Vaquí una frasa que pòt benlèu susprénguer. De religar sense de dobte dambe “L’istòria es escrita peus vencedors”, mès coneishuda. E totun es quasi la medisha idèia.
 
Jo que soi un amorós de l’Istòria. Soi pas brica un professionau, èi pas seguit estudis d’istòria, mes tot çò qu’èi après, enfin, tot çò que m’interessava vertadièrament, l’èi descobèrt un còp l’escòla acabada.
 
Mes fin finala, l’Istòria, qu’es aquò? Ne cau balhar una definicion abans de’n parlar. Per jo, son tres causas diferentas:
   
E solide, lo tresau element condiciona fòrtament çò que pòt estar l’Istòria per nosautes, qu’es lo purmèr e benlèu sol contacte que podèm aver dambe era.
 
Se 2 es hèit mes 3 es pas hèit, 1 existissen pas. Se 3 es hèit d’un biaish faussat, 1 pòt cambiar complètament. L’objectivitat es quasi impossibla d’obténguer, e am meslèu a dispausicion un “roman”, doncas escrit peus “vencedors”, e non pas un sciéncia exacta.
 
Me soi apercebut d’aquò mès d’un còp. Ma hemna es polonesa, e, a la caduda deu comunisme, descobriscoc dens líbers pareishuts après 1989 l’istòria “vertadièra” de son país. Complètament diferenta de çò qu’avèva après a l’escòla, mes tampauc pas vueit de tota subjectivitat, qu’èran sovent escrits per istorians americans. Per era, estoc una tumada.
 
E encara mès tard aprengoc que, a la batèsta de Grünwald (1410), victòria contra los chivalièrs teutonics, presentada aus escolans poloneses coma la naishença de la Nacion, lo monde de sa region (Hauta Silesia) èran pas deu costat deu rei de Polonha, mes meslèu deu costat teutonic. La victòria se cambièc, après 25 ans, en una des·hèita.
 
Qui sap que Tolosa estoc una republica de 1189 a 1789? Solide, se parla deus Capitols, mes lo mot “republica consolara” es suenhosament evitat, e lo mot “capitol” estoc pas evocat de tota mon escolaritat, quitament se mon escòla se trobava a 300 m deu lòc on aquesta republica estoc proclamada, un cèrt 6 de genièr de 1189.
 
Quan s’estudís l’espandiment arabe dempuèi la peninsula dinc au Ponent (Maghreb en arabe), las mapas francesas mostran un punt d’estanc d’aqueste movement: Peitieus en 732, la victòria deus Francs miats per Carles Martèl. Pas nada mapa hè referéncia a la batèsta de Tolosa de 721, aquiu on les Arabes estón vertadièrament arrestats peu duc d’Aquitània: Eudes.
 
Çò que pòt despartatjar las duas batèstas, es que los cronicaires e istorians arabes reconeishen pas que la dusau coma moment istoric de l’estanc de l’invasion. Mes dens l’esperit francés, aquesta batèsta existís pas, Peitieus s’apreng dens totas las classas de l’Estat dempuèi generacions e generacions.
 
Se poderé atau multiplicar los exemples de causas importantas qu’existissen pas pr’amor que son pas estadas transmeses, o lavetz d’un biaish desformat. Benlèu los pichons Russes aprengueràn que la guèrra de 2022 èra pas una guèrra mes una “operacion militara especiala”. La hèita existís, se poderà estudiar, se transmeterà d’un biaish que podèm pas encara imaginar.