L’estacament a París e la sempiternala França

Es lo drama grand! París serà totjorn la capitala la mai bèla e la mai autoritària. “Il n’y a de bon goût que de Paris!”. Se parlas pas lo francés amb l’accent de París siás de la Província, es a dire d’aquel territòri, colonia francesa, que comença al delà del periferic de París. I a aquí tota la racalha, la rafatalha, los del miègjorn que an fait pèrdre de batèstas per çò que son pas que de fenhants. Es plan conegut. Puèi lor accent sentís a bosa o pel melhor a pastagàs, anchòia e sièsta. Totes los que an demandat una chocolatina son pas franceses e benlèu que son pas que de monards.

Es plan conegut: la França a totjorn existit, amb de frontièras naturalas en mai d’aquò, de mars, de rius e de montanhas. Alara qué? Qué volètz dire? Cal pas rire d’aquel país benesit dels dieuses! França aviá vocacion a regnar sul mond per çò que es lo país de la Rason e dels Lums. Es aquí que s’es fargada la lei dels dreches de l’òme, e en francés! Alara la vocacion de França es de portar la bona paraula civilisaira dins totes los paises paures qu’an pas agut aquel astre. E en francés!

Urosament que los Occitans son dempuèi de sègles traumatizats per la necessitat de capitar dins la societat e per aquò creson que lor cal parlar la lenga del mèstre, del venceire e en mai d’aquò amb l’accent. Es cap baissat que cal obeir e se calar. Lo fach de voler pas parlar la lenga per vergonha a marcat per sempre de generacions e de genearcions de brave mond. Se son sentits mespresats; tractats coma de bèstias tan lor es estat dich que parlavan la lenga de las bèstias. Aquel mesprés anava fins al mesprés dels davancièrs, dels paires que lor an transmesa la lenga, los parents, la familha, los amics. Es nascuda, per plan d’aquelas generacions mespresadas davant lo mèstre e tabassadas a l’escòla, una introversion totala que los a menats a un silenci total. Pas mai d’expression, pas mai de creacion. Es estat una negacion totala de l’uman. Quantes de còps ai ausit de vièlhs qu’avián, los paures eles, viscut aquel violentissime mesprés, dire a lors dròlles de se calar, de parlar pas, que sabián pas eles, que caliá daissar parlar les mossurs, los que sabon lo francés. Quantes d’elas e d’eles son demorats dins l’escuresina sens jamai gausar escriure, pintrar, compausar per çò que l’escòla mai que mai lor aviá inculcat qu’èran pas que de bèstias. Quin degalh! Quina vergonha!

Lo nom de la lenga (regionala, minorizada, minoritària, etc)

Oi! que n’a calgut de temps per tornar trobar lo nom de la lenga nòstra. Occitan es ara un nom que s’es impausat tant dins lo domèni universitari que dins la populacion. Se parla pas mai de patés, lo mond an comprés que lor lenga a un nom. Es aital que se ditz a l’escòla: occitan. Mas encara plan sovent se parla, quand se comparan las lengas, de lenga regionala o minoritària. Minorizada de còps que i a s’emplega tanben; es una realitat, es ben minorisada, mesa de costat, tenguda dins l’inferioritat per d’unes e mai que mai los que son al poder. Regionala a exactament lo meteis sens. Dire d’una lenga qu’es regionala es la minorisar, es l’opausar a una lenga nacionala; es levar una escala de valors. La regionala serà inferiora a la nacionala que li serà superiora. “Garde à vous!” Encara una asenada! Vist que las lengas son totas egalas, se valon totas. Una lenga es una lenga e l’occitan pòt servir coma lo francés o lo catalan per tot dire de la vida e de l’univèrs. Per cap de lingüista i a pas de lenga superiora o inferiora.

Çò que pausa problèma aicí es qu’aquela apelacion —lenga regionala— siá portada per de locutors de l’occitan. Es un fach grèu. Es un assassinat! Considerar que l’occitan es una lenga regionala es dejà la mespresar, la trobar inferiora e per o dire clarament es renegar tota possibilitat de li tornar un drech de viure. De tot biais es una apelacion que se pòt pas emplegar sens vergonha. Es un automesprés de dire que sa lenga val pas res, qu’es inferiora. Es un mesprés dels ancians, dels aujòls, dels paires e dels dròlles qu’an causit de la parlar. L’occitan es pas una lenga regionala! E caldrà ben far desaparéisser aquela denominacion vergonhosa e assassina. Mas ailàs cap de moviment contra lo “occitan L.R.” emplegat dins l’educacion nacionala! Cap de cambiament previst per lo titol del concors del Capes “Occitan langueS d’oc”! Alara l’occitan demòra una lenga segonda, pichona, de darrièra zòna. Òc, mespresada! Mespresada dos còps! Es mespresada per l’educacion nacionala e los occitanistas que gausan encara emplegar aquela denominacion e tanben per las autras lengas que li passan davant. Per exemple lo latin e lo grèc que son de lengas de l’antiquitat (se ditz pas mai “lengas mòrtas”, an ganhat aquela batalha, elas!) an mai de valor simbolica e en punts al bachilierat que la lenga regionala mens prestigiosa (sens jamai poder dire perqué seriá mens prestigiosa). Es benlèu mens prestigiosa per çò qu’es tanben meridionala. Çò qu’es meridional es per rire, compta pas, es pas seriós. Sabètz ben, lo meridional, Fernandèl, las panholadas e tutti quanti. Lo meridional —que siá lo tipe o la lenga meridionala— es pas qu’un metèca! Un monin! Quicòm del sud! A mespresar e fai tirar. Es pas amb de meridionalitat que se bastís un mond.

Me soveni d’un provisor, dins un licèu, que me diguèt un jorn a prepaus de l’occitan “C’est dommage que ça ne s’écrive pas.” Aquel èra d’aicí, portava un nom plan del país, se disiá Prat. Un autre, son successor dins lo memes licèu, me diguèt: ”Ma grand-mère le parlait, je n’ai retenu qu’un mot Val pas res!”. Vesètz l’imatge qu’aqueles dos arganhòls, totes dos capiscòls d’un gròs establiment segondari, aqueles dos piòts, que passavan per saberuts e fins letrats, avián de l’occitan. Aquí n’i a pro.

La proteccion de l’ecòsistèm

Es evident que cal protegir la diversitat ecologica, diversitat de las plantas e de las bèstias. L’ecòsistèm necessita una proteccion d’aquela biodiversitat. Aital cal protegir las societats en dificultat. Degun pensariá pas sacrificar una societat que se morís en causa de pauretat, de malautiá, de crisi sanitària o autre daumatge. Mas la diversitat s’arrèsta pas a las plantas e a las bèstias, ni mai s’arrèsta pas a una categoria d’umans. I a tanben la diversitat lingüistica. Es pas pro dit.

S’es pas pro dit es per çò que les franceses son mai per defendre la vida d’una mena de claupèira, de sarnalha, de mosquit que non pas las lengas. Aital fan que estiman mai se batre per la defensa de las lengas melanesianas que non pas per l’occitan! E curiosament totes les franceses diràn que las lengas son una riquesa mas cap d’eles farà pas res per las parar. Es una riquesa qu’aiman mai daissar crebar. Aiçò s’explica pel simple fait que pòdon pas demorar dins una situacion dobla, pas clara, ambigua. D’un costat les franceses son fièrs de la lenga francesa que sa sembla uniformitat ne far l’unitat e lo lum qu’esclaira l’universalitat de las valors republicanas a travèrs lo mond e d’un autre costat pòdon pas defendre una autra lenga considerada coma mens valida per portar aqueles concèptes republicans. E puèi lo francés es la lenga dels ‘venceires’ de doas guèrras mondialas. Los franceses an lo cuol entre doas cadièras. Alara aiman mai parlar pas de çò que facha e daissan far la repression. Lo mesprés per l’occitan s’impausa. La repression s’impausa. Lo francés s’impausa. L’occitan es mes defòra per interdiccion progressiva que va dapasset amb l’ofèrta d’una integracion sociala plan sovent falsa. La lenga en situacion d’exclusion de tot usatge social, de tot sistèm d’aprentissatge s’encamina “cap al grand cementèri de las lengas”.