Hè 15 dies que venguem de passar era corsa Aran per sa Lengua damb un eth madeish dissenh qu’enes ans anteriors, damb ua bona participacion e damb ua repercussion mediatica escassa. Ei era corsa numèro 29, dempús de trenta ans d’existéncia e damb sonque era paralizacion d’un an, produïda pera pandèmia.

Era Corsa neishec en 1994 dera man d’un corròp de persones entà reivindicar era preséncia occitana ena escòla aranesa.

Enes moments de preparacion deth cors escolar 1993-94 era Generalitat de Catalonha, amassa damb eth Conselh Generau d’Aran, es direccions des centres escolars e era major part deth professorat dera Val d’Aran presentèren eth modèl d’escòla que se fonamentaue ena “alternança de lengües”, qu’en d’auti lòcs ei coneishut coma ”escòla bilingüe” (en nòste cas serie “trilingüe”) peth qu’er occitan passaue a èster lengua veïculara e d’aprenentatge e peth qu’es mainatges emplegauen era lengua occitana entà iniciar-se ena lectoescritura.

Era presentacion se hec eth mès de mai de 1993 ena sala d’actes deth Collègi Garona de Vielha. Molti pares reaccionèren contra eth modèl presentat. Er acte siguec fòrça controvertit, damb actituds agressives, damb males paraules, damb fòrtes discussions. I auec pares que recuelheren signatures contra era propòsta, s’entrevistèren damb liders politics, heren escrits en prensa… entà arturar eth nau modèl. N’i auec que portèren as sòns hilhs a estudiar en França. Er ABC deth 24 d’Agost titolaue “El español, camino de convertirse en lengua extranjera en colegios del Valle de Aran”. Er ambient ena escòla aranesa ère problematic.

Eth 12 de junh de 1993 un grop de dètz-e-nau persones, pares, mèstres e ciutadans dera Val d’Aran, s’amassèren en bar Eth Cornèr e decidiren crear un moviment de defensa dera lengua. En pògui dies auien artenhut a auer 250 associats (alavetz era Val d’Aran auie 6000 persones); preneren eth nòm de Lengua Viua e s’organizèren laguens dera Fondacion deth Musèu Etnologic dera Val d’Aran (non voleren èster ua organizacion autonòma). Ena amassada deth 28 de seteme de 1993 decidiren organizar ua corsa reivindicativa damb hèsta en Mijaran. Era data escuelhuda siguec eth 24 de juriòl de 1994.

Ena hèsta i participèren mès de mil persones. Es diaris n’anauen plens; destacauen qu’er emplec dera lengua d’Aran auie baishat un 20% en 10 ans. Er acte compdèc damb era actuacion musicau de Lúcia e de Nadau. Siguec er acte aranesista mès participat dera istòria. Un de cada cinc aranesi ère en Mijaran. Des d’alavetz era Corsa Aran per sa Lengua ei, sense dobte, era activitat reivindicativa, en favor der occitan, mès importanta der an, en Catalonha. Lengua Viua manifestaue en 1994 qu’er “aranés ei estimat però en estat de desproteccion e indefension per part des administracions en Aran e qu’ei de besonh eth sòn reconeishement e possament”

Enes inicis Lengua Viua elaborèc un manifèst que diguie “[era nòsta lengua] ei eth maxim exponent dera nòsta esséncia de pòble e er esturment mès apropiat entath procès integrador d’Aran… demanam as abitants, institucions e associacions d’Aran que hèsquen a servir era Lengua d’Aran en totes es manifestacions publiques e privades, autant a nivèu escrit coma orau… e exigim de toti es poblants d’Aran eth respècte qu’era Lengua, expression dera ànima deth pòble, se merite”. Se’n hec ua grana difusion. E... la signèren eth 95 % des presidents des estructures sociaus; 65 des 69 institucions as que se les demanèc. Ère reivindicatiu. E  continuaue: “reclamam qu’es persones e es institucions qu’an enes sues mans es mieis entà milhorar er us sociau der aranés e dignifica-lo, ac materializen”.

Pendent aguesti 30 ans Lengua Viua a passat damb mès o mens intensitat per tres estats diferents. Neishec coma ua entitat basicament reivindicativa. Passèc per ua fasa de promocion damb actuacions teatraus, creacion deth monument ara lengua, estudis lingüistics… e anèc envèrs ua fasa hestiva damb celebracion publica de lectures e ua corsa que moltes persones identifiquen coma era grana hèsta d’Aran. Mos cau era hèsta, mos cau era promocion, mos cau er estudi... però subertot mos cau era reivindicacion.

Era presidenta de Lengua Viua, Imma Caubet, que ja participèc ena creacion deth collectiu, hè 30 ans, en discors d’enguan, que sonque quauqu’uns escotèrem (peth tapatge), ac deishaue clar: cau era accion reivindicativa. E peth moment, en 2023, Lengua Viua a reivindicat qu’eth Conselh Generau d’Aran emprengue ua dinamica de publicacions e qu’era Corporacion catalana de mieis audiovisuaus age mès en compde er occitan d’Aran.

Era epòca que viuem ei delicada lingüisticament entar occitan (e entath catalan). I a fòrça atacs. Ara mès que jamès, mès que hè 30 ans, mos cau qu’era Corsa e Lengua Viua siguen basicament reivindicatius e qu’era reivindicacion gesque en toti es mieis. E... cau publicitar-la; cau hèr-la presenta. Enguan i a estat, però s’a sentut pòc, a penes s’a vist...