Èri pas sonqu’enqüera un gojat, de cap a 1979, quan comencèri los cors publics d’Occitan a Bordèu.

Ací, descobrèri lo petit “mitan occitaniste de Bordèu”.

En aquèth temps, se pelejavan per saber qui de R. Lafont o de Y. Rouquette avèva rason… Rason de qué? Èi pas jamei vertadèirament sabut. Mes la peleja s’uflèt dinc a la batèsta, dinc a desbrombar la cultura occitana.

S’avossi estat la sola peleja, mes descobrèri tanben que los Felibres, los folcloristes, los gasconistes, los de drèita, los de gaucha, los catolics e una tropa d’auts, èran de hòrabandir de la gloriosa luta…per la cultura d’Òc?

De mei de tot aquò, viscori las pelejòtas enter los uns e los auts: pelejòtas que viravan casí totjorn a l’entorn d’una certa recerca de poder o de prestigi. Atau se despartiren las associacions per apitar pichòtas entitats que passavan casí tot lo temps a har pelejas.

Vos parli de i a pausa. S’agi podut pensar qu’a mesura que passava lo temps e las mau-escasudas, las pelejas e las pelejòtas se demesiren e que l’interés collectiu deu projecte occitaniste tornaré vàser en davant… Aquò d’autant mei que los militans èran de mens en mens numerós.

Mes rai! Las pelejas contunhèren e navèras rasons de se pelejar apareishoren: professionaus e politics abracèren la causa occitana en tot ajustar enqüera rasons de hòrabandir los uns o los auts.

E lo projecte occitaniste dens tot aquò? Pareish luenh, tant luenh…

Tot aquò seré folcloric se pas jamei una tropa de gents estoren atau, tirats deu militantisme, se pas jamei una tropa de competèncias, que nos haren besunh, estoren perdudas, shens comptar las occasions mancadas per rasons “ideologicas”. Una catastròfa afrosa per un monde tant redusit en nombre e minorisat dens l’ideologia.

Qué son vasut las associacions occitanistas en çò nòste, uei lo dia?

Un tot petit nombre de militants d’un costat e una còla de professionaus de l’aut, sovent embarats dens arrègas ideologicas plan definidas e estrèitas. Un petit mitan sociau dab sas rèulas pròprias e sons actors, laudats, mes coneishuts sonque deu medish petit mitan sociau.

Egau, es pas la fin de l’accion culturau occitana (o meilèu gascona en çò nòste): son una tropa de gents, hòra lo petit monde occitaniste, a organisar accions culturaus gasconas, pr’amor que los i agrada e pr’amor que s’i sentissen.

Son pas militants, e ic vòlen pas estar. Lo mei sovent, un còp passat lo projecte, s’en tornan cap a lor monde, shens voler har mei per la cultura nòsta. Son isolats deu monde occitaniste? Solide e s’en trufan beròi…Lo mei sovent, d’alhur, saben medish pas qu’existís un “militantisme occitan”. Son eths, dab qui trabalha Gric de Prat en màger part.

 Alavetz, perqué plorar? Perqué regretar lo flaquèir de las associacions occitanistas e plan sovent deus organismes associats?

Pr’amor que l’isolament es una perda d’energia, de temps e de mejans, pr’amor que la manca de ligason enter los uns e los auts inibís l’empielament de las accions.

Seré mei que temps d’arrestar las pelejas e los “okases”[1] qu’an jà hèit pro de mau a la cultura occitana.

Pr’aquò, ensajam de compréner çò qu’entreten aquesta situacion (au mens en çò nòste). Egau, soi pas sociològ e pòdi sonqu’eslissar quauques elements d’explics, a carga de tots de perseguir la reflexion.

- Lo mitan occitaniste es estequit e vira sus eth-medish dempui annadas. Aquò aufrís una caisha de ressons a las pelajas. Lo remèdi: pravar, mes per pravar, farré convéncer e convéncer dens l’estat deu projecte e de la còla occitanista sembla mauaisit.

- Tornar definir lo projecte occitaniste en partir d’un sòcle minimum defenut per tots, puiré perméter de s’aubrir a diferentas ideias e concepcion de la cultura nòsta e d’eishivar los “okases” ideologics a pièlas, atau com vesem dempui tant d’annadas. Pas mei de gasconistes, de defensors de tau o tau grafia, de promotors d’un occitan centrau unificat e lengadocian eca… Puiren estar hòrabandits: en partir deu moment que i a defensa de la lenga, i a ajuda deus uns e deus auts en despièit de las dralhas multiplas.

De la medisha fèiçon una rega atau definida puiré limitar los “egòs” que chic a chic prenen la plaça de la via collectiva e desviran lo projecte cap a una escasuda personau. ”L’egò” e l’ambit personau pòden estar de bon se son davant tota causa, au servici deu “soc miminum” dens lo respect de tots. Quan “l’egò” mena a espotir, mespretzar o tot simplament ignorar çò que hèi l’aut, i a dangèir per lo projecte occitaniste, e aquò se passa tròp sovent… A la fin de la fin, digun sap pas mei per qui e perqué se bàter. Lo result es totalament contra-productiu e mei qu’ahortís la paraula deus que son contra lo suberviu de la cultura occitana. L’èi vist tant de còps!

- l’arribada, dempui quauquas annadas, d’una certa institucionalisacion, portèt enjòcs suplementaris. Aus beneficis “moraus” s’ajustèren beneficis materiaus, en fòrma d’emplecs e de subvencions. Mes com n’i avè pas per tots, falut causir los uns o los auts. D’aqu,í s’apitèt un hilat de “protegits”. Los uns a deféner l’emplec (çò que podem compréner), los auts las subvencions.

Los qu’estoren tirats de la causida (e son numerós), los que n’an pas esper d’estar causits un dia o l’aut, son vasuts hastiaus e sovent se sentissen mespresats.  De mei, las institucions navèras son gormandas de sòus per simplament subervíver…au servici de tots? A tèrme, com se puiren passar de las accions de tarrenc que, solas, pòden justificar lora existència?

La gestion de tot aquò se hèi lo mei sovent en dahòra deus actors de la cultura d’Òc, aquò au nom de la delegacion deus poders o de la causida deus elegits. Quan lo monde deu tarrenc aurà votz a balhar e a decidir sus las causidas professionaus e sus las subvencions autrejadas, solide que plan de pelejas passaràn. Una question de democracia?

La discutida damòra de miar.