“Et bon Dieu da er hiret sivans era pelha”. Aguest arrepervèri (escrit atau) apareishec ena revista Tèrra Aranesa en 1977, era prumèra que se publiquèc. Alavetz es aranesi escriuíem “Dieu” pr’amor que diguíem [dieu]. Ena madeisha publicacion en 1978 apareish 7 viatges “Dieu”. E enquia era darrèra revista d’aqueth prumèr periòde, de Tèrra aranesa, tostemp metec “Dieu”. Era segona etapa, de Tèrra aranesa, comencèc en 1995. A compdar d’alavetz ja non apareishec mès era paraula “Dieu”; s’auie convertit en “Diu”.

Francisco Nart Arrú (Paquito des de Bernada) en començament deth sègle XX, escriuie “Dieu”; Mossen Rafael Nart hège “Dieu”, Manuel Guerrero metie “Dieu”, Mossen Jusèp Condò, Mari Carmen Campà, Maria Teresa Campà, Fermin Pinós, Eduardo Caubet, Pepita Campà, Maria Pilar Rodríguez, Lolita Beso, Vicent Jaquet, Jèp de Montoya, Mossen Amiell,… aqueri que heren es prumèrs passi ena recuperacion dera lengua nòsta, toti eri diguien [dieu] e escriuien “Dieu” abans der an 1985. Eth Petit Missau aranés der an 1978, editat per Archiprestat dera Val d’Aran, sonque emplegaue “Dieu”. A compdar de 1985 non trobaram mès “Dieu”; se convertic en “Diu”. Però n’a quedat bèth rastre: ena glèisa de Garòs, hè un parelh d’ans i vedí eth mantèu der autar que metie, damb letres granes, “Dieu ei amor”. Segurament encara i e.

Qué passèc entà produïr-se aqueth cambi? Era respòsta ei en procés de normativizacion que tendic a eliminar eth triftong “ieu” de per tot a on ère present: “abrieu” se convertic en “abriu”, “aquieu” en “aquiu”, “ostieu” en “ostiu”… e per coeréncia “Dieu” se convertic en “Diu”.

En 1999 eth Conselh Generau d’Aran, d’acòrd damb er Archiprestat dera Val d’Aran, e damb era collaboracion deth Secretariat Interdiocesan de Catequesi de Catalonha e Balears, publiquèc dus libres entà acompanhar as mainatges ena preparacion dera prumèra comunion, era “catequèsi”. Es libres auien per títol “Damb Nosati” e representèren un gran auanç ena consolidacion dera lengua pròpia d’Aran. Siguec un gran pas… Sonque i apareish “Diu”.

En occitan medievau, en aquera lengua que gessec dera transformacion deth latin, era paraula ère “Deu” e “Dieu”. Era prumèra quedèc en catalan e era segona en occitan que perviuec enquiàs nòsti dies. “Sapcha Dieu retener et onrar e temer” -Qué sapigue retier, onrar e témer a Dieu- (Arnaud de Marueil); “Que Dieu ni ley ni ben non an” -Que non an ne Dieu ne lei ne ben- (Giraud de Borneil), e toti es qu’è podut consultar emplegauen “Dieu”.

Alibèrt en sòn Diccionari e ena Gramatica emplegue Dieu e Mistral met Dieu e quauques variacions (Dieus, Deus…, però jamès Diu). Cantalausa hè “Dieu”. Per tota Occitània i a [Dieu]. “Dieumercè” ditz ua locucion occitana entara expressar “gràcies a Dieu”. En Occitània jamès an coneishut ua auta forma que “Dieu”. Sarrieu ena Pireneido, en parlar de Luishon, sonque empleguèc “Dieu”.

Però i an un parelh d’excepcions a considerar: Palai en Diccionari Bearnés de 1932 hè “Diu” e tanben eth Diccionari de Per Noste. Es dus son boni referents que cau considerar. Ei evident que i a ua zòna de Gasconha qu’a emplegat Diu ena sua lengua orau e es lexicografs ac an recuelhut. Segontes er Atlas lingüistique et ethnografique de la Gasconha (Jean Séguy) aguesta zòna ei majoritària en emplec de “Diu”, però desapareish en bona part deth Pirenèu pròxim a Aran, en favor de “Dieu”. Ena Val d’Aran e es immediateses gascones ei “Dieu”, però maugrat tot, “Diu” ei present en Bausen e Canejan.

Aué, lèu toti es documents dera Glèisa, eth nau Testament, es libres de tèxte… meten sonque “Diu”. Es libres de Tèxte de Lengua occitana de 5au e 6au de Primària dera escòla aranesa sonque recuelhen “Diu” en 27 ocasions. Serie completament adequat de reconsiderar aqueth “Diu” istoricament marginau ena Val d’Aran, e hèr-lo convíuer damb “Dieu”

Enes nòms des persones auem un cognòm que mos testimonie era prevaléncia de “Dieu”: son aqueri que se diden “Dedieu”: Ena Val d’Aran i viuen dotze persones damb aguest nòm coma prumèr cognòm e sèt coma segon (n’i a vint mès ena província de Barcelona). Er origen deth cognòm semble qu’ei en ua antica practica d’ahíger “de Dieu” as nòms deth batieg, coma ua forma de demostrar era sua devocion. Ac trobam en totes es lengües romaniques. Ena edad mieja i auie “Petrus de Dieu”, “Ioannes de Dieu”… Damb eth temps aguest ahijut, amassèc era preposicion damb eth nòm, e se convertic en cognòm e en aguesti moments a mès dera Val d’Aran es “Dedieu” abonden fòrça en França, a on era paraula “Dieu” coincidis en occitan e en francés. Es formes de cognòm “Dediu” (sense triptong) son practicament inexistentes, o limitades ena sua major expansion a cognoms de Romania.

Es ans de normativisacion dera lengua an imposat era forma “Diu” qu’ara ja ei majoritària en Aran, practicament absoluta, però i an persones qu’encara rebrembam era forma “Dieu”. Serie bon qu’es dues formes se normalizèssen e que comencèssem a recuperar era forma tradicionau aranesa e occitana “Dieu”.