Per maites, lo mot jansemin evòca pas qu’una flor. A ‘Gen e dins Agenés, benlèu mai que en cap d’autre lòc, pensan al poèta occitan Jacme Boèr, dich Jansemin, a qui sa ciutat natal a dedicat una plaça. Lo 16en arrondiment de París tanben a una estacion de metrò Jasmin, una plaça Jasmin e una carrièra Jasmin, tot ben que los parisencs sàpian pas necessàriament que se tracha d’un poèta. Mas demest los que lo coneisson, n’i a pauc que son capables de citar qualques vèrses sieus o qu’an una vaga idèa de sa vida e de son epòca. Vertat es qu’escriviá sas poesias en lenga “gascona” coma se disiá al sègle XIX, en occitan coma se ditz uèi, una lenga dont nos anóncian la mòrt inevitabla a bel eime, de còps amb una lagrima ipocrita de cornaclin.
 
Tres eveniments contribuïsson ongan a evocar la memòria del poèta dins sa tèrra natal e, e tot ben que siá plan mens segur, a promòure sa lenga, l’occitan, la lenga originala dels ageneses, dont los locutors se rarefican.
 
D’en primièr, i a la publicacion recenta del libre de Jacme Clouché de mai de 700 paginas: Jasmin l’enchanteur (l’encantaire) sus la vida del poèta mai que sus son òbra, mas plan mai qu’una biografia. I tornarai encara que me siá impossible de rendre compte fidèlament de son incresabla riquesa, qu’es tant plena de detalhs, cap dels quals es insignificant.
 
De mai, i a la sortida sus ÒCtele, FR3 Aquitaine e sulsls cinemas del docu-ficcion: Jasmin, le troubadour de la charité (Jasmin, lo trobador de la caritat) del director Yves Fromonot e del meteis autor, Jacme Clouché. Serà projectat al cinemà Plaza de Marmanda lo dijòus 13 d’octòbre a 18 oras e a la Sala dels Illustres de la comuna d’Agen lo dissabte 22 d’octòbre a 17 oras.
 
Finalament, dimècres 24 d’agost a Agen, la renovada plaça Jansemin e l’estatua del poèta, leugièrament desplaçada e sonhosament rejovenida, seràn inauguradas pel cònse e las personalitats seràn recebudas amb de musica (occitana!) pel grop Viratge. Puèi i aurà un concèrt del meteis grop e del duo Zubeldia, e per acabar, un balèti occitan amb Vachementbal.
 
Per tornar a Jacme Clouché, especialista unanimament e a bon drech anar reconegut de Jansemin, ja nos aviá ofert, frucha de sa passion jasminiana, Jansemin vertadièr o l’itinerari d’un òme de ben en 1994 e Jansemin, diccionari intim en 2014 e sens dobte Jansemin l’encantaire serà son darrièr opus.
 
Veni d’acabar aquel libre magnific. Magnific o es, d’efièch, per sa presentacion plan artistica e, subretot, pel contengut ricament illustrat de documents iconografics istorics. Totben que faga mai de 700 paginas, çò que pot rebutar qualques uns a una epòca ont la lectura tradicionala sul supòrt papièr es pas de mòda, l’ai trobat pivelant e l’ai devorat en qualques jorns.
 
Benvenguts al sègle XIX, un sègle sens telèfone, ràdio, television o internet e rasals socials, ont lo mond viatjan pauc e quand o fan es en diligéncia o amb lo vapor per Garona (cal qualques jorns per anar a París) e lèu amb lo trin (1857), ont pauc de mond van a l’escòla, ont lo francés a pas encara descaçat l’occitan, la lenga dels obrièrs e dels païsans, mas tanben de la borgesiá quand parla amb los vailets e los animals. I aviá pas de seguretat social e los paures que vivián dins la misèria, coma la familha de Jansemin, podián pas comptar que sus la caritat dels rics. A l’ora d’ara caritat es vengut un mot en cabòça, mas d’aquel temps éra lo sol antidòt contra la misèria plan espandida.
 
Se tracha d’una cabussada dins la vida fascinadoira d’un òme e de son mitan, que sembla completament exotica pel desrasigat “anywhere”[1]. Pasmens, òm pòt èsser de “somewhere”[2] e èsser dobèrt al mond.
 
Cossí se fa que Jansemin, d’origina tant umila e qu’èra anat a l’escòla e al seminari pauc de temps, gràcias a la generositat d’un cosin, siá vengut un poèta adulat, un profèta dins son país per far mentir l’adagi, a París, dins lo demai de França e quitament a l’estrangièr, ont ganhèt l’admiracion del poèta nòrd-american Longfellow en escrivent e declamant davant de molonadas estrambordadas de poèmas escrincelats dins una lenga sovent desconeguda de sos escotaires?
 
Lo libre de Jacme Clouché respond a totas aquelas questions e a plan d’autras. Descriu la genèsi de sos encontres, particularament la de Charles Nodier, que foguèt decisiva per sortir l’umil perruquièr d’Agen de sa condicion, lo presentar a l’intelligentsià literària francesa de l’epòca (Lamartine, Sainte Beuve, Béranger, Chateaubriand) e als bailes de l’Estat, lo rei Luís Felip e puèi Napoleon III.
 
Prenèm consciéncia de las diferentas facietas de la personalitat de Jansemin: lo perruquièr, profession que auriá pogut abandonar mas que o volguèt pas malgrat son renom e lo cambiament d’estatut social, lo poèta, l’actor (èra un “showman” per parlar coma uèi), l’òme fidèl a l’amistat, coma la que se sentissiá per l’abat Masson de Vern, dont financièt la tor de la glèisa, per Thérèse Roaldés, dont voliá ajudar la familha, e per Jean-Didier Baze, per qui intervenguèt davant Napoleon III, francmaçon e activista de la caritat. Se poiriá èsser enriquesit amb totas sas peregrinacions ponctuadas de sessions de poesia. Jacme Clouché n’a recensat 500, mas segurament n’i aguèt mai dins l’espaci de 40 ans. Jansemin causiguèt de donar gaireben tot l’argent que collectava pendent sas recitacions als paures, dont èra lo pòrtavotz, per contunhar a èsser fidèl a son mitan d’origina e a sa vila natala, que jamai volguèt pas abandonar per montar a París, coma faguèron tantes occitans.
 
Lo mai que faguèt es de se permetre dos luxes: l’addicion d’un estatge a sa modesta botiga finançada amb el prèmi de l’Acadèmia Francesa e la crompa de sa vinhòta dins lo Val de Verona. Senon, son estil de vida èra modèst.
 
Es vertat que s’intèressava a la politica, tot ben que siá partidari de l’òrdre establit, monarquista de julhet e puèi republican, e mai tard admirator de Napoleon III. Mas, coma Frederic Mistral, refusèt de dintrar dins la batèsta quand foguèt abordat per la feminista e socialista Flora Tristán e, puèi, per una delegacion que lo venguèt encontrar per l’incitar a se presentar a la deputacion e foguèt cortesament remandada. L’empachèt pas de sosténer la causa de la libertat dels poloneses e dels espanhòls amb sos poèmas e tanben, coma òme prigondament religiós, de defendre la religion en denunciant la blasfema Vida de Jèsus de Renan dins un panflet que, a sa demanda, l’acompanhèt fins a la tomba.
 
Foguèt un defensor de la lenga a sa manièra, e d’una plan bona manièra, quand respondèt a son amic d’Agen e ministre, Sylvain Dumont, que considerava que l’occitan èra condemnat coma una lenga del passat. Tot ben que en la responsa diguèsse: “lo puple fidèl a sa mai serà gascon totjorn e franciman jamai”, cal pas far un anacronisme e lo taxar de separatisme. Aviá una vaga consciéncia que sa lenga fasiá partida d’un ensemble mai larg, Occitània, quitament se l’apelava pas atal, mas se declarava francès e èra ufanós de o èsser.
 
 Cresiá en la coexisténcia possibla de l’occitan, la lenga del fogal, informala, e del francés, la lenga mai solemna, del dimenge. Dempuèi aquel temps sabèm qu’es una illusion.
 
Lo Felibritge naissent, reconeissent sos meritis, li alandèt los braces, mas Jansemin èra tròp individualista e orgulhós. Remandèt amb mesprètz aqueles primièrs passes e benlèu es domatge. Mistral li gardèt pas rencura, ja que quan venguèt a ‘Gen, lo 12 de mai de 1870, per l’inauguracion de l’estatua del poèta, declamèt una famosa òda ont declarava “Jaussemin nos as venjats”, venjats pel mesprètz de lor lenga comuna.
 
Malgrat aquò, es un precursor del Romantisme e de la renaissença occitana del sègle XIX. Son originalitat proven paradoxalament de sa manca de cultura literària. En tenent cap de modèls, s’inspirèt amb bonaür del mond que l’entorava. Es un trobador dins la mesura qu’es inventiu.
 
Cèrtament, aprenèm pas tot sus la vida de Jansemin amb la lectura d’aquel libre, tot ben que los jutjaments, en majoritat positius, de sos contemporanèus sus sas accions caritativas e son òbra balhen un esclairatge novèl sus aquel sicut, e sens dobte demòra encara fòrça a descobrir, mas cal benastrugar Jacme Clouché per nos aver permés de nos mesclar a la vida de Jansemin, fins a son intimitat familhala amb sos parents, Manhonet, sa femna e son filh Édouard, e mesurar realament l’ample de sa popularitat demest los ceucles del poder de la societat, tanplan coma demest los mai umils. Sas funeralhas gaireben nacionalas son que nos dònan una pichona idèa.
 
Per tornar a uèi, manténer viu Jansemin e sa lenga es una lucha que d’unes menan, e las polidas dichas de nòstres edils se trucan amb la dura realitat del moment: cal construire la democracia lingüística dins aquel país. França la defend dins los organismes internacionals, mas l’aplica pas en çò sieu. Consistís, d’en primièr, a ofrir l’ensenhament de l’occitan a totes los nivèls en Occitània, de l’escòla mairala fins a l’universitat, al lòc de s’esforçar de lo suprimir. Sens dobte Jacme Clouché me trobarà excessiu, tròp exigent, mas per io (e urosament soi pas lo sol) es plan mai que una lucha culturala, es una lucha eminentament politica, e amb aquò me referissi a la politica dins lo sens nòble del mot, la vida de la ciutat. En menant aquela batalha, contunhi d’èsser fidèl a nòstre eiretatge occitan dempuèi los trobadors
 
A vosautres, elegits e gent de poder, vos disi: anatz al delà de las polidas dichas que s’oblidan rapidament e prenetz de mesuras concretas per la promocion e la socializacion de l’occitan e, subretot, vos acontentetz pas de lausenjar aquel libre. Se o avètz pas encara fach, legiscatz e meditatz sus Jansemin, l’encantaire.
 
Mercés a Jacme Clouché e a Andriu Bianchi, president dels edicions d’Albret e digne defensor de nòstra lenga, de nos ofrir aquel present somptuós, e mercés a la vila d’Agen e al Conselh departamental” d’Òut e Garona per aver contribuit financièrament a sa publicacion. Me desencusi per aquel compte rendut incomplet.