Esteban MIRA CABALLOS, Conclusiones, El descubrimiento de Europa (indígenas y mestizos en el Viejo Mundo), editorial Planeta, Barcelona, 2023.
Traduccion a l’occitan Eric Astié 23.VII.2023.

Lo procèssus d’espandiment que comencèt a partir del 12 d’octobre de 1492 provoquèt l’europeïzacion d’America e tanben a la longa l’americanizacion d’Euròpa. Los europèus cambièron America e los americans -o al mens çò american- transformèron Euròpa. D’aquesta data enlà, res non seriá parièr sus nòstra planeta. S’anava aviar un procediment de mondializacion ont las mèrças, las ideas, las gents, las bèstias e los quites virusses circularián a escala planetària. En la transformacion aquesta, los indigènas e los mestisses joguèron un ròtle plan actiu, quitament se l’istoriografia oficiala a tirat cap a la disminucion o a la sosestimacion del ròtle important que joguèron, los daissant aital sus la talvèra dels canons oficials de l’istoricisme. Los elèits amerindians s’acomodèron al dintre del sistèma implantat per l’empèri dels Hasborg e joguèron un ròtle de primièra dins la conformacion de l’òrdre colonial. L’estructura politica demorèt ibridada e mantenguèt pendent la temporada de la vice-reialitat una partida de l’organizacion preïspanica. Pr’aquò, non solament subrevisquèron los elèits mas tanben la massa anonima, la quala, dins la mesura de sas possibilitats, assagèt d’obtenir lo mai d’avantatges possibles per la condicion d’indians que li èra escasuda. Dins aquel sens, la reconstruccion de lors vidas e de lors trajectòrias implica la reconeissença d’un passat jamai escrit dels oblidats, de milièrs de gents que, coma o diriá Michel Vovelle[1]: “non s’an poscut pagar lo luxe d’una expression individuala.”

Al sens contra de las ressègas convengudas (e coma o avèm analisat dins aquelas paginas) de milierats d’esclaus foguèron menats al Monde Vièlh, subretot dins la primièra mitat del sègle XVI, amb un trafec que se perlonguèt residualament en la màger part del sègle XVII. Après la mòrt d’Isabèu la Catolica, la traita se mantenguèt, encara que pro alentida, e tornèt créisser entre 1528 e 1542. Foguèt màgerment desliurada la legislacion favorabla a la proteccion e a la libertat dels indigènas, en responsa als reclams e a las denóncias de religioses e de laïcs. Pendent las primièras decadas, trobam de leis en las qualas s’establisson una causa e pauc de temps après la contrària, çò que revèrta la bèla contradiccion dialectica de la Corona que balançava entre un dogmatisme fondamental influenciat per de religioses e de fonccionaris umanistas, e lo pragmatisme que las necesitats monetàrias impausavan. Los monarcas se mostrèron de longa en una contradiccion vitala entre la libertat e la conversion de l’indigèna, consents ambe las bullas de donacion[2] e lor consciéncia crestiana, e lo besonh d’espleitar la man d’òbra necessària a l’aviditat en numerari de lor empiri. Fins a la primièra mitat del sègle XVI, dintrèron pel pòrt de Sevilha, puèi per la capitala portuguesa. A Sevilha, pòrt ont se centralizèron navigacion e comèrç ultramarins, un brave nombre de natius se concentrèron, a tal punt que dins las annadas quaranta dos centenats d’entre eles coabitèron dins la vila, entre esclaus e gents liuras. En general foguèron considerats coma trabalhaires de qualitat e rendament inferiors per rapòrt als africans. Çaquelà, los documents oficials mencionan lor leialtat bèla; benlèu per aquò e per lor exotisme, lor prètz de venda soliá triplar en Espanha respècte al qu’avián sul continent american.

Fòrça mai arribèron coma gents liuras, qualques nòbles mas tanben de diplomatas, de comerciants, de servicials, e de quites deportats per de motius pro desparièrs coma Francisco Tenamaztle o Francisca Pizarro Yupanqui. La preséncia en Espanha de tlatoques (sobeirans o emperaires astècas), cazoncis (reyes tarascos), pallas (concubinas de l’Inca), collas (esposas de l’Inca), caciques o curacas (caps) venguts de parçans plan diferents del continent american non daissa d’estonar. Dins lo cas dels nòbles, foguèron recebuts ambe la dignitat qu’estava a lor reng e d’aquí que d’unes sòcis de la noblesa actuala descendon dirèctament d’indigènas e de mestisses. En revenge, pels esclaus, pauques d’entre eles daissèron la servitud, passèron dins lo melhor dels cases de sèrves a vailets.

Los primièrs meses de residéncia en Espanha foguèron tras que delicats: una mortalitat fòrta los assalissiá e afectava regde lors desplaçaments, ja en America e encara mai delà la “mar oceana”. Lo cambi que devián afrontar e assumir èra colossal: un climat novèl, una cultura novèla, una societat novèla e fin finala un biais de viure novèl. I a una infinitat de testimoniatges sus las sofrenças que visquèron en territòri europèu, provocadas mai que mai per la diferéncia climatica -pro d’entre eles venián de zònas caudas subtropicalas– e per l’impacte dels virusses e de las bacterias. Mas los problèmas, mai qu’epidemiologics o fisics foguèron tanben psicologics. Fòrça non poguèron assumir en un temps tan brèu un cambiament tan radical dins lor biais de viure e lor vision del mond. Aital, per exemple, de totes los indigènas embarcats[3] per Cristòl Colomb al tornar de son primièr viatge, non subrevisquèron que dos. Faguèron d’interprèts per la segonda traversada de

Una bona partida moriguèt abans ora en Espanha, d’autres capitèron de tornar al lor e d’autres encara s’integrèron dins la societat espanhòla, en s’i mestissar e en s’i assimilar culturalament. Los naturals residents adoptèron lo castelhan amb un benaise tal que jamai traductor lor faguèt mestièr quora los procèsses. Del meteis biais totes se convertiguèron al cristianisme, per de rasons divèrsas e per la principala qu’èra lor soleta opcion. D’unes çaquelà s’escasèron plan dins de mestièrs qu’exigissián una vertadièra especializacion coma sartre, cultivator, musician o cosinièr. E d’autres encara faguèron un pas mai endavant en assimilar un sistèma juridic espanhòl qu’utilizèron a bon èime per obtenir obténer de beneficis. Es una causa estonabla de véser que pro d’ora, d’indigènas frequentan los tribunals de justícia tan d’aise coma de rats dins una bala de farina, que dispausan d’un malhum de relacions politicas e designan de mandataris, de procuraires e d’avocats per qu’aqueles d’aquí menen a bon pro las reivindicacions lors.

I aguèt una adaptacion a la societat novèla que trapèron a de milierats de quilomètres de lors lòcs de naissença mas lo procediment d’integracion foguèt plan mai lentàs. Aquò’s indenegable qu’existiguèt de marginalizacion sociala e la pròva n’es qu’a la diferéncia de çò que s’endevenguèt dins lo Mond Novèl, se realizèron fòrt pauc de maridatges mixtes entre espanhòls e indigènas. Mai escarsas encara foguèron las apariadas entre òmes indigènas e femnas espanhòlas, situacion que non existiguèt quitament pas en un mond plan mai obèrt coma èra la societat ispanoamericana. Çò qu’i aguèt majoritariament foguèron los concubinatges, realitat que non fa que confirmar aquesta discriminacion. Dins aqueles nuclèus peninsulars ont viviá -amb una estabilitat minimala- una colonia d’indigènas, avenguèt una reala endogamia. Aquò lor permetèt de far rampèl, qualques generacions de temps, dins lor diferenciacion etnica, e a còps dins cèrts traits culturals. Aital meteis, coneissèm l’existéncia d’unes indigènas liures, integrats a la societat de mantuns vilatges e vilas d’Espanha. Per exemple lo cas de Juan Martín, un “indian mexican” coma foguèt notat dins los registres parroquials e que viviá a Fuente del Maestre (Badajoz), maridat amb Olalla Pérez ambe la quala aguèt quatre dròlles: Elvira batejada lo 17 de febrièr de 1568, Juan batejat lo 11 de genièr de 1574, Juana batejada lo 27 de decembre de 1575, e Juana[5] batejada lo 21 de genièr de 1587. Tot parièr dins la vila de Pedroso (Sevilha) a l’entorn de 1640, viviá un indigèna conegut per tot lo mond coma tal, que se disiá Miguel García e qu’assistiguèt coma testimòni a un bateg celebrat dins la glèisa parroquiala de Nuestra Señora de la Consolación de la localitat aquesta. Qualques famílias ambe de traits indigènas demorèron fins al sègle XX dins de localitats del sud d’Espanha. Sense oblidar qu’a l’ora d’ara vivon en Espanha de centenats de descendents del tlatoani (emperaire) Moctezuma Xocoyotzin[6]e pas paucament de l’Inca Huayna Cápac[7].

Coneissèm l’emprenta prigonda que daissèt lo Mond Novèl cò dels espanhòls, gràcias a de nombroses documents e cronicas. Pasmens, non es possible de saber actualament l’impacte invèrs, valent a dire lo que provoquèron los indigènas sul Mond Vièlh. Sèm reluènh de conéisser l’impression que lor causèt, aital coma lo procediment d’adaptacion a lor vida novèla, çò a qué s’avodèron, çò que pensèron, cossí s’integrèron e ambe qual o quales se faguèron. Non dispausam pas de testimoniatges dels pròpris naturals que revertariá lo sentit que causèt en eles la civilizacion occidentala, e mai fòrça aprenguèron lo castelhan. Gaireben tota l’informacion disponibla foguèt produsida produita pels europèus, perque los quites codèxes seguisson en general lo raconte etnocentric europèu.

Tanben sèm reluènh de dispausar d’un nombre quitament aproximatiu dels que traversèron la Mar Granda, ja que las sorsas son de las fragmentàrias. Non existís res de comparable als registres que son servats pels esclaus de color, vist l’interès de la Corona per encaissar los impòsts d’aquela traita. Demòra necessari de continuar a espelucar los registres parroquials e los protocòls notarials istorics de las localitats concernidas per conéisser pauc a pauc lo nombre exacte dels efectius que cauquèron las tèrras europèas, aital coma lor devenir en Espanha. Qualques decadas a, òm disiá qu’èra impossible de conéisser las chifras del trafec dels esclaus africans destinats a Ispanoamerica e actualament, sèm prèp de saber una chifra que sarra la realitat. Per aquò, conven d’esperar egalament que d’estudis venidors nos permetan de melhor conéisser e lo nombre d’indigènas que venguèron e lor vida d’aqueste costat de l’ocean.

E a la tota fin, voldriam respondre a una question: perqué foguèron los europèus que descobriguèron America e non pas çò invèrse?... Se deguèt simplament a una question de desvolopament evolutiu. Aquò’s indenegable qu’Euròpa teniá la tecnologia navala e militara per capdavantejar une entrepresa ultramarina, alara qu’en America los quites pòbles mai avançats non practicavan pas la navigacion oceanica. Del sègle XV enlà, Occident aviá desvolopat un tipe d’embarcacion oceanica ambe tres masts, capabla de demorar mantuns meses en mar desliura, sense far escala en un pòrt qual que siá. Si-ben-tant, Gabriel Lobo[8] dins sa Mexicana, metèt dins la boca de Moctezuma Xocoyotzin que “l’ocean non foguèsse tan larg, auriá poscut el menaçar los domènis de l’emperaire[9]“, mas s’agissiá de simpla retorica, botant l’accent sul poder dels mexicas per atribuir mai de meriti a la victòria de Cortés. Euròpa aviá la tecnologia per descobrir America e non s’endevenguèt dins l’autre sens, e quant aiçò, los indigènas descobririán Euròpa un pauc mai tard e totjorn a bòrd de naviris europèus.