualques collegians, vau dins la classa que devo partajar amb un professor que i rèsta tot lo temps, e un autre que ven que lo mècres de matin e que veo gaire gaire.
 
De costuma espero que lo collèga qu’utiliza la sala principalament se’n vague per poler entrar. Mas aquí a totplen de causas d’ordenar. Es ver que ja dins la sieu sala per aver una plaça per afichar de causas a las muralhas es coma se trobar dins la jungla, n’i a de’n pertot d’afichas, afichetas, libres de la sieu matèria, objèctes decoratius, fotocòpias, papafars, papeirons e ne’n passo. Parier sus lo tablèl. E lo burèl? Madòna!
 
E se mete de mi demandar ce qu’ai coma efectius en licèu e contunha en parlar e se lanhant dal fach que sa matèria es gaire seguia en licèu.
 
A? Que fau estonat.
 
Amb una classa mai plena que ieu en opcion, i es que de veire quora cada un recupèra sos escolans a 07h55, sio estonat de la sieu paur. Laisso ren paréisser. Mas sio estomegat de fach. Es una remarca quasi indecenta, “desvergonhaia” (prefero aquel tèrme, mai popular e mens latinizant EDR).
 
Avètz devinat de qué lenga parlo? The latin language, yes!
 
Lo latin gaudisse d’un prestigi dins tot lo monde occidental. Lo nombre de còups qu’ai sentut, per los mestiers especializats (que rapòrtan de sòus è!), amb un vocabulari tecnic, santat, ingeniaria, l’origina latin dals mòts es de bòn saber. Permete de ganhar de temps per los conóisser.
 
E atencion de non parlar de lenga mòrta! Lenga anciana, lenga “antica” (preistorica EDR?). I son mai de vidèos que vos seràn evocaias per veire d’estatsunitans parlar en latin al Vatican per vos clavelar la paraula! Thank you Johnny!
 
E l’occitan, lenga mòrta? Ben non mas tot lo monde politic e mai mediatic sembla d’o dire amb insistància...
 
Es la lenga la “mai anciana” dal monde oèst e centre e mai èst europèu (“Romania submersa” inclusa, consultatz lo Gaffiot per aver la traduccion o wikipèdia per los proletaris), de prestigi civilisacional. Imperial tanben, cada dictator a volgut rebastir l’empèri roman e avèm ben vist a qué chaples nos menèt, de Naboleon a Hitler.
 
E mai, se parlam d’anterioritat, mon interlocutor fa semblant de non pensar que lo latin a fach d’enfants (quora lo monde se creson que l’occitan es de vièlh francés...). Sus lo territòri occitan, l'Acadèmia nacionala de las sciéncias, bèlas letras e arts de Bordèu es dins la plaça amb lo sieu: “Crescam et lucebo” (Créisser e lusir).
 
E mai dins de tèrras qu’an parlat gaire latin coma en Anglaterra avèm l’Universitat d’Oxford que declama: Dominus Illuminatio Mea (Senhor es mon illuminacion) o als Païses basses a l’Universitat d’Utrecht: “Sol Iustitiae Illustra Nos” (Solèlh de justícia, esclara nos).
 
Es ver que dins las etimologias de comunas occitanas, lo grand juec es de “sautar l’occitan” per dire que ven dal latin, dirècte, instantanèu, cash pistacha.
 
Forra borra:
 
Valbonne “Vallis bona signifie “la bonne vallée” en latin e basta! (Vauboa en occitan provençal prealpenc, mas chut!!!)
 
Prads-Haute-Bléone Le nom du village, tel qu’il apparaît la première fois au IXe siècle (Colonia in Prato) est dérivé du latin pratum (pré)20,21. La mise au pluriel est récente20. Le nom de Bléone signifie “la rivière au loup” (Prads fa un pauc occitan coma varianta de Prats, non? encara mai que la prononciacion vivaroalpenca de l’-s de plural permete benlèu o non d’explicar la non realitat orala de la realitat grafica de la -d (relegir la frasa 5 còups lo sera denans de durmir)),
 
Pecaire. N’avètz perdut vòstre occitan? Ba non, vòstre latin!
 
Mas sus las terras dals amerindians, las devisas de las universitats son escrichas en sherokee, en algonquian, en nahualt? Zòbi, jèbi (en lengas vulgaras dins lo tèxt). L’Universitat de California clama aut e fòrt: Fiat lux (que la lutz sigue), coma la Liste des devises d'institutions éducatives.
 
E mai dins las ancianas colonias coma en Africa, una universitat de Senegal que pòrta un nom d’un grand pensaire e africanista, Cheikh-Anta-Diop que proclama: “Lux Mea Lex” (Lutz ma lei) e non en òlof lenga de l’autor sonat en V.O. Seex Anta Jóob.
 
E per los estats? Anèm madama e sénher. Los grands: Canada “A mari usque ad mareo” (de la mar fins a la mar), los Estats Units d’America “E pluribus unum” (de mai d’un, un) coma pichons, Panama “Pro Mundi Beneficio” (Per lo benefici dal monde) fins a Andòrra la catalana que s’i metèt tanben amb: “Virtus, unita, fortior” (unitat fa fòrça).
 
Quora d’autres pichons païses claman coma per Kiribati “Te Mauri te Raoi ao te Tabomoa” en gilbertin , lor lenga nacionala “Santat, Patz e Prosperitat”.
 
Veire lo demai dins wikipedia: “Liste des devises nationales”
 
Un jorn un cap d’establiment adjonch mi diguèt sus lo ton de la confidença, un establiment que prepausa ren lo latin es vist coma un establiment de segonda zòna.(Après vos esparnho lo nombre de collègas que meton los enfants en latin, m’es jamai encara arribat d’aver de collègas que metèsson d’enfants en occitan. Per fortuna mi respòndon bònjorn)
 
Mas un que prepausa ren l’occitan, es causa comuna!
 
Mi laissa un gust estranh.
 
Ne’n voler totjorn de mai? E ma matèria dins l’afar? Ma matèria es ben mai en situacion complèxa qu’els.
 
Ouest France 15.11.2021: Jean-Michel Blanquer veut renforcer l’enseignement du latin et du grec
 
Fa ja mai d’un desenal d’ans qu’es plus possible d’ensenhar l’occitan als liceans de STMG, e sabèm que l’implantacion de corses de latin sus lo territòri es inegal, ben mai numerós, que l’occitan.
 
Mas lo Ministre Blanquer decidèt fa pauc de meses que lo latin e mai lo grèc ancian serà dubèrt als liceans de la via tecnologica tre la rentraia dal 2022 e que lo latin començarà coma ensenhament opcional tre la 6ena, mentre qu’èra a partir de la 5ena solament e que permetia doncas al professor d’occitan d’existir un pauc avans d’aver la concurréncia de la “granda” opcion. Ja qu’en 6ena deu faire fàcia a l’anglés LV1 (o LVA en licèu) lenga omniscienta.
 
A la rentraia dal 2022 al programa, tre la 6ena, anglés (obligatòri), e mai possibilitat de far latin o italian o castilhan (o occitan).
 
De segur, i seràn de seccions Mare nostrum, per “favorizar e d’ameliorar los aprendissatges de las lengas de Mediterranèa,que sigon ancianas, estrangieras o [dichas] regionalas”. Mas vesèm ben que la realitat es, vist de França, de renforçar la cooperacion europèa entorn dal latin e grèc ancian.
 
Bòn n’avèm vistas passar de refòrmas, sagatatge de l’occitan al collègi dins las annaias passaias, aüra al licèu amb la refòrma dal bac. Mas i sèm (mai o mens, enfin puslèu mens que mai) encara presents coma professors d’occitan.
 
E pi los professors de la sieu matèria son totplen estructurats, an mai d’una associacion coma en França l’APLAES mas n’i a tanben en Belgica, en Luxemborg e autres.
 
Ite missa est? Zo la messa es dicha?
 
Ba, los galleses parlavan gallés, ren occitan... è!
 
Per fortuna avèm totjorn l’ocasion de passar al segond plan s’es ren per èstre escafats!