Es una causa que me pertòca a cada còp: quan Gric de Prat[i] se produsis en país bordalés, i a totjorn quauqu’un per venir mercejar a la fin de l’espectacle d’aver gausat parlar d’identitat bordalesa!
 
Aquò se passa sustot dab l’espectacle “Aquitània”, que conta (dab cants e musicas) lo país nòste a l’Edat mejana: los sègles màgers de la lenga d’òc. A cada còp, soi esmauvut. Aquesta paraula d’identitat es totjorn pichona, temeruga, casí vergonhosa, com si, se sentir bordalés èra passat de mòda. E totjorn aquesta emocion d’enténer parlar de la ciutat, de la sua istòria e de la sua cultura.
 
L’identitat bordalesa sembla desapareish darrèir un “universalisme a la mòda francesa” mei o mens assumit per los que, d’una fèiçon o d’una auta, gavidan la ciutat. La lora ideia es que lo qui arriba per s’ installar a Bordèu, se diu trobar a son, dens un estil de vita “internacionau» e comun a tots. Dens l’ideia, aqueste “universalisme” diu assegurar la prosperitat de la ciutat en har venir la riquessa…
 
E aquò es un dògme: nada discutida possibla. Tot ensag de tornar l’identitat pròpia de la ciutat passa per ridicula e pega… A pena se, se pòt guardar un sembla-folclòr e quauquas allusions a l’istòria farlabicada e faussada de la vila, apitada a la fin deu sègle passat, atau de har oblidar que los bordalés, an totjorn defenut lora libertat e lora independència…
 
Mes com es possible atau d’oblidar lo passat e la cultura de la vila?
 
Com es enqüera possible de pensar qu’una ciutat desculturada pòt atirar, quan, de pertot en Euròpa, dens las vilas atractivas (de Tolosa a Edimburgh en passar per Barcelona), la cultura pròpria es tanben un argument economic?
 
D’on ven aqueth refús dogmatic deu tornar de l’identitat?
 
Deisham un chic parlar l’istòria…
 
Dinc a la Revolucion e la mòrt deus Girondins, Bordèu se susmauta regulariment a cada ensag de presa de poder deu poder reiau. Atau, au sègle XVII, la vila se dessepara de França atau d’apitar sa pròpia republica (L’Omada), negada dens la sang au cap de tres ans… A la fin deu sègle XVIII, lo gascon es enqüera parlat per tota la populacion (parlat, mes non escrivut dempui las interdiccions reiaus deus sègles XV e XVI) ([ii]).
 
A maugrat deus interdits e de l’escòla de la tresena republica (com de pertot), lo pòble bordalés contunha de parlar gascon dinc a la debuta deu sègle XX . Tot lo long deu sègle XIX (e benlèu davant), se va espelir a Bordèu una cultura populària celebrada e entretenguda per lo famós poeta de las carrèiras: Méste Verdier e sos successors. Quan viatja a Bordèu, Stendhal soslinha aqueth caractèri tant “miejornau” de Bordèu [iii]. Serà pas lo sol…
 
Deu costat de la borguesia, es en partir de la debuta deu sègle XIX que la lenga comença de desaparéisher de la vita vitanta, probable pr’amor de l’arrivada massiva de navèths bordalés venguts de pertot en Euròpa per profieitar de la riquessa de la ciutat. Mes se la lenga desapareish mei o mens, damòra egau, dinc au sègle XX, lo remembris de l’istòria bordalesa, e de sas “antigas libertats” …
 
Es l’epòca de la publicacion deus libes istorics (de Dom Devienne a Camilha Julian en passar per Léo Drouin). Aqueths istorians ensajan de manténer la memòria, cap a l’istòria desfaiçonada o inventada deu “roman historique français”, impausada a la fin deu sègle XIX per l’escòla republicana obligatòria. Aquesta borguesia guardèt, de longa, l’ideia d’una ciutat liura e fièra de son passat de libertats.
 
 Atau, quan arriban las ideias felibrencas, tròban pro de sosten dens la populacion de la vila. Los escrivans gascons, mei o mens restacats au Felibrige, son numerós de publicar e un trabalh vertadèir es hèit cap a la lenga e cap a l’identitat istorica (de l’abat Bergey a Gric de Prat).
 
Lo camin semblava obert…
 
Mes au sortir de la segonda guèrra mondiau, lo vin ne se vend pas mei e la vielha borguesia es progressivament remplaçada. Los que damòran, son mei o mens acusats de collaboracion dab lo regime de Vichy[iv]… e lo maire navèth elegit, lo Jacques Chaban-Delmas, ex-generau de l’armada francesa liura, se trufa beròi de l’identitat de la ciutat. La modernitat es francesa e l’exemple de seguir es París!
 
La lenga gascona es totalament oblidada deu poder municipau navèth e lo quite mot de Gasconha sembla d’ara en davant, sonque reservat au departament deu Gerç!
 
Dens la seguida deu navèth maire e de la municipalitat, los bordalés deishan, d’eths medish, s’eslunhar l’identitat comunau, sa cultura e son istòria. Nada protesta, nat moviment de subervíver de la lenga e la memòria istorica (quan es ensenhada) es presentada com un passat definitivament oblidat. L’istòria de la ciutat es adara l’istòria oficiau, tota virada cap a la justificacion de la “patria francesa”: un sarròt de messorgas, autant gròssas com l’invasion d’Aquitània per Anglatèrra, es presentat com vertat istorica!
 
Com s’auré podut manténer l’identitat comunau dens aqueste encastre?
 
Quid de l’occitanisme? Apareishut dens las annadas 70, l’occitanisme damora confidenciau a Bordèu.
 
I a mantun rason pr’aquò, e s’en puiré parlar longtemps. Hòra de la desoccitanizacion de la vila, i a rasons ligadas a la paraula occitanista (d’aqueste temps). De hèit, es en partir deu Lengadoc que se desvelha aqueth sentit occitan, l’istòria d’Aquitània e de Bordèu, (que manten l’identitat de la vila enqüera mei que non pas la lenga), da֋òra ignorada tant com la tradicon e la cultura gascona. Los que gardan enqüera la memòria de la ciutat, ne se sentissen pas pertocats per aqueste moviment “estrangèir” e daunbuns ic viven com una convida a vàser tolosenc!
 
En partir de las annadas ueitanta, quan arriba a la comuna l’equipa navèra, Bordèu es totalament desrasigada: lo gascon es oblidat de tots e los bordalés ne coneishen pas mei sa quite existència! Las equipas navèras ensajan de balhar a la ciutat un “vam internacionau”, una mena “d’universalisme” atau de reviscolar l’economia. L’imatge recercada jòga suu prestigi ciutadan e vinicòle. Un prestigi “navèth ric” e internacionau, qui n’encontra pas jamei lo passat e l’identitat. Las campanhas de promocion deu vin ic amuishan de plan: “Bordeaux, la couleur du bon goût” çò conta una publicitat d’aqueste temps… Las espiadas son totjorn viradas cap a París que damòra una referència. Per ahortir lo tot, una linha de TGV va religar las duas ciutats en duas òras e mieija e la vila se va engreishar d’un sarròt de navèths vinguts de la capitau, persuadits de trobar a Bordèu un “petit Paris” …
 
Aquí! I èm, Bordèu n’a pas mei d’existència pròpria!
 
Alavetz tot es acabat?
 
Benlèu... mes a còps me preni a saunejar. Quauques signes de reviscòu semblan d’apareisher. Lo mot gascon, torna un chic dens la terminologia de la ciutat, a còps, quauques panèus suus noms de carrèira i hesen referència…Lo musèu d’Aquitània presenta un chic la lenga eca…
 
Costat cultura, l’istòria “oficiau”, la de l’universitat o de l’Ofici de Torisme, sembla chic a chic tornar reviscolar lo passat vertadèir de la ciutat e s’eslunhar de las messorgas deu “roman national” …
 
Tot aquò es discret, casí invisible e sonque l’uelh de l’especialiste ic pòt gahar, mes egau, puiré estar la debuta d’una identitat de tornar bastir?
 
Se los joens son totalament aculturats de çò de la vila, (las vielhas familhas s’an adara casí totas desapareishudas), se pòt sentir, a còps un besunh d’indentitat comunau: la vergonha d’estar bordalés deisha plaça chic a chic a una certa fiertat. Son hòrt estacats a quauques signes identitaris dens lor vocabulari: gavé, chocolatina eca…
 
Solide que se pòt pas esperar milhor quan lo darrèir cors de gascon de la ciutat barrèt duas ans i a. Mes qui sap per doman? Dens lo sud de Gironda, l’ideia gascona es plan mei presenta …
 
Lo tornar de l’identitat bordalesa serà lo result de decisons politicas, e benlèu qu’aqueras s’impausaràn aus responsables d’una feiçon o d’un auta quan se hasquí sentir lo besunh.
 
Se ditz que los parisencs s’en tornan … benlèu que fin-finau es pas lo “petit Paris” que cercavan mes un “Bordèu navèth” que n’an pas rencontrat.
 
Se dit qu’apres los pan, la cultura es çò que ven de tira, es benlèu la medisha causa per una ciutat, un vuide d’emplenhar?