La lenga amagada

I agèt d’afichas del “Comité pour les langues moins répandues” que presentavan de lengas claveladas. Èra la lenga interdicha e a l’encòp la lenga tirada, la que sortís de la boca per dire “mèrda!”. I agèt tanben l’aficha amb l’eslogan “cal que la lenga passe pertot”. I agèt tantas revindicacions per la lenga en mai de las manifestacions que foguèron a l’encòp capitada amb 20 000 personas a Carcassona e una vertadièra cagada a Montpelhièr per çò que i aviá pas d’unitat del moviment occitanista. D’unas e d’unes volián pas ausir parlar de Calandreta, estimavan mai lo Felibrige que venguèt pas qu’a mitat. Es sempre la meteissa problematica pausada mas jamai discutida entre los culturals e los autres sus l’engatjament politic. Podèm regretar que la question de l’engatjament politic siá pas jamai pausada clarament, vòli dire siá totjorn refusada. D’unes occitanistes an exactament l’actitud dels felibres de passat temps: far pas lo ligam entre la situacion culturala e la situacion politica, refusar de durbir los uèlhs, demorar amb lo cap jos la cobèrta. Enfin, dempuèi mai de vint ans i a pas vertadièrament de batèsta, de preséncia a las eleccions, de manifestacions unitàrias. Los occitanistas s’acontentan de representacions al ministèri de l’educacion nacionala o dins los rectorats; i a d’encargats de mission dins las regions mas res avança pas realament.

La lenga se tira pas mai, sortís pas mai. La lenga es amagada! Amagada a l’escòla, amagada dins las librariás sus las laissas pus bassas, silenciosa per la carrièra, absenta dels mediàs a un punt extrèm. Cal tornar per la carrièra, mai nombroses, e cridar mai fòrt per çò que TOTAS las luchas se son ganhadas dins la carrièra e sonca dins la carrièra!

La lenga es ofegada e ne crebam.

E la literatura en lenga nòstra ...

Per o dire clarament, la desconeissença de la literatura nòstra pel monde d’aicí me fa plorar. Plori de véser que lo monde coneisson pas ni D’Arbaud, ni los Roqueta, ni Lafont, ni Bodon, ni mai totes los autres. Cossí diables viure a costat d’aqueles tresaurs e dins una tala ignoréncia deguda a l’escòla e a la situacion de la lenga e de la cultura. Ne sèm ben d’accòrdi. Mas aquò es un fach que m’atristesís qu’es pas de dire.

Se podriá esperar dins la premsa occitana, de temps en quora, qualques soscadissas sus l’edicion literària en lenga nòstra. Ailàs al lector, sovent assabentat per son librari de las darrièras publicacions en francés li cal se despatolhar per conéisser las publicacions en occitan, trobarà paucas paginas ­—levat dins qualques revistas— sus la situacion sociala de la literatura d’òc e de l’edicion.

Un panoramà de l’escriut seriá necite. Una enquista sarrada se pòt far aisidament amb los apleches novèls al nivèl planetari. Aital la lectura d’un crozament de las donadas permetriá d’aver una fotografia de la produccion.

La produccion literària[1] se pòt pas endevenir amb lo seu avenir que pensam brave e fièr sens una critica. Ailàs las letras e lo demai de las publicacions patisson d’aquel quasi desèrt. Es pron rare de legir de criticas que pr’aquò farián mestièr. Per la parucion de tal o tal obratge avèm pas que las congratulacions dels collègas que de longa an paur de macar l’amic. Alara que la bastison de tota sciéncia, de tot art, se fa ben per la confrontacion cap e cap amb una critica constructiva. Aquò va sens dire que la critica ajuda lo lector, desvolopa tamben lo desir de lectura e doncas lo desir de lenga tant important dins una preocupacion occitanista.

E seriá tamben necite qualque estudi sul lectorat. Benlèu per de donadas sus lo seu gost, las siás cèrcas mas subretot sus son engatjament de lector e son prètzfach. Perqué legir en occitan? Qualas son las relacions entre lo lector e lo libre? E fòrças autras questions sus l’edicion e la literatura qu’aicesta pren un vam novèl per astre de cercar un public novèl.

En Catalonha d’editors donan a legir d’òbras majoralas de la literatura occitana. Tornarem pas aicí sus la tradicion catalana e benlèu italiana de revirar los autors occitans. Ça que la dempuèi qualques temps Joan Bodon, Josèp d’Arbaud o Max Roqueta, o Lois Delluc son sus las laissas de las veirinas de las librarias barceloninas. Lo Club Editor publiquèt Catòia de Joan Bodon, revirat per Artur Quintana e El Garrell de Lois Delluc revirat pel Joan Sales. Mas un autre editor catalan, Galereda a dubèrt una colleccion amb las doas lengas. Lo reviraire per l’occitan n’es lo Jaume Figueras que s’amerita una brava capelada. Lo seu prètzfach es estat de revirar los dos primièrs volums de Verd Paradís de Max Roqueta. Lo trabalh de revirada es remirable e remirabla tamben n’es l’edicion. Edicion sus polit papièr dels marges bèls, tipografia de tria, nòtas e pòst-fàcia importanta del reviraire. Pel Verd Paradís, l’editor nos dona d’en primièr la version catalana, puèi ven l’occitana. Jaume Figueras, del vam que prenguèt e de l’estrambòrd que trobèt publiquèt en 2009 La Bèstia del Vacarès. Aqueste còp la version catalana es sus la pagina bèla e lo tèxt en occitan a man esquèrra. Ongàn nos porgís un autre roman de Josèp d’Arbaud, La Gitana. Aqueste còp tanben es una capitada editoriala. Revirada de las melhoras, edicion de las bonas e dins la tradicion de qualitat de l’edicion Galerada. Mas aqueste còp Jaume Figueras nos balha a legir los tèxtes de d’Arbaud en occitan normalizat. Sens ges tocar la lenga de l’autor, lo tèxt a trobat un nòu vestit unitari en provençal. E sul mercat, nos porgís un grand tèxte literari qu’èra devengut impossible de trobar.

Aital lo trabalh de Jaume Figueras —que publica tanben d’òbras literàrias catalanas que revira a l’occitan coma lo remirable Josafat de Prudenci Bertrana a cò de pagès Editors— non solament fa la promocion d’una literatura qu’a de mal a s’exportar mas dona tamben als legeires novèls de l’occitan la possibilitat de legir d’òbras classicas agotadas dempuèi l’an pebre e en grafia classica. Se pòt encoratjar aquel especialista de la literatura barròca occitana per contunhar non pas sonca a revirar al catalan mas a far d’una pèira dos còps en tornar far lum sus d’unas òbras que s’ameritan pas lo debrembièr.

Nos demòra d’esperar que vengue un temps de lectura en lenga nòstra. Pas mai. I a tant e tant a descobrir! Cossí passar a costat de la literatura occitana sens la véser? LEGIR, MACAREL!!!

Recuperacion!

Cal recuperar! Recuperar la lenga per un ensenhament obligatòri; aquò o disèm endacòm mai. E RE CU PE RAR tot çò nòstre! Es pas acceptable d’aver tant perdut. Cal tornar al país totas las òbras d’art que nos son estadas raubadas, La Venus d’Arles, las òbras de totes los escalpraires e de totes los pintres occitans devon sortir de París per tornar al país. Aital una reconeissença de l’occitanitat de Deodat de Severac que faguèt tant per la lenga occitana e per la musica en çò nòstre! Nos cal recuperar totas las òbras d’art e afirmar l’occitanitat dels artistas. Es curiós de véser qu’al musèu Pech de Rodés i a pas cap d’òbra de Pech, sonca de motlatges! Tot es a París. Nos an tot panat en mai de la lenga. Avèm ça que la una cultura e ne cal revindicar la proprietat de las òbras se sèm pas de bastards. La reconstruccion del país passa per aquí. Lèu tornaràn las òbras africanas als paises africans que son estats pilhats, nos cal tanben aver aquela revindicacion.

Nos cal recuperar la dignitat.