Opinion
Politica e lingüistica son de causas que dins l'istòria, se redecopan gaire
N’es lo cas dal Comtat de Ventemilha qu’a d’alhors possedit lo Val de Lantosca (valent a dire la valaia de Vesubiá) e avia de bens fins a Drap dins la valaia dal Palhon (cf. “Drap a l’atge mejan (I)”, Bernat Fruchier, Jornalet 25.07.2018).
Al limite oèst de l’ancian comtat de Ventimilha, dal temps dal Còmte Conrad 1r es edificat, en mai dal castèl de Recabruna, totjorn en plaça aüra, aquel d’Agèrbol. Seria situat dins lo val dal Fenolh (toscanizat en “fenoglio”), al sobran de l’actuala rotonda per pilhar l’autovia a Mentan (dicha per los ancians “dal Vistaero”, al nòrdèst de Bersolèlh e de Mónego). Cal precisar que Mónego es trach dal Comtat de Provença en favor de Gènoa en 1192 per l’emperaire germanic. Dins lo meme temps que se parla d’aquel castèl d’Agèrbol, o veirem.
De saber que lo castèl de Gòrbs (toscanofrancizat en Gorbio) se seria sonat tanben Agèrbol. Mas l’accent tonic dal nom non es plaçat sus la mema sillaba que l’evolucion poiria laissar pensar.
La bula dal Papa Luc 3, dal 8 de Junh de 1182, es lo primier document coneissut faguent mencion d’aquela castelania d’Agèrbol possession dal Còmte de Ventemilha.
Agèrbol, que los Còmtes de Ventemilha poíon considerar coma una de las principalas fortalessas occidentalas, fàcia al vesin de pès, lo Comtat de Provença, èra situat sus la penda dal Mont Agel e dal Mont Gròs, al mitan d’una valaia. Veire la mapa, ponch no 14.
Ne’n restaria per lo mai la capèla. Se pensa que la capèla separava lo donjon de las tres autras torres. La darriera tresplombava d’una autor vertiginosa doas ribas de la montanha davalant en prefondor devèrs la mar.
D’après ce que ditz Edmon Rossi, sas quatre torres èran basaias sus las asperitats de la còsta rocosa. La primiera, al nòrd, sembla que sigue estach lo donjon, perqué es isolaia e es exclusivament formaia per un ròc interiorament excavat que las òbras en maçonaria an fach que corregir las irregularitats e comolar los vuèis. Se pòl encara dificilament i reconéisser qualques vestigis de lotjament.
Las torres èran religaias per un camin de reond cubèrt que longava a pès dal costat de l’èst. Las traças de sa muralha son encara aparentas. Exteriorament a aquela paret i èra un camin de maçonaria que blocava l’encencha en se restacant al donjon.
Lo Castèl d’Agèrbol, vistes los means d’ataca de l’epòca e sa situacion excepcionala, devia èstre inexpugnable e donava un obstacle insuperable per tot enemic venent de la mar o de Provença, faguent ptoreccion de Gòrbs e Recabruna a l’èst.
Soleta, al mitan de las roïnas de la fortalessa; una part de la capèla s’enauta encara. Se compausa d’una nau voutaia jonhent una absida e las restacant l’una a l’autra, un arc en plen cindre a clavèls pron regularament aparelhats e portant sus dos pilastres.
Segon lo cadastre Sant Quentin, èra lo nom de la Capèla o Sant Quintien, avesque de Rodés al 6en sègle. Nom donat d’après de personas vengüas de l’oèst (tèrras dal Còmte de Tolosa dal costat d’Ate?).
Lo 8 de setembre de 1185 una convencion, signaia a Gènoa entre lo Còmte de Ventemilha Oton 2 e la comuna de VentimiIha, s’engatja a recebre entre sos abitants minga subjècte dals castèls de Recabruna, Agèrbol, eça., es signaia. Pròva que las doas localitats èran enemigas.
Un acte de venda dals Templiers “cedent los bens que possedian a Agèrbol a l’Avèsque d’Albenga, data dal 16 de genier de 1191. Es lo territòri entre la cima dal Còl dal Mont Gròs, sonat d’aquel temps en latin administratiu “Collam de Monachis”, Còla dals Monges, e la mar, en anant de Nòrd al Sud, e limitat a l’oèst per lo riu de l’Arma, “Flumen de Finari”.
Aquel acte per lo qual Pèire Bucilerio, Guilhèrmes de Lamanda e Guilhèrmes de Chiliani, fraires de l’òrdre dal Temple, autorizats per Gaimard, Mèstre e preceptor de las Maisons dal Temple de la província d’Itàlia, vendian a Airaldo, avèsque d’Albenga, totes los bens que lor Òrdre possedia sus lo territòri d’Agèrbol, maisons, bastias, camps, vinhas, beals, eça…, es lo mai preciós document tocant aquel castèl.
Despí qué epòca los Templièrs avian- aquelas possessions? L’Òrdre dal Temple fondat, en 1118, avian agut totplen de dons e sembla malgrat la generositat dals còmtes de Ventemilha devèrs las glèisas e convents, qu’aguèsson tengut d’encoratjar aquela “milícia dal Crist” per la donacion d’aquela castelania d’Agèrbol.
Après aver mes en rapòrt aquela val, los Templièrs la vendèron. Lo 25 de febrier de 1200, lo castèl d’Agèrbol apareisse per lo darrier còup dins lo tractat d’aliança signat per Guilhèrmes 1r e son filh Enric, còmtes de Ventemilha, amb Rolandin Malaprese, podestat de la Republica de Gènoa per lo qual los primiers cedian los Castèls de Recabruna, Agèrbol, entre autres sota resèrva de lor recuperacion en fèu.
A partir d’un acte seguent, datat dal 30 de julhet 1249, plus jamai i aguèt de mencion dal castèl.
En 1220, la Comuna de Ventemilha, que refusava de se laissar manjar per Gènoa, aligaia als Còmtes de Ventemilha, foguèt declaraia rebèla. Lo Còmte de Provença Raimond Berenguier V ven al secors e se supausa que lo Castèl d’Agèrbol, bastit sus la frontiera dal Comtat, l’oèst es lo Comtat de Provença amb A Torbia, Pelha, primieras comunas provençalas (istoricament parlant, mas totjorn occitanas vivaroalpencas), a degut -probable- patir los primiers assauts e èstre rasat.
Ansin desapareissèt aquela fortalesa qu’i flotava la bandiera “roja e aur” dals Còmtes de Ventemilha al costat de la bandiera “negra e blanca” dal Temple.
Ne’n rèsta per dire lo ver, gaire gaire de causas. Ce que seria la capèla dal castèl e lo mai interessant lo nom dal Mont Agèl: en occitan vivaroalpenc pelhasc, Arger en occitan vivaroalpenc mentonasc. La forma “Agèrbol” [a’dZErbu] es reconstituaia d’après la forma occitana que l’accent pòrta sus la darrier sillaba “Agèl”. Al biais d’Antíbol. Mas a la diferéncia que la forma “Agèrbol” es plus utilizaia en occitan local, mentre qu’Antíbol [an’tibu] si.
Referéncias:
Al limite oèst de l’ancian comtat de Ventimilha, dal temps dal Còmte Conrad 1r es edificat, en mai dal castèl de Recabruna, totjorn en plaça aüra, aquel d’Agèrbol. Seria situat dins lo val dal Fenolh (toscanizat en “fenoglio”), al sobran de l’actuala rotonda per pilhar l’autovia a Mentan (dicha per los ancians “dal Vistaero”, al nòrdèst de Bersolèlh e de Mónego). Cal precisar que Mónego es trach dal Comtat de Provença en favor de Gènoa en 1192 per l’emperaire germanic. Dins lo meme temps que se parla d’aquel castèl d’Agèrbol, o veirem.
De saber que lo castèl de Gòrbs (toscanofrancizat en Gorbio) se seria sonat tanben Agèrbol. Mas l’accent tonic dal nom non es plaçat sus la mema sillaba que l’evolucion poiria laissar pensar.
La bula dal Papa Luc 3, dal 8 de Junh de 1182, es lo primier document coneissut faguent mencion d’aquela castelania d’Agèrbol possession dal Còmte de Ventemilha.
Agèrbol, que los Còmtes de Ventemilha poíon considerar coma una de las principalas fortalessas occidentalas, fàcia al vesin de pès, lo Comtat de Provença, èra situat sus la penda dal Mont Agel e dal Mont Gròs, al mitan d’una valaia. Veire la mapa, ponch no 14.
Ne’n restaria per lo mai la capèla. Se pensa que la capèla separava lo donjon de las tres autras torres. La darriera tresplombava d’una autor vertiginosa doas ribas de la montanha davalant en prefondor devèrs la mar.
D’après ce que ditz Edmon Rossi, sas quatre torres èran basaias sus las asperitats de la còsta rocosa. La primiera, al nòrd, sembla que sigue estach lo donjon, perqué es isolaia e es exclusivament formaia per un ròc interiorament excavat que las òbras en maçonaria an fach que corregir las irregularitats e comolar los vuèis. Se pòl encara dificilament i reconéisser qualques vestigis de lotjament.
Las torres èran religaias per un camin de reond cubèrt que longava a pès dal costat de l’èst. Las traças de sa muralha son encara aparentas. Exteriorament a aquela paret i èra un camin de maçonaria que blocava l’encencha en se restacant al donjon.
Lo Castèl d’Agèrbol, vistes los means d’ataca de l’epòca e sa situacion excepcionala, devia èstre inexpugnable e donava un obstacle insuperable per tot enemic venent de la mar o de Provença, faguent ptoreccion de Gòrbs e Recabruna a l’èst.
Soleta, al mitan de las roïnas de la fortalessa; una part de la capèla s’enauta encara. Se compausa d’una nau voutaia jonhent una absida e las restacant l’una a l’autra, un arc en plen cindre a clavèls pron regularament aparelhats e portant sus dos pilastres.
Segon lo cadastre Sant Quentin, èra lo nom de la Capèla o Sant Quintien, avesque de Rodés al 6en sègle. Nom donat d’après de personas vengüas de l’oèst (tèrras dal Còmte de Tolosa dal costat d’Ate?).
Lo 8 de setembre de 1185 una convencion, signaia a Gènoa entre lo Còmte de Ventemilha Oton 2 e la comuna de VentimiIha, s’engatja a recebre entre sos abitants minga subjècte dals castèls de Recabruna, Agèrbol, eça., es signaia. Pròva que las doas localitats èran enemigas.
Un acte de venda dals Templiers “cedent los bens que possedian a Agèrbol a l’Avèsque d’Albenga, data dal 16 de genier de 1191. Es lo territòri entre la cima dal Còl dal Mont Gròs, sonat d’aquel temps en latin administratiu “Collam de Monachis”, Còla dals Monges, e la mar, en anant de Nòrd al Sud, e limitat a l’oèst per lo riu de l’Arma, “Flumen de Finari”.
Aquel acte per lo qual Pèire Bucilerio, Guilhèrmes de Lamanda e Guilhèrmes de Chiliani, fraires de l’òrdre dal Temple, autorizats per Gaimard, Mèstre e preceptor de las Maisons dal Temple de la província d’Itàlia, vendian a Airaldo, avèsque d’Albenga, totes los bens que lor Òrdre possedia sus lo territòri d’Agèrbol, maisons, bastias, camps, vinhas, beals, eça…, es lo mai preciós document tocant aquel castèl.
Despí qué epòca los Templièrs avian- aquelas possessions? L’Òrdre dal Temple fondat, en 1118, avian agut totplen de dons e sembla malgrat la generositat dals còmtes de Ventemilha devèrs las glèisas e convents, qu’aguèsson tengut d’encoratjar aquela “milícia dal Crist” per la donacion d’aquela castelania d’Agèrbol.
Après aver mes en rapòrt aquela val, los Templièrs la vendèron. Lo 25 de febrier de 1200, lo castèl d’Agèrbol apareisse per lo darrier còup dins lo tractat d’aliança signat per Guilhèrmes 1r e son filh Enric, còmtes de Ventemilha, amb Rolandin Malaprese, podestat de la Republica de Gènoa per lo qual los primiers cedian los Castèls de Recabruna, Agèrbol, entre autres sota resèrva de lor recuperacion en fèu.
A partir d’un acte seguent, datat dal 30 de julhet 1249, plus jamai i aguèt de mencion dal castèl.
En 1220, la Comuna de Ventemilha, que refusava de se laissar manjar per Gènoa, aligaia als Còmtes de Ventemilha, foguèt declaraia rebèla. Lo Còmte de Provença Raimond Berenguier V ven al secors e se supausa que lo Castèl d’Agèrbol, bastit sus la frontiera dal Comtat, l’oèst es lo Comtat de Provença amb A Torbia, Pelha, primieras comunas provençalas (istoricament parlant, mas totjorn occitanas vivaroalpencas), a degut -probable- patir los primiers assauts e èstre rasat.
Ansin desapareissèt aquela fortalesa qu’i flotava la bandiera “roja e aur” dals Còmtes de Ventemilha al costat de la bandiera “negra e blanca” dal Temple.
Ne’n rèsta per dire lo ver, gaire gaire de causas. Ce que seria la capèla dal castèl e lo mai interessant lo nom dal Mont Agèl: en occitan vivaroalpenc pelhasc, Arger en occitan vivaroalpenc mentonasc. La forma “Agèrbol” [a’dZErbu] es reconstituaia d’après la forma occitana que l’accent pòrta sus la darrier sillaba “Agèl”. Al biais d’Antíbol. Mas a la diferéncia que la forma “Agèrbol” es plus utilizaia en occitan local, mentre qu’Antíbol [an’tibu] si.
Referéncias:
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#2 Gandalf, refusas de te sometre : as donc causit la via del patiment !
#1 Se definís una Occitania larga per far nacion. Se definís una mosaïcas de regions distinctas per las regir d'endacò mai, generalament de París. Un Occitania larga per assajar de subreviure, o una mosaïcas de regions per acabar de se sometre a la França e se daissar sebelir : cal causir.
Soi d'aquesta passa dins la meteissa reflexion (cf. la partida "Occitània Larga" dins la segonda edicion de "Las comunas d'Occitània" (https://archive.org/details/joan-frances-blanc.-las-comunas-d-occitania-2a-edicion-2022). Perqué èsser caputs a voler definir una Occitània segon de critèris linguistics que dins maites airals son tras que trebols, e pas passar a de definicions istoricas? Es pas mai aisit çaquelà...
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari