Era persecucion contra era lengua occitana comencèc hè molti ans. Pendent era edat mieja en sud de França s’auie instaurat ua eretgia dera religion catolica, eth catarisme. Auie ua implantacion fòrta, e s’auie estenut, tanben, ena Val d’Aran. Ua teoria, fonamentada, explique que i auie un bisbe catar, de Casau. Era glèisa catolica auie un conflicte damb es catars e promoiguec moviments contraris coma era creacion dera Santa Inquisicion, neishuda en Occitània a finaus deth sègle XII; e dempús s’estenec un shinhau pertot. Era Glèisa catolica, per miei dera Inquisicion hèc ua cruela persecucion des catars e convoquèc, amassa damb eth Rei de França, era Crotzada entara persecucion deth catarisme, era soleta crotzada que non siguec adreçada contra es musulmans en orient. Era Crotzada siguec un autèntic masèl, ua matança terribla en tota Occitània. Damb era victòria des crotzats era glèisa catolica artenhie eth sòn propòsit e França s’anexionaue es territòris deth sud.

Tot açò auec, naturaument, conseqüéncies sus era lengua occitana, qu’acabaue de nèisher, que siguec marginada e que maugrat aguesta persecucion e totes es que vengueren, enes mès de 800 ans qu’an passat, encara ei viua. Ena Val d’Aran es catars tanben sigueren perseguits. En son un testimoni es devaraments, coma eth de Mijaran. França auec ua actitud terribla contra es abitants de tot eth parçan e era glèisa catolica siguec crudèla damb es catars. Açò generèc qu’en 2016, eth 16 d’octobre, ena Glèisa de Montsegur, eth bisbe de Pàmias, Jean-Marc Eychenne, manifestèc eth penediment des catolics per participar ena Crotzada: “er Evangèli mos da eth manament d’estimar ath nòste proxim e de non respóner ara violéncia pera violéncia”. Eth madeish an eth Papa Francés auie demanat perdon pera persecucion des Valdesi, ua auta eretgia, dera madeisha epòca, però qu’encara ei viua enes Alps italians, qu’en madeish sègle XII auie estat objècte tanben d’ua crudeltat destacada.

En 1986 era publicacion de Realitat lingüistica a la Val d’Aran peth Departament de Cultura dera Generalitat hège aportacions que mos ajuden a compréner era situacion dera lengua:

“Ei cèrt que non pas tota era poblacion ei practicanta, però era inflüéncia dera Glèisa trascendís encara aué, mès enlà dera sua feligresia, e soent era actitud deth capelhan deth pòble ei mesurada per un rasèr diferent ath que s’emplegue entara rèsta de ciutadans atorgant-le ua “valor exemplara”. (…) Actualment es diferentes parròquies existentes son atiengudes per cinc capelhans des que sonque un, er archiprèst, ei aranés. Era rèsta son catalans, mens un que non n’ei. Toti comprenen er aranés, però cap d’eri la parle excèpte er archiprèst. (…) En Naut Aran e Mijaran es misses son majoritàriament en catalan, especiaument en Naut Aran. Contràriament es misses que se diden en Baish Aran son en castelhan. Vielha ei eth solet lòc a on se celèbren misses en aranés; setmanaument se’n hè ua en aguesta lengua, eth dimenge ath ser, e encara es lectures e era prèdica se hèn en castelhan (…). Es pautes que se seguissen entara celebracion des misses en aranés son contengudes en “Petit Missau Aranés” editat er an 1978 per archiprestat dera Val d’Aran. Seguís ua grafia diferenta ara contenguda enes normes ortografiques que s’elaborèren posteriorament. (…) Mossen Joan Casseny, archiprest dera Val d’Aran, mos expliquèc qu’es motius pes quaus es misses son hètes en ua o auta lengua son basicament d’orden pastorau. Se sage d’auferir ara feligresia aquerò que demane, e tanben d’evitar conflictes e discriminacions. (…). Eth bisbe a ua perspectiva mès ampla; se li atribuís eth comentari de que “cau forçar un shinhau er emplec der aranés”, pr’amor qu’ei de besonh de “tibar” ara gent; e tanben pr’amor que se coneishen es intents qu’a hèt entà evitar era construccion  d’ua naua glèisa, que jos eth patrocini der Opus, se bastirà en Baqueira… e cau auer en compde era inclinacion envèrs eth castelhan qu’era òbra a per norma”.

D’aguest escrit hè 37 ans. Ara es causes son ena continuïtat d’alavetz. Er an 1987 eth Conselh Comarcau dera Val d’Aran publiquèc 5000 missaus a peticion dera glèisa aranesa entà qu’es misses se podessen hèr integrament en aranés. Aué era glèisa de Baqueira ei bastida; er Opus ei present ena Val d’Aran e non necessàriament en Baqueira. Era preséncia der occitan enes misses araneses encara i é. Dilhèu a baishat, però encara i é. Eth madeish bisbe hè qu’er emplec dera lengua pròpria sigue un hèt en aqueres ceremònies que presidís, ena Val d’Aran. Enes ceremònies especiaus, hèstes, enterraments de bèri vesins... e enes misses deth dimenge ath ser en Vielha, i an lectures en occitan, e tanben era consagracion e d’autes parts. Enes cants e es tèxtes escrits qu’acompanhen as creients i a ua preséncia der occitan. Era Bíblia en occitan estandard a estat traduïda per Joan Roqueta-Larzac e Jusèp Amiell a traduït ara varianta aranesa eth Nau Testament e es Psalms publicat per Editorial Claret.