N’es lo cas dal Comtat de Ventemilha qu’a d’alhors possedit lo Val de Lantosca (valent a dire la valaia de Vesubiá) e avia de bens fins a Drap dins las valaias dals Palhons.

A l’oèst de l’ancian comtat de Ventimilha, dal temps dal Còmte Conrad 1r es a edificat, en mai dal castèl de Recabruna, aquel d’Agèrbol situat dins lo val dal Fenolh, al sobran de l’actuala rotonda per pilhar l’autovia a Mentan (dicha per los ancians “dal Vistaero”), al nòrdèst de Bersolèlh e de Mónego. Cal precisar que Mónego es trach dal Comtat de Provença en favor de Gènoa en 1192 per l’emperaire germanic.

Agèrbol, que los Còmtes de Ventemilha semblavan considerar coma una de las principalas fortalessas occidentalas, èra situat sus la penda dal Mont Agel e dal Mont Gròs, al mitan d’una valaia.

Sas quatre torres èran basaias sus las asperitats de la còsta rocosa. La primiera, al nòrd, sembla que sigue estach lo donjon, perqué es isolaia e es exclusivament formaia per un ròc interiorament excavat que las òbras en maçonaria an fach que corregir las irregularitats e comolar los vuèis. Se pòl encara dificilament i reconéisser qualques vestigis de lotjament.

La capèla separava lo donjon de las tres autras torres. La darriera tresplombava d’una autor vertiginosa doas gargamèlas de montanha davalant en prefondor devèrs la mar.

Las torres èran religaias per un camin de reond cubèrt que longava a pès dal costat de l’èst. Las traças de sa muralha son encara aparentas. Exteriorament a aquela paret i èra un camin de maçonaria que blocava l’encencha en se restacant al donjon.

Lo Castèl d’Agèrbol, vistes los means d’ataca de l’epòca e sa situacion excepcionala, devia èstre inexpugnable e donava un obstacle insuperable per tot enemic venent de la mar o de Provença, curbent ansin Gòrbs e Recabruna.

Soleta, al mitan de las roïnas de la fortalessa; una part de la capèla s’enauta encara.

Se compausa d’una nau voutaia jonhent una absida e las restacant l’una a l’autra, un arc en plen cindre a clavèls pron regularament aparelhats e portant sus dos pilastres. Lo curiós oratòri manten malgrat tot lo remembre de la tradicion latina.

Segon lo cadastre Sant Quentin, èra lo nom de la Capèla o Sant Quintien, avesque de Rodés al 6en sègle.

La bula dal Papa Luc 3, dal 8 de Junh de 1182, es lo primier document coneissut faguent mencion d’aquela castelania d’Agèrbol possession dal Còmte de Ventemilha.

L’8 de setembre de 1185 una convencion, signaia a Gènoa entre lo Comte de Vintiimille Oton 2 e la comuna de VentimiIha, s’engatja a recebre demest sos abitants cap de subjècte dals Castèls de Roquebrune, Agèrbol, etc., es signaia.

Un acte de venda dals Templiers “cedent los bens que possedian a Agèrbol a l’Avèsque d’Albenga, data del 16 Janvier 1191. Es lo territòri entre la cima dal Còl dal Mont Gròs, sonat d’aquel temps «Collam de Monachis», Còla dals Monges, e la mar, en anant de Nòrd al Sud, e limitat a l’oèst per lo riu de l’Arma, «Flumen de Finari».

Aquel acte per lo qual Pierre BUCILERIO, Guillaume de LAMANDA e Guillaume de CHILLlANl, fraires del Temple, autorizats per GAIMARD, Mèstre e preceptor dals Ostals del Temple de la província d’Itàlia, vendián a AIRALDUO, Avesque d’Albenga, totes los bens que lor Òrdre possedia sus lo territòri, ostals, bastendas camps, vinhas, banas, canals etc…, es lo mai preciós document tocant aquel Castèl.

Despí qué epòca los Templièrs avian aquelas possessions? L’Òrdre dal Temple fondat, en 1118, èra estat l’objècte de nombrosas larguessas e sembla malgrat la generositat dals còmtes de Ventemilha devèrs las glèisas e convents, aguèsson tengut a encoratjar aquela «milícia dal Crist» per la donacion d’aquela castelania d’Agèrbol.

Après aver mes en rapòrt aquela val, los Templièrs la vendèron.

Lo 25 de febrier de 1200, lo castèl d’Agèrbol apareisse per lo darrier còup dins lo tractat d’aliança signat per Guilhèrme 1r e son filh Enric, còmtes de Ventemilha, amb Rolandin Malaprese, podestat de la Republica de Gènoa per lo qual los primiers cedian los Castèls de Recabruna, Agèrbol, entre autres sota resèrva de lor recuperacion en fèu.

A partir d’un acte seguent, datat dal 30 de julhet 1249, plus jamai i aguèt de mencion dal castèl.

En 1220, la Comuna de Ventemilha, que refusava de se laissar manjar per Gènoa, aligaia als Còmtes de Ventemilha, foguèt declaraia rebèla. Lo Còmte de Provença Raimond Berenguier V ven al secors e se supausa que lo Castèl d’Agèrbol, bastit sus la frontiera dal Comtat, l’oèst es lo Comtat de Provença amb A Torbia, Pelha, primieras comunas provençalas, a degut patir los primiers assauts e èstre rasat.

Ansin desapareissèt aquela fortalesa granda qu’i flotava la bandiera «roja e aur» dals Còmtes de Ventemilha al costat de la bandiera «negra e blanca» dal Temple.

Ne’n rèsta ce que seria la capèla dal castèl e lo nom dal Mont Agèl en occitan vivaroalpenc pelhasc, Arger [ar’dʒe] en occitan vivaroalpenc mentonasc. La forma “Agèrbol” [a’dʒɛrbu] es reconstituaia d’après la forma occitana que l’accent pòrta sus la darrier sillaba “Agèl”. Al biais d’Antíbol. Mas a la diferéncia que la forma “Agèrbol” n’avèm ges de traça en occitan local, mentre qu’Antíbol si.

L’autra pista es faussa: Agèrbol a ren poscut donar “Gòrbs” [‘gwɔs], e mai la derivacion sigue “gorbarin” laissant pensar a un radical ancian “*Gòrbar” o a “Gòrb” + infix -ar-.