La lenga per carrièra

La lenga per carrièra s’ausís gaireben pas. Per mantunas rasons. La primièra es lo sistèm politic que fa que i a pas cap de politica lingüistica favorabla a las lengas en França. Quitament la proteccion del francés contra l’invasion de l’anglés per las carrièras es completament ineficaça. Ges de politica levat dins d’unes cases que se pòdon comptabilizar aisidament: pensi a las anóncias del metro a Tolosa, o a qualques placas en occcitan. Paucas causas que son d’iniciativas comunalas o regionalas mas jamai de l’estat, es de notar.

Mas una autra rason a aquela situacion de silenci de l’occitan per carrièras es de la responsabilitat totala dels locutors. D’una, tre qu’un non locutor interven, lo grop que parlava occitan passa al francés. “En français, tout le monde comprend”. E per una sembla cortesiá, completament falsa e pèca, se passa de l’occitan al francés tre que qualqu’un dintra dins lo cèrcle de paraula; “En français, on se comprend mieux / tout le mond se comprend”. D’una autra part los vièlhs an pas transmesa la lenga o sovent l’an pas fait coma cal. Quantes de còps ai ausit de vièlhs criticar de joves en lor disent: “Vòls parlar, mas l’escaraunhas tròp!”, “Se ditz pas aital!”. Aquelas injoncions son responsablas de la vergonha d’unes locutors, ailàs. Es al contrari que cal daissar la paraula liura, completament desliurada. Totes los ensenhaires sabon, o deurián aver encapat, que cal daissar lo novèl locutor amb lo cabèstre sul còl. Lo cal daissar parlar liurament e acceptar a la debuta totas las pècas que i pòt aver; aquò es lo B-A-BA del mestièr. Daissar se plaçar la paraula, la daissar venir e veire lo novèl locutor s’apropriar la lenga pauc a pauc. Puèi, òc, dins un temps segond se fa la correccion sens cap de brutalitat amb plan de benvolença e d’encoratjaments a boldre. Aital, pauc a pauc lo novèl locutor pren la paraula e a pas paur de parlar e progressarà per çò que deguns l’entrepacha pas per de consideracions inutilas. Lo locutor novèl se trobarà en situacion de seguretat lengatgièra e lo professor aurà ganhat un esperit dubèrt a l’aprendissatge.

Los que tenon la lenga la passan pas totjorn, al contrari, parlan francés a lors dròlles e se planhon que la lenga es pas transmesa coma se volián èsser los darrièrs dels locutors. I a dins aquela actitud una morbiditat insuportabla. Cal ben dire que son responsables de non transmission, doncas traidors!

Es vertat, es pas totjorn aisit de parlar pas qu’occitan. Mas se o fasèm pas, la lenga es pas presenta, es pas viva, s’ausís pas per carrièra e aquò es l’argument màger dels joves que vòlon pas de corses d’occitan. O dison clarament que se parla pas, que s’ausís pas, qu’es pas necite. Alara cal èsser mai reborsièrs e cambiar pas de lenga, parlar sempre. L’occitan tot lo mond lo compren mai o mens; e es aital que s’apren, per l’ausida e pas autrament.

Lo fenestron e lo de mai

Lo fenestron, la television, a perdut plan de poder que ara les joves son mai que mai suls malhums socials, sus internet. Es aquí lor font de documentacion, d’informacion, lor lòc d’escambi e d’expression. La television gaulista coma o es encara es pas estada bastida per permetre l’expression del pòble, plan al contrari, e subretot pas en lenga autra que francesa. Dins aquela republica falsament egalitària l’occitan a pas brica de plaça a la television. Qualques minutas per setmana, pas mai. Daissan polsar just per melhor ofegar. De mai, ara, las emissions en occitan son jostitoladas en francés. Tornam a la problematica del bilingüisme qu’ofèga el tanben. Dins las emissions occitanas l’occitan es pas sol, i a lo francés omnipresent e tot poderós que fa que lo telespectator ausís pas qu’a mièja d’occitan per çò que legís lo francés! Aital le poison dintra encara melhor dins la mesolha e l’occitan servís lo francés, en tot cas l’occitan se suicida.

Los occitanistas an mancat d’accion quand caliá far petar les emetors sul territòri e revindicar una vertadièra autonomia dins aquel servici public —quand èra encara un servici public.

Urosament que i a l’internet. La lenga occitana a sauput dintrar sus aquel mejan de comunicacion e i a de plan nombroses sites internet ont la lenga se fa ausir, s’exprimís, viu! Los apleches son de qualitat e mai se de còps que i a se podrián melhorar sul plan de la qualitat de la lenga. Mas lo combat es aquí ganhat que mercés a internet la lenga viatja dins lo mond entièr. D’utisses novèls permeton d’ensenhar la lenga, de metre en linha d’apleches lingüistiques qu’an un grand succès al prèp d’una populacion mai que mai jove. La produccion video que se fa es de plan bona qualitat mas ça que la es de quantitat fèbla e se compren aisidament vist les còstes de produccion. Es pas la pena de dire que la produccion occitana receu pas res coma ajuda publica o una trista misèria.

De solucions?

Dempuèi de sègles ara i a un moviment cultural que trabalha per l’occitan e per la cultura. Aquel moviment s’es ailàs enfangat ­e sembla uèi aver plan de mal a se tirar del malpàs per çò que es demorat sol, isolat. Lo Felibrige s’ocupa de poesia e de taulejadas e pas mai. L’IEO s’es ocupat d’una granda quantitat de causas en separant estrictament los engatjaments: a fait d’educacion populària e d’edicion. Pel costat, lo CREO s’es ocupat de las questions d’ensenhament mas jos la rabiosa influéncia de qualques desesperats de la republica jacobina e sens jamai trabalhar amb l’ensenhament per imersion —çò qu’es la granda colhonada. Al mens pas d’unitat amb Calandreta s’es dit a la FELCO sus un ton estalinian, es a dire sens critica ni comentari possible. E de totes aqueles braces valents, plan valents, coratjoses qu’es pas de creire, d’aqueles militants tant afogats, tan generoses, totjorn prèstes, jamai decebuts pels pissa-vinagres traidors que van sempre contra l’unitat de l’accion, se n’es levat plan paucs per metre en camin çò qu’es necite, çò qu’es incontornable: un moviment politic. Non, pas fòrces, pas pro. Plan d’aqueles valents occitanistas son demorats dins de partits exagonals, comunistas, socialistas, de drecha o que te sabi qu’an pas jamai comprés, volgut, poscut comprene que caliá un moviment politic fòrt per anar cap a un poder qu’assegurèsse lo poder sus la lenga. Non, lo moviment politic occitanista —­que viu ça que la!­— viu mal aisidament per çò que los militants culturals son demorats de culturals. Los ensenhaires vòlon ensenhar, los escrivans, escriure e que te sabi ieu mas se son pas engatjats dins l’accion politica. An pas comprés qu’es pas per lo volontariat que se recuperarà la lenga mas per l’obligacion! Vòlon pas admetre que la lenga es la soca d’una nacion. An paur, son dins l’insecuritat.

Per ara l’insecuritat lingüistica es totala per doas rasons plan diferentas: Per començar la lenga es pas encara completament estandardizada ni mai normalisada çò que fa que per lo locutor o l’escrivan i a insecuritat e aquò l’ajuda pas brica a pensar e s’exprimir dins la lenga. La segonda rason es que podètz totjorn ensenhar dins las condicions melhoras, deman t’arriba un ministre qu’a lo poder de tot fotre pel sòl e en una reforma siás pas res pus. Tot es a tornar bastir cada matin. D’unes professors o sabon.

Cal far la caça als traïdors. Quand vesèm qu’aviam una entrepresa que publicava dempuèi de decenias un setmanièr —La Setmana, tot en occitan— e doas revistas pels mainatges —Plumalhon e Papagai— e que l’OPLO lor a suprimidas las subvencions balhadas per la Region nos podèm demandar qual es le ròtle jogat per aquela associacion transregionala. Quand ausissèm que France Inter ditz de messorgas quand dison que passan totas las musicas. Òc, americanas mas jamai occitana o bretona o catalana! Quand Bernat de Ventador es presentat coma un poèta francés! Quand Deodat de Severac es presentat coma un pianista francés! Qual se lèva per cridar a l’injustícia, a la messorga, al raubadís?

Es ora de tornar parlar clar. Occitània es dins una situacion lingüistica, culturala, economica e politica coloniala coma o es estat l’Africa de l’empèri colonial francés e coma o son encara les países francofons.

Lo problema màger es lo de la somission lingüistica que degun ne parla pas jamai. La somission es l’incapacitat de sortir de la lenga majoritària e mai que mai es un processus que te sembla completament normal. Se qualqu’un parla francés li respondes en francés. Sembla normal sens o èsser. Aital lo francés se subtituís a l’occitan, l’occitan es somés e sembla pas mai necessari. La lenga occitana es pas mai necite, es eliminada. Es un fenomèn qu’es dins totes los paises ont i a de lengas minorizadas. Ailàs per luchar contra aquela situacion coloniala i a pas que dos biaisses de far. D’un costat i a los locutors qu’an de préner conciéncia d’aquela situacion e del problema e de téner còp sistematicament, cada còp que son dins una situacion ont lor lenga es amenaçada. D’un autre costat i a çò que deurián far las institucions, las administracions, los govèrns, los estats: préner de leis per oficializar la lenga, fixar la nòrma, crear un estatut lingüistic, far que l’usatge de l’occitan siá obligatòri dins las administracions totas de la zòna concernida. Los foncionaris la devon conéisser per èsser recrutats, es la lenga unica de l’escòla, etc.

Mas las associacions, los locutors, an pas una granda possibilitat d’accion per forçar las institucions a préner en consideracion la lenga nòstra per çò que l’estat va contra aquela politica lingüistica e la somission lingüistica es doblada d’una somission politica. L’estat francés mespresa l’occitan e totas las autras lengas e per aquò far utiliza las talhas que pagam!

I a de camin a far. Encara plan d’occitanistas creson que cal aimar la lenga per la salvar. Quina conariá! Las lengas se parlan pas per amor mas per necessitat! S’anatz viure a París o a Changai parlaretz francés o chinés per necessitat. Pas mai. Se volem que lo monde parle occitan cal crear la necessitat de la lenga. E aquò coma dich en sus es la seguida d’una volontat politica.

Ne cal sortir! Cal recuperar la nòstra dignitat. Far d’auto-estima. Recuperar tot çò qu’es nòstre sul plan cultural. Esperar pas los autres. Se prene en man. S’afirmar.

Caldriá que les Occitans comencessen de far país, de se dire mai occitans que franceses. Mas aquò es pro dificil dins la situacion ont sèm. Cal quitar de baissar lo cap e saludar la Republica, lecant-li las bòtas per en cas que nos done un quicomet, qualques subsidis, qualques oras d’ensenhament, qualques minutas de televison, qualques medalhòtas. Sem pas de gosses per mendicar un trocet, cal aver de dignitat. D’unes espèran una autonomia politica que fariá que seriam sempre subordinats a França; doncas dins una situacion ont l’occitan seriá forçadament subordinat, en perilh de mòrt a tot moment. Mas una vertadièra autonomia ont la question de l’ensenhament seriá pas mai discutida a París, ont las causidas d’estrategias economicas pels transpòrts, pels investissaments gròsses serián preses aicí, ont la programacion culturala nos seriá pas impausada, pòt èsser una alternativa. Una vertadièra e granda autonomia pòt alandar las fenèstras e daissar passar mai d’aire, evitar l’ofegament e permetre de se requinquilhar per anar mai luènh e per sortir d’aquela situacion coloniala, d’esclavituda.

 Levar lo cap, s’afirmar e prene lo poder per çò que lo poder aparten al pòble qu’a lo dreit de decidir de son avenir politic, economic, cultural, lingüistic. Sens independéncia i aurà pas jamai una situacion favorabla a l’occitan; aurem pas jamai los mejans de far de nòstra lenga LA lenga del país.

Joan Thomàs 28 d’octobre de 2022