Se ditz que i a aguèt grand borrolament lo darrièr jorn de l’EOE de 2023. Auriái plan volgut n’èsser, venir cornar trompeta! Ailàs me calguèt partir abans, per tal de tornar los enfants a una vida mens “esportiva” e pus amaisada per aquelas darrièra setmanas que nos desseparan del retorn a l’escòla franchimanda. Mas paralarai pus tard de mon experiéncia a l’EOE, s’o volètz plan. Non, vos vòli parlar del passatge remarcat del Sénher Vernet, que foguèt convidat per parlar d’occitan dich “estandard”. O avètz comprés, i èri pas, e o rancuri fòrça. Non pas per bramar, pas mai que per clapetar de las mans mas nonmàs per discutir.

Coma o saupèri après, e mercés als ressons que reculhiguèri, i aviá de monde. D’un caire, los sangbulhents, venguts tot roges e escalfats coma fèrre a farga, qu’an bramat e bracejat tant e mai, los ploraires, còrtorcits de pensar que lo lopàs Vernet lor vai enebir de charrar lor parlar local, eiretat o non. E plan d’autres, qu’an pas d’idèa precisa de çò que ne cal pensar, mas qu’aiman plan l’òme Vernet, tot solide, per sos romans que los a fach filosofar e/o s’escacalassar mai d’un còp. E benlèu tanben, coma lops desguisats demest lo tropèl de fedas, d’admirators esconduts sòcis de l’Academia? Qui o sap.

Qu’auriái dich ieu? Aquò vos interessarà benlèu se ne sètz arribatz fins aquí. Cresi qu’auriái començat per condemnar tota violéncia verbala e tot udolament pietadós. Sèm pas entre gents civilizadas? Podèm pas discutir? Lo Sénher Vernet, òme de letras, universitari reconegut nos ven parlar, rencontrar quitament sos detractors, pacificament, sens armas ni polícia, ni armada. A nonmàs sa paraula e non pòt gaire impausar sas causidas a degun. Ont es lo dangièr?

Òc, l’existéncia d’una forma de la lenga que siá considerada coma referenciala es necessària. Los Bascos, los Catalans, los Bretons n’an una. Per los qu’an pas fargat aquel utís, siá per manca de temps, de gents formats, de locutors, siá per ideologia, lor lenga es condemnada a mòrt. O podèm regretar mas aquò es aital e pas autrament. Qual son los avantatges d’una tala lenga?

1. Ganhar de locutors. Fargar un “occitan internacional” (l’expression es manlevada a un amic breton qu’apèla lo breton estandard aital) es un biais de respondre a un enjòc màger per la subrevida e la reconeissença de nòstra lenga, que al jorn de uèi es pas gaire eiretada mas apresa. Crear un “occitan basic” per totes los que vòlon rapidament accedir a un nivèl de lenga satisfasent sens aver a se pausar la question de saber coma se ditz aquò dins aqueste vilatge o lo d’a costat, çò que mena sovent a un descoratjament de l’apreneire, que totes son pas d’afogats de dialectologia e de continuum dialectal. I a un interès tanben per los qu’an pas de raiç plan ancorada dins un territòri particular, per los que menan una vida nomada, per los que demòran endefòra dels limits occitans… D’unes son prèsts a te sautar sus l’esquina, totas arpas sortidas quand parlas d’occitan comun mas dison pas res quand s’agís d’apréner lo catalan o l’anglés: aprenon la version mai estandarda de la lenga e pro.  

2. Nos aparar de l’insecuritat lingüistica. Possedir una forma de lenga referenciala es tanben la possibilitat de limitar lo recors a de formas de lenga o de tèrmes malsegurs tanlèu que lo locutor se deu acarar a un mot o una expression que s’es perduda dins son parlar pròpri. Aquò permet d’evitar d’abastardir e d’afrancesar la lenga, coma aquò se passa uèi en cò dels darrièrs locutors naturals. Ai una anecdòta de contar. M’arriba de charrar en occitan amb la fornièra quand ela ten la caissa. Ela sosten que parla sonque lo patoès, mentre que ieu parli l’occitan e qu’aquò es pas la meteissa lenga, coneissètz la musica… Un jorn me pausa una trapèla en m’interpelant: “e coma disètz vos, machoire en occitan? — E ben, que li respondi, en occitan se ditz normalament la maissa. — Nous on ne disait pas comme ça, on disait mashoèra, vous voyez bien que l’occitan et le patois c’est différent!”. Sens comentaris…

3. Aprestar la conquista del mond per la lenga occitana. Avètz comprés que galègi! Mas podèm pas nos empachar de far l’ipotèsi, lo sòmi, qu’un jorn una escacença favorabla se presente. Una descentralizacion vertadièra, un cambiament radical de govèrn en França, per exemple, que reconèsca los excès de la francizacion forçada del país, que permete als occitans de viure enfin una vida normala. Exigirem lo retorn de la situacion linguistica tala coma èra a la fin del sègle XVIIIn? Direm que cal revirar cada formulari administratiu dins lo parlar local del parçan? Aquò seriá de segur lo melhor biais de se far rebutar e d’obténer pas res a la fin, amb quitament l’impossibilitat de reculhir l’adesion populara. Per tal qu’un sòmi venga un jorn realitat, cal preparar lo terrenh, far de tal biais qu’aquò pòsca se produire. Mas benlèu que los “occitanistas”, dins una accepcion larga, se noirisson pas que d’illusions e qu’aquò sufís a lor bonaür?

Ara ven lo temps de l’antitèsi, cresètz pas tot parièr que siái un sicofanta del Sénher Vernet , quitament se l’estimi fòrça en sa qualitat de contaire e de pedagòg. Ja, i a quicòm que me truca fòrt, es la faiçon qu’an lo monde de l’Academia de parlar a las gents. Un ton de d’arrogància, de mesprètz, de critica tot azimut de los que pensan pas coma eles. L’avètz ausida aquesta “— A! Disètz Occitània… coma caganha!” Aquela arrogància trufandièra e mespresanta envèrs de monde qu’an consagrat de còps tota lor vida a l’idèa occitana es pròpriament de racar! Pensan benlèu qu’en insolentant las gents van capitar d’impausar lor version (bona o maissanta aquí es pas lo debat) de l’occitan estandard? Non fan pas qu’ajudar a cavar lo trauc de la rebonduda finala. Occitania coma Occitània son acceptables cap e tot. Autra causa que me fa quilhar lo pel, perqué caldriá escriure communicacion amb doas m mas comun amb una sola? Una question etimologica? Aquò es complicar inutilament la lenga, e l’afrancesar amb aquela obsession de l’etimologia. E perqué pas ph a farmacia tant que i sèm? Doas m a gramatica? Torni dire que l’occitan, se volèm formar de locutors e de monde capables d’escriure, deu èsser pro simple (pas simplàs) dins l’accès a l’escrich, e anar quèrre sos modèles al sud dels Pirenèus puslèu qu’al nòrd de Lèira.

Vau acabar mon prepaus en disent que:

• Òc avèm besonh d’una forma referenciala (estandarda) d’occitan, accessibla, rigorosa e tot. Existís ja mercés a las òbras del CLO. Perqué Florian Vernet rompèt amb aquel monde? Encara una question que se pausa. Perqué multiplicar las capèlas? A la fin son los occitans que ne patisson e pèrdon la centena.

• Non, degun vòl pas “tuar” los dialèctes e de tot biais, degun a pas los mejans d’o far. L’estat jacobin e las familhas qu’an interromput la transmission de la lenga an ja fach lo trabalh. Pensam que los dialèctes pòdon contunhar lor vida, èsser parlats e ensenhats sens qu’aquò empache l’espelida d’un occitan comun, que de tot biais existís ja.

• N’avèm pro del complèxe de superioritat desvolopat per l’Academia occitana e de sos atacs mespresants. Nautres, los paures beocians, volèm assistir a un dialòg amaisat que faga avançar la causa occitana cap a mai de coeréncia e d’unitat, pas mai! Pels gasconistas provençalistas e autres partisans de “las lengas d’òc”, vos mercegi de ben voler passar camin, non m’adreici pas a vos.