La definicion de la natura que sembla implicar ua opausicion binària enter natura e creaccion umana. En efèit, que pensan a la natura atau com a l’ensem de las causas non creadas ne cambiadas per l’uman. La tecnica au contrari qu’ei pensada com l’ensem deus mejans concebuts per l’uman entà arrealizar o melhorar l’arrealizacion d’un objectiu. Aquò que distingueish donc natura e tecnica com dus ensems exclusius. Que pòden conclusí’n que, dab la tecnica, l’uman qu’eslarga la soa diferéncia e la soa independéncia de cap aus estars naturaus, e en particular dab la natura biotica, qu’ei a díser las plantas e los animaus, demiei losquaus qu’apareishó e que contunha d’inscrive’s (dat que demòra un estar biologic gessit e enquèra sosmetut a la seleccion naturau, qu’ei enquèra hèit de teishuts organics etc..) Totun, l’istòria qu’ei mei complicada pr’amor que la tecnica d’ua part qu’ei shens qu’un fenomèn uman, que coneishen adara un hèish de culturas tecnicas animaus, e de l’aute part, que la tecnica umana qu’ei plan solide emergida de la natura umana era-medisha. Per exemple, uns vutres pirenencs, los vutres percoptners, que’s serveishen de pèiras qu’ahronçan dab lo bec entà copar ueus tà minjà’us. Mes que tròban tanben ahromigas qui suenhan pedolhs e camparòus dab semblanças dab la nosta agricultura. En vertat, los cas de tecnicas animaus que s’arretròban un drin pertot demiei lo monde viu.

De mei, la tecnica umana non vasó pas per magia. Que subervienó en un punt de l’evolucion umana demiei las soas caractericas sociaus e neurologicas. En particular, que pòden pensar a l’altricitat secondaria qui designa lo hèit que l’uman e vad “non acabat” e que coneish un desvolopament long extra uterin. Aquò qu’a per consequéncia ua gran plasticitat cerebrau. En efèit, lo cerveth que contunha a desvolopà’s arron la neishença e aquò qu’u balha ua gran capacitat d’adaptacion que demòra tota la vita de l’individú. Aquò qu’estó bahida ua condicion necessària deu desvelopament de las nostas culturas simbolicas e tecnicas. Shens ua tau capacitat d’apréner qu’ei de mau véser quin avórem podut acumular tant de saber artificiau, vienent deus estars umans qui ns’atorejan. Que vesen aquiu quin la nosta tecnica e gesseish de la nosta natura biologica.

Avans aquera istòria scientifica, la filosòfa Hannah Arendt qu’avó l’auguri d’aquera inscripcion de la nosta tecnica hens la nosta natura. Meditant a perpaus de la diferéncia enter maquinas e apèrs (las purmèras qu’an un moviment independent de l’utilizator, gràcia a l’energia electrica pr’exemple o de l’aiga entaus molins), que ditz: Quan los apèrs artisanaus, a tota fasa deu processus a l’òbra, que demòran los servitors de la man, las maquinas que necessitan que lo tribalhador adapti l’arritme naturau deu son còs au lor moviment mecanic."Que desbromban en generau que los nostes apèrs, au contrari de las nostas maquinas, que son çò que son pr’amor de las proprietats deus nostes còs. Que son a la nosta pagèra, manejaders per las nostas mans etc… Pas nada atruna non pot servir shens estar adaptada a la nosta fisiologia.

Enfin, que pòden véser ua tresau arraítz naturau de la nosta tecnica: “la construccion de nicha”. Los biologista que mentaven atau la faiçon dont los estars vivents que cambian la premuda selectiva qui pateishen en tot cambiar lo lor ambient. Pr’exemple, los lombrics qu’èran bèstias aquets. Que s’adaptèn a víver hens la terra mes entà hà’c qu’aumentan la soa modèra en horajant galerias on l’aiga s’infiltra mei. La “construccion de nicha” que s’ereta. Ja vesen las semblanças dab la nosta tecnica qui n’ei bahida ua evolucion (shens parion). Que’m diseratz totun, d’acòrd, la tecnica qu’ei au hons un fenomèn naturau, pr’aquò, la nosta tecnica n’a pas mei arren a véser dab aquò e non pòden comparar-la dab arren de naturau? Qu’atz rason, l’umanitat que hè mei que transformar lo son ambient, que’u crea quasi completament e que s’escad a cambiar la premuda selectiva com nada auta espécia.

Se non ei en pr’amor de la tecnica per se, qu’ei pr’amor de la cumulativitat excepcionau de le tecnica umana. En efeit, que fonciona en hialat: la mendra tecnica umana que necessita, entà estar produsida e/o utilizada l’existéncia d’autas tecnicas. Que podetz har l’experéncia de pensada: esmaginatz ua tecnica umana quina que sii e demandatz-vs se poderem crear-la e/o utilizar-la shens pas nada auta tenica. Lo youtuber de la cadea “How to make everything” qu’espravè de har un sandwich solet. Qu’u caló sheis mes e en i pensant meticulosament que’s ved que s’empara sus saber-hars pre-existint (saber-har agricòls pr’exemple). Lo filosòf e fondator de l’economia que ditz açò a perpaus d’ua simpla vesta de lana:

“La vesta de lana, per exemple, qui apriga un bracèr, tota vestassa qu’ei, qu’estó produsida peu tribalh amassat d’ua innombrabla multituda d’obrèrs. L’aulhèr, lo qu’estirè la lana, lo qui la pientè o la rasetè, lo tintunèr, lo hialèr, lo tisnèr, lo martinador, lo qui doceja, caroneja e qu’egaliza lo linçòu, tots que hiquèn ua part de la loa industria tà qu’estóssi acabada aquera obràssa. Quants, de mei, mercants e carretaires acuentats a transportar la matièra d’aqueths mantuns obrèrs (...) ”

Smith que ditz lo tribalh necessitat entà la produccion d’un solet produt qu’ei “innombrable”. En efèit, la lista que da l’autor aquiu non n’ei pas sonqu’ua part. Entà cada mestièr mentavut, que caleré har la medisha reflexion: qu’an, eths tanben, besonh d’ua multida d’atrunas e saber-hars qui depassan la loa activitat. Aquera cumulativitat de la tecnica umana qu’ei bahida ligada a la nosta capacitat de crear meta-apèrs: qu’ei a díser apèrs emplegats a la creaccion e a l’utilizacion d’autes apèrs. Aquò b’ei hèra riale demiei las tecnicas animaus mes, com vienem d’ac véser, omnipresent demiei la tecnica umana.

Per la soa cumulativitat donc, la tecnica umana que passa d’un cas de “construccion de nicha” veseder pertot per la natura ena construccion d’un ambient quasi completament artificiau exepcionau. Aquera evolucion totun n’estó pas uniforme. Que pòden bissè pensar a duas escasenças de creishuda exponenciau: la revolucion neolitica e la revolucion scientifica mercant la modernitat europeenca. Au començar d’aquera darrèra revolucion, enter Galilée e Newton, e avans que vasóssi la revolucion industriau qui ei ua consequéncia de la purmèra, Descartes que percebó çò qu’anava dar “ la navèra fisica”, que disó:

“Tanlèu qu’èi avut aquesit coneishenças generaus tocant la fisica ( … ) que m’avisèi dinc on pòden miar (....) que’m hesón véser qu’èra possible d’escàser a coneishenças hèra utilas a la vita (...) que pòden trobar ua pratica, per laquau, coneishent la fòrça e las accions deu huec, de l’aiga, de l’aire, deus astres, deus cèus, e de tots los còs qui ns’atorejan, tant precivament com coneishen los divers mestièrs deus nostes artisans, que poderém emplegà’us en medisha faiçon a tots usatges ausquaus son pròpis, e atau vàser com mèstes e possessors de la natura.”

La formula qu’ei famosa e qu’ei de quan en quan interpretada com l’expression de la volentat umana de senhorejar per la soa tecnica sus la natura. En vertat qu’ei un drin mei ambigu, lo “com” aquiu qu’ei bahida arrestrictiu, Descartes sabent qu’a estrictament parlar sol Diu qu’ei “Mèste e Possessor de natura”. Mes sustot, purmèr d’estar evaluativa, aquera frasa qu’ei predictiva d’ua faiçon esmiraglanta, Descartes que vesó la navèra fisica qu’anava cambiar la nosta tecnica çò qu’anava cambiar lo noste ligami dab la natura, qu’anavam vàser hèra mei independent d’era, que vesó  la nosta “construccion de nicha” qu’anava coneisher ua creishuda exponenciau, çò qui s’arrealizè. Uei, 72 % de la poblacion europenca que demòra en vila, qu’èran 10% a l’atge-mejancèr. L’esperança de vita qu’ei de 82-85 ans (dab ua diferéncia òmis / hemnas de tres ans en favor de las hemnas ), qu’èra de 45 % a l’atge-mejancèr. En 1600, lo PIB mondiau qu’ei estimat a 329 000 dollars internacionaus ( evaluacion retroactiva plan segur ), en 2010 a 72 000 000 dollars internacionaus. En 1600 que i avèva 400 000 000 umans sus terra, uei 8 000 000 000.

Adara, aquera “construccion de nicha” exepcionau de l’estar uman qu’a consequéncias pregonas sus l’ensems de la natura. Que pòden parlar shens que de polucion locau, per grèvas que siin. Atau, enter 1970 e 2012 la poblacion d’individus animaus que baishè de 58%, aquò n’ei pas un efèit locau de las activitats umanas, la tecnica post revolucion scientifica que hesó passar aqueras activitats en ua navèra escala, globau. Los geològs que parlan d’antropocène entà mentaver la tempora que las activitats umanas an aqueth poder suus ecosistemas (que parlearam mei precivament de la nocion d’ecosistema en un article seguint, que hè devisar los ecològs) e cicles geologics terrèstres. En efèit, la natura qu’ei tanben organisada en grans cicles geoquimics. Los organisms vius e la loas dinamicas qu’espleitan un nombre dat d’elements quimics honamentaus qui s’arreciclan com lo carbòni e l’oxigène. L’antropocène qu’ei mercat peu hèit que l’accion umana enterfereishi dab lo ritme d’aqueths cicles quimics au hons de las dinamicas biologicas. Lo cas mei famós e problematic bahida qu’ei lo deu carbòni. L’equilibri enter captacion e liberacion deu CO₂ qu’ei destorbat per las nostas energias combustiblas hant crésher la soa preséncia capvath l’atmosfèra, çò qu’ei l’encausa màger de l’arrescauhament climatic.

De cap ad aqueth cambiament d’escala de l’accion umana pr’amor de la tecnica, ja que la tecnica ei un fenomèn naturau com ac am vist, e ja que la natura que’ns miacèssi (que pateishim la premuda selectiva durament, uns paleontològ que pensan l’umanitat qu’estó a mand de desparéisher au mens un còp, e sonque ua espècia umana qu’a susviscut: nosautis), que vasó  un chepic de deféner la natura. Que cau donc, ce pensan, lemitar las nostas activitats, arregular-las entà que non premin tròp sus era. Aquò qu’ei ua volentat de moralizar las nostas arrelacions dab la natura. Totun, aquera moralitat n’a pas arren de naturau. Dinc a pòc, l’etica non normalisava pas sonque las enteraccions enter umans. E uei enquèra, que sembla estranh, tà non pas díser pèc, de har de la natura un subjecte morau, dab drets o, çò qui ei egau, de cap a qui avem devers. Que volerí donc explorar las granas justificacions de la defensa de la natura tau que l’an pensada los filosòfs contemporanèus. Que n’existeish tres granas familhas qui heràn lo tèma de tres articles:

1. La justificaccion antropocentrica: qu’èm tostemps, nosautis umans, sosmetuts a la natura en la soa globalitat e qu’avem un dever d’arreglar l’efeit de las nostas activitats de cap ad era pr’amor qu’ei necessari entà assegurar l’aviéner de l’umanitat.

2. La justificaccion biocentrica: Qu’avem lo déver de deféner los estar naturaus pr’amor que possedeishen caracteristicas qui implican, per se, ua atencion morau ( lo cas mei intuitiu bissè qu’ei la sensibilitat, lo hèit de sentir dolor e plaser).

3. La justificaccion ecosistemica: qu’avem lo déver de deféner la natura pr’amor qu’ei ua totalitat integrada, formant un sistèma, de qui hèm part. Lo dever essenciau qu’ei de non pas desiquilibrar quauqu’arren com ua natura possedint equilibris pròpis.

Segon la(s)quau(s) d’aqueras justificaccions anima(n) lo noste respecte de la natura, los devers qui s’ensegueishen non son pas tot a fèit los medishs, e de l’aute costat, aqueras justificaccions non s’emparan pas sus las medishas concepcions de la natura. Que pòt donc esclairir tot aquò d’i pensar e d’espravar de teorizà’c un drin.