De’n primièr, una novèla que vos deuriá interessar: dijòus de ser, soi anat a la viloteta vesina per assistir a un espectacle, a un sol-en-scèna per èsser mai précís!
 
Vos’n chautatz coma de l’Alcoran e vos donarai pas tòrt. Pensatz, e avètz rason, qu’aquò vos regarda pas e que mon emplec del remps a pas res a far dins una cronica jornalistica. Coma soi un jornalista escondut, me poiràn pas levar la carta professionala… que n’ai pas. Alara, podètz portar lo pet…
 
Se vos parli de ma serada, es que soi un casanièr; ai tòrt, notatz, per çò que los que se sonan ara: Centre culturel de… fan d’esfòrces grands per portar la cultura dins los territòris e que, ieu que repotègui sovent contra lo centralisme centralizat, deuriái èsser lo primièr a los encoratjar. Trabalhi pas, i a qualques lustres que los dròlles an quitat l’ostal… donc, ai pas cap d’excusas. Si, n’ai una: soi pigre!
 
Enfin, per un còp que soi anat a l’espectacle, n’anatz pas me cercar bregas, non? Es pas una question de moneda, non pas cèrtas; quitament se rascla la codena dels vièlhs que còstan car e fan pas res, lo govèrn me’en daissa encara un pauc per qu’agi pas a ne demandar als dròlles.
 
Es que, instruït per l’experiéncia —coma dison en francés— me mesfisi. Pas especialament pels espectacles mas pels produches culturals coma los libres, la musica, etc. Gaireben a cada còp que fau fisança a un mèdium —un mèdia, s’aquò vos agrada mai— nacional que vanta la merça e que o vau crompar, en tota fisança, a la vilòta que se tròba a un quarantenat de quilomètres de l’ostal —son principalament de libres— lo libre me tomba de las mans quasiment tanlèu dubèrt; tot parièr pels filmes, totes extraordinaris, totes cap d’òbra desconeguts… Te cresi!
 
Es aital; alara, prudéncia.
 
Mas, aqueste còp, foguèri intrigat non pas per l’artista —Yannick Jaulin— que conessiái mas per l’intitolat, longàs e explicatiu a l’encòp, de son sol-en-scèna: Ma lenga mairala es al darrièr badalh e ai qualque dificultat a vos parlar d’amor.
 
Per èsser onèste, aviái ben legit qualque comptes renduts positius dins la premsa mas enfin los cronicaires especializats devon manjar coma los autres. Ieu aiga clara e amor, totjorn!
 
Bon, vos farai pas languir mai longtemps: la sala del centre cultural de nòstra viloteta èra quasi plena e l’espectacle èra fòrça interessant per qualqu’un que, coma ieu, vos ven “bacinar” dins Jornalet, non pas amb las questions de lenga mas amb de questions existencialas e essencialas coma lo fach que calriá d’occitan sul fenestron, dins lo pòste, etc.
 
Mas, vos l’ai pas dich? A! lo vielhum… L’artista èra —e o es encara, de segur— un Vendean e a bastit son sol-en-scèna sus sa lenga mairala: lo peitavin-santongés, lo parlanjhe, se sona.
 
E —mas soi pas objectiu— ditz tot çò que los promotors e defensors de las lengas istoricas de nòstre país dison e cridon, a saber l’etnocidi silenciós — lo “silenciós” es de ieu.
 
Vos que sètz al fial, coneissètz ja çò que seguís… las misèrias fachas al nom de la Republica a d’individús que, desempuèi l’an pebre, tenon —o mailèu tenián— una lenga del brèç autra que lo francés.
 
Foguèt un plaser de l’entendre denonciar totas las maissantas rasons —e qualques autras!— inventadas pel poder desempuèi la revolucion de 1789 per fòrabandir de l’espaci public las dichas lengas de França jos de pretèxtes diferents e sornaruts. Vos fau gràcia de l’abat Gregoire e de totes los autres. Mençonarai pas tanpauc lo poliglòt iberic que governèt un temps lo país ni l’òme de l’eissarpa roja que o voliá governar… Aurem de segur l’escasença de i tornar se sèm encara vius.
 
Se parla generalament d’endoctrinament a prepaus d’un regim politic que fòrça los ciutadans reguèrgues a reconéisser que se son enganats e an portat tòrt a la societat avant de los emprisonar o de los assassinar. A prepaus de lengas, rarament!
 
Per demorar at home, France es l’exemple perfièch d’un etnocidi programat, d’una faiçon mai o mens coërenta, sul long tèrme. Los elèits d’un dels païses europèus mai rics dins lo domeni linguïstic a menat —e mena— un combat acarnassit per eradicar tota paraula que seriá pas gessida de la granda cultura francesa!
 
Lo Jaulin torn a torn doç, pedagòg, encolerit ne faguèt dijòus la demonstracion a un public, endoctrinat dempuè generacions e per lo qual çaquelà, arguments aita son pas sa “taça de tè”!
 
Repàpii, o sabi, fàcias a la marrida fe del microcòsme politic; cal ensajar d’intervenir cada còp qu’es possible dins lo debat public, los intellectuals amb de libres e d’articles en francés —e dieu sap que soi per l’escritura en occitan— per tocar mai de mond. Sabi que i a de jovents [plural generic] que fan de sol-en-scèna; los cal encoratjar e ne cal encoratjar maites — mas aquí soi pas competent, perdut que soi dins ma campanha.
 
Los mots son los mots e un etnocidi es un etnocidi, silenciós o pas.
 
La vièlha voliá pas crebar… La vièlha vòl pas crebar e mai tossiquèsse…