Soi anat véser lo film recent del Ken Loach que presentèt ongan al Festenal de Canas: Old Oak (Lo Garric vièlh). Lo realizator anglés se sasís de questions istoricas e socialas per proposar racontes que cordura regularament de fial roge, amb l’esper fòrt qu’un jorn los damnats de la Tèrra ganharàn. Unes films per te far tocar las realitats e las dificultats de la vida vidanta, mas amb totjorn l’esper que lo vent de la libertat se levarà sul país. Aquí, l’accion se passa dins un vilatge del nòrd d’Anglatèrra: las minas tampèron aprèp una luta bèla (La gardarem nòstra mina, lo pan de nòstres enfants…), lo caumatge e la pauretat reinan dins las carrièras dels magasins voides (coma carrièra de la Gara a Carcassona). Lo cafè ten encara lo còp. E vaquí que t’arriban refugiats de Siria. D’un costat, la solidaritat, marcada per la relacion amistosa entre l’ancian carbonièr-patron del cafè e la jove fotografa siriana passada pels camps de refugiats; de l’autre, lo racisme, l’exclusion, los còps de punh, los prepausses de beveires, las messorgas de rasals a-socials destimborlats. Se l’òm capitava de metre lo monde a l’entorn de la meteissa taula per escambiar… Un film d’una granda umanitat!

Lo discors del President

D’aquel temps, lo President inaugurava lo palais bèl del resson planetari de la lenga francesa. Impòrta gaire de saupre se, en 1539, se tustava solament sul latin o se se fasiá ja la caça als “pateses” (o al “patés” general de tot çò qu’es pas lo francés per un jornalista de Libération): Villers-Cotterets es vengut lo simbòl de la volontat unilingue dels poders reials, imperials o republicans de França. Agèrem dreit a las asenadas costumièras sus la lenga de la libertat e de l’universalitat. Es clar qu’una lenga dit tanplan los mots d’amor coma d’òdi, de liberacion coma d’oppression, de patz coma de guèrra… Parlan tanplan lo francés (e es bon per tota autra lenga, i comprés la nòstra) lo jaulièr e lo presonièr, l’anarquista e lo fascista, lo patron e l’obrièr, lo marescal e lo soldat, lo senhor e lo païsan,… Bon, i pòt aver questions de nivèl de lenga (daissi aquò als socio-linguistas). De mai, la libertat se va pas trapar dins las règlas academicas e las mòdas seguidas per las classas bèlas, mas dins la capacitat de creacion dels poètas, dels marginals e del pòble… Agèrem dreit al coblet sus la volontat de portar ajuda (çaquelà e pas mens) a l’ensenhament de las lengas regionalas, alara que la politica menada depuèi d’ans e d’ans demòstra tot lo contrari: ”Toutes les langues sont égales du point de vue de la dignité. C’est pourquoi je veux que nos langues régionales soient encore mieux enseignées et préservées, qu’elles trouvent leur place dans l’espace public en un juste équilibre entre leur rôle d’ancrage de langue régionale et le rôle essentiel de cohésion de la langue nationale.”! E bonjorn la tièra de las lengas enonçada: ”Elle a vécu avec tant de langues vernaculaires, de patois, d’argots. Surtout, elle peut, elle doit cohabiter harmonieusement avec nos 72 langues régionales, dont le breton, le basque, le béarnais, le gascon, le provençal, tous les occitans, le catalan, le corse, les parlers romans ou créoles, les langues kanakes, polynésiennes.” (E òc: l’occitan es multiple!)

California sens accent

Per faire bona mesura, s’es descobèrt un personatge tant piòt coma lo Conselh constitucional de París: lo governador de California que refusa, mercé a son dreit de veto, dins aquel Estat larjament ispanofòn, qu’un dròlle se diga Nicolás (amb la a accent agut). Las meteissas explicas e sansonhas ja ausidas sul còst que representariá pel material dels servicis d’estat-civil. Per contra, es possible de balhar dins aquela contrada unes pichons noms genre X Æ A-Xii!

Lo tilde monumental

Dins l’ordenança de 1539, lo redactor utiliza lo maldit ~ que lo procuror refusa de balhar al pichon Fañc’h. Se pòt pas èsser escrit tot pichonet suls papièrs oficials, vaquí que lo signe diacritic sus sa n se trapa ara monumentalizat a Landerne e crincat sus una n dins una òbra de 5,80 mètres de naut concebuda per l’escalpraire Tomàs Godin e realizada mercé al budgècte participatiu de la vila! En breton, garric vièlh se ditz derv kozh!

Tildonet-Ròure Roch