Era IA, Intelligéncia Artificiau, a vengut a trastocar es nòstes costums. A apareishut de patac e non saben massa per a on anarà. N’auram de parlar ores e ores, e ei clar que mos afectarà es accions correntes dera vida e que mos calerà èster fòrça atents se non volem pèrder una plaça en prumèr mon.

È entrat en ChatGPT. L’è demanat de traduïr un petit tèxte deth catalan e un aute deth castelhan ar occitan e ara varianta aranesa. Era frasa ei molt simpla (El niño de Toulouse come cuatro manzanas por la mañana - El nen de Viella al matí menja quatre pomes). Eth resultat ei qu’en occitan estandard da ua bona traduccion, corrècta, sense errors, e en occitan aranés era traduccion apareish damb cinc o sies errors en cada frasa; molti!  Er occitan estandard, que tanben ei eth nòste, damb era IA hè un pas endeuant de permanéncia en futur e lamenti qu’er aranés quede en ua posicion relegada. Entre es rasons d’aguesta diferéncia i a era petitesa dera varianta que non a podut produïr sufisents documents entà qu’era maquina les pogue articular. Açò passe damb diuèrsi programes, plataformes, sintetizadors... que non poderàn existir ena varianta aranesa per falta de massa critica. Es  resultats dera IA milhoren damb fòrça quantitat de dades.

Er impacte deth ChatGPT pòt semblar ath qu’auec Google hè uns ans; però en toti aguesti ans Google non a volut considerar er occitan entre es lengües de trabalh e de traduccion. E aguest a estat, justament, eth periòde de major queiguda d’emplec der occitan. Es hilats sociaus en son un termomètre. Google estructure es sues pagines en foncion dera quantitat d’emplegaires dera lengua. Atau, eth catalan a mens preséncia qu’eth castelhan e se’n pòt sénter desplaçat. Google menspredèc er occitan, e per aguesta rason s’eth ChatGPT la desplace, e acuelh ua preséncia der occitan, mo’n alegraram; era Intelligéncia Artificau considère er occitan tot e qu’eth ChatGPT non pòt atier ar aranés. Auem milhorat, però era nòsta varianta pèrd.

Entara promocion dera varianta aranesa calerà profitar d’aguest auantatge der estandard. Proposar-se de produïr dades sufisentes, des der aranés, entà èster en procès? Ei impossible. Ei qüestion de numèros, èm pògui… Dilhèu damb es ans es auanci permeten productes sense besonh de tanta massa. Però ena demora, perdem. Se non i meten remèdi quedaram coma ua anecdòta.

E... non n’è agut pro damb era pròva dera traduccion e è volut anar mès enlà. Li è demanat ara maquina que me complète un exercici en aranés (des que se propòsen enes examens deth Conselh Generau d’Aran), en que cau amplir uets damb es vèrbs “èster” e “estar” segontes convengue. Era maquina a hèt er exercici, però non a comprés era diferéncia entre es dus vèrbs; a hèt sies errors sus ueit. A passat lo de madeish damb dus exercicis mès (sus eth femenin e sus sonores/sordes). Contràriament en un exercici en occitan estandard, a comés bères errors, però pòques. En aguest cas ei profitable, damb ua petita correccion.

Er occitan generau apareish ena Intelligencia Artificiau, era varianta aranesa non; ei un problèma ena normalizacion sociau dera lengua en Aran, ua situacion dificila, qu’obligue a reconsiderar moltes causes. Quauquarrés aurie de daurir-ne eth debat abans que sigue massa tard: Eth Conselh Generau d’Aran? Er Institut d’Estudis Aranesi-Acadèmia aranesa dera lengua occitana? Era Generalitat de Catalonha? Qui? Quan?

Entath catalan era IA està produïnt errors comparables as que gessen en occitan generau, però arren de semblant as grani errors que produís en aranés. Cau definir es politiques lingüistiques en tot tier en compde aguesta realitat; en cas contrari perderam eth trèn. En Islàndia qu’an era lengua oficiau e pròpria (coma en Aran), er islandés, en una situacion d’emplec precari, e fòrça critic, eth govèrn a gestionat ua collaboracion damb OpenAI, era empresa que desvolope eth ChatGPT, entà construïr recorsi qu’ajuden a preservar era lengua e a milhorar era sua preséncia sociau. Podem seguir er exemple?

Era recenta aparicion deth ChatGPT a vengut a accelerar es causes. Auem de méter era aplicacion ath cant des nòstes elaboracions lingüistiques, era IA mos a d’ajudar a elaborar pròves, a corregir exercicis, a dissenhar campanhes, a escríuer tèxtes, a resòler problèmes, a hèr articles, a planificar... ath cant deth Metavèrs que mos permeterà ua vida enlà dera qu’auem. Es adaptacions ad aguestes naues formes serà un procés qu’auem de realizar damb rapidesa, e se non, non i seram. Eth problèma entara nòsta varianta aranesa ei que peth moment non i apareish. Quauquarrés la i aurie de méter, s’ei possible… però com? qui?

Enes dies que vien demanarè ara IA que me hèsque tres causes: un diccionari, un article d’opinion sus eth futur der occitan e un programa de normalizacion sociau der aranés e der occitan en generau. Ja vos condarè! E tanben parlaram deth besonh d’introduïr era nòsta lengua en Metavèrs. Ac cau!